ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի եւ սպորտի նախարարությունը հանրային քննարկման է ներկայացրել «Հայաստանի Հանրապետության պետական պարգեւների եւ պատվավոր կոչումների մասին» օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծը: Նախագծով առաջարկվում է չեղարկել «ՀՀ ժողովրդական արտիստի», «ՀՀ ժողովրդական նկարչի», «ՀՀ վաստակավոր արտիստի» եւ «ՀՀ վաստակավոր նկարչի» պատվավոր կոչումները եւ մշակույթի ու արվեստի բնագավառի համար որպես վաստակի գնահատման չափանիշ պահպանել «ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործչի» եւ «ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործչի» պատվավոր կոչումները, որոնք՝ որպես ընդգրկուն եզրույթներ, ներառում են դաշտն ամբողջապես։ «Առավոտին» թեմայի վերաբերյալ իր դիտարկումներն է ներկայացնում արվեստի վաստակավոր գործիչ, ճանաչված գրող, հրապարակագիր, փիլիսոփա Ռուբեն ԱՆԳԱԼԱԴՅԱՆԸ:
– Ես գտնում եմ, որ մենք գնահատական տալ չգիտենք, քանի որ նեղ ճանապարհ է տանում պոպուլյար լինելու համար: Մեկ-երկու անուն-ազգանուն, անշուշտ, կմնան հայ ընթերցողի հիշողության մեջ, իսկ դա ցույց է տալիս, որ մեր մշակույթը պատրաստ չէ ընդունել նոր անուններ: Նույնիսկ Չարենցը, մինչ հայտնվեց այդ հայտնի անունների մեջ ու գտավ իր արժանի տեղը, անցավ մեծ ճանապարհ: Իրո՞ք այդպիսին էր Չարենցը, թե՝ մենք ըմբռնելով իր ստեղծագործական ժամանակաշրջանը, ընդունեցինք նրան… Անցել է 30-50 տարի, դժվարությամբ ենք ընդունում նոր անուններ: Վահան Տերյանն ունի իր համեստ տեղը, Ինտրան, Սիամանթոն, որոնք իրենց տաղանդով ու հայացքով կարող էին դառնալ հայտնի անուններ… Հինգ-վեց տարի առաջ ես մի էսսե ունեի «Գարունում»՝ «Ի՞նչ է պետք հայ ընթերցողին»: Խոսքն այն մասին է, թե ինչպես ընթերցողը հավատա, որ այս բանաստեղծը, նկարիչը, ճարտարապետը, ունեն «իրավունք» այդ «ցուցակում» լինելու՝ լինելով ժամանակակից ազգի զավակը: Թումանյանը, Իսահակյանը պոպուլյար դառան, մնացին, քանի որ սովետմիությանը, որը ստեղծվեց անցյալ դարի 20-ականներին, պետք էին «ժողովրդի ծոցից դուրս եկածների» անուններ: Ինչպես պատահեց, որ նրանք մնացին, բայց 37-ի թեժ ստալինյան ժամանակներում բոլշեւիկ Չարենցի անունը կորավ, եւ նրա մահից հետո միայն նորից հնչեց, ինչպես պետք է: Ի՞նչն է պատճառը, որ Իսահակյանը, Քոչարը արտերկրից վերադարձան սովետմիություն, եւ մեծ դժվարությամբ մնացին ողջ-առողջ, Իսահակյանը մնաց անձեռնմխելի…
Ովքեր են արժանի, ինչպես վարվենք: Ով ունի ասելու, սա մեծ անուն է, նա պետք է լինի ընտրյալների մեջ, եւ՝ ով է ասողը:
Կարող է մենք սխալվե՞նք:
Ասում ենք՝ ժողովուրդը միշտ ճիշտ է, ինչը սխալ է: Անգլալեզու պոետների մեջ թիվ մեկ բանաստեղծը Էլզրա Փաունդն էր (ամերիկյան բանաստեղծ եւ թարգմանիչ, մոդեռնիստական գրականության հիմնադիր, 1949 թվականին Փաունդը «The Pisan Cantos» գրքի համար արժանանում է Կոնգրեսի գրադարանի հեղինակավոր Բոլինգենի անվան մրցանակին, որի արդյունքում ամերիկյան գրական էլիտայում իրական աղմուկ է առաջանում-Ռ.Մ.), որը բանտից դուրս էր եկել, ուներ իր թերություններն ու առավելությունները (նա հայտարարեց համաշխարհային պատերազմները որպես «վաշխառուների եւ նրանց միջեւ ընթացող պայքար, որոնք ցանկանում էին աշխատել խղճի վրա»՝ ողջունելով Մուսոլինիի ֆաշիստական վարչակարգը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում նա վարել է իտալական ռադիոն անգլերեն լեզվով, այդ թվում հակաամերիկյան եւ հակասեմական բովանդակությամբ, աջակցել է ԽՍՀՄ-ի դեմ պատերազմին եւ քննադատել է Ֆրանկլին Ռուզվելտի արտաքին քաղաքականությունը` վերջինիս կոչ անելով անցնել Երրորդ Ռայխի կողմը։ Մուսոլինիի իշխանությունից հեռացվելուց հետո 1943 թվականին Փաունդը մնում է նրա կողմնակիցը։ 1943 թվականի հուլիսի 26-ին Վաշինգտոնի դատարանը շարունակեց մեղավոր ճանաչել Փաունդին պետական դավաճանության մեջ։ Մինչդեռ 1945 թվականին պատերազմի ավարտի վերջում Փաունդը շարունակում էր իր բանաստեղծություններում հորդորել իտալացիներին պայքարել անգլո-ամերիկյան դաշնակից ուժերի դեմ-Ռ.Մ.): Նրա աշակերտը ստացավ Նոբելյան մրցանակ, եկավ ԱՄՆ նախագահից խնդրելու՝ բաց թողնել Ուսուցչին… Հեմինգուեյը նույնպես գնաց Էյզենհաուերի մոտ:
Մենք մեծահոգի չենք, որպես մարդ: Չարենցը, ով իր ստեղծածով շատ հեռու է Իսահակյանից, գնահատվեց վերջին պահին, ով, փաստորեն, բանտում նստած երգ էր գրում, ու ասում՝ երջանիկ մարդ է: Դա խոսում է Չարենցի մեծության մասին: Չարենցը դրանով բացեց իր մեծ դուռը եւ կանգնեց Նարեկացու կողքին: Մենք չունենք չափանիշներ: Արեւմտահայ պոեզիան մեծ դժկամությամբ ենք ընդունում, բայց չէ՞ որ նրանք էլ մեր ազգի զավակներն են: Ազգը ոչ միայն չի ընդունում, այլ գտնում է, որ նրանք պետք է «ցուցակից դուրս» մնան: Ի՞նչ են ասում բարձր պոեզիայի ներկայացուցիչները, որին ժողովուրդը դժվարությամբ է ընդունում: Մինչ սանդղակը չունենանք, մեր գրականությունը զարգացում չի ունենա:
Կարդացեք նաև
Արձակում կան օրենքներ, թե ինչ ճանապարհ է անցնելու երիտգրողը, նա պետք է ապրի մի կյանքով, ունենա հենք, էսթետիկական արժեհամակարգ, որպեսզի գնա համարձակորեն էքսպերիմենտի, ստեղծի իր աշխարհը: Նա պիտի ունենա իր Քաղաքը: Ինչո՞ւ է պետք Քաղաքը:
60-ականներին բացվեց ճանապարհ դեպի ապագա… Տերտերյան, Մանսուրյան, Աշոտ Զոհրաբյան… նկարչություն… Մենք սովետմիությունը չենք, որ մտածենք սիմֆոնիկ երաժշտության մասին, որպեսզի Շոստակովիչը պատվերով գրի սիմֆոնիա, բարձրացնելու համար սովետական ժողովրդի դուխը՝ ոգին: Մշակույթը չի կարող մասնակցել այս կամ այն գնահատականը տալու «գործընթացին», որը դուրս է ռեալ իրականությունից եւ ապրում է իր կյանքով, իսկ գնահատվողը պատրաստ չէ գնահատական տալու: Թողեք հանգիստ: Մշակույթը կգտնի իր տեղը, այնպես, ինչպես փոքր Երեւանը դարձավ ամբողջ ժողովրդի մշակութային քաղաքը:
Հայ գրականությունը մտնում է մի ժամանակահատված, ուզի թե չուզի, ուշադրություն պետք է դարձնի տարբեր լեզուներով գրող մեր ստեղծագործողներին, առանց դրա մեր գրականությունը վեց-յոթ լեզվով է գրվելու, այնպես, ինչպես Նարեկացուն չէր հասկանա Սարոյանը ու Չարենցին՝ Ֆրիկը:
Մենք այնքան ժլատ ենք, որ հայկական դրամի վրա մի հատ արեւմտահայ գրողի նկար չկա: Ինտրան (Տիրան Չրաքեան, 1875-1921: 1921 թվականին ձերբակալվել է խռովություն սերմանելու մեղադրանքով եւ արտաքսվել Դիարբեքիր։ Տանջանքներին չդիմանալով՝ մահացել է աքսորի ճանապարհին-Ռ. Մ.) ինքնատիպ, մաքրագույնն է, ինչպես Մեծարենցը, շատուշատ գնահատանքների արժանի… Մեր ազգային կյանքը պետք է փոխենք, քանի դեռ ուշ չէ:
Պատրաստեց
Ռուզան ՄԻՆԱՍՅԱՆԸ
«Առավոտ» օրաթերթ
12.07.2022
