Չորրորդ իշխանությունը՝ ԶԼՄ-ները եւ մամուլը Լիբանանում
Առաջադեմ ժողովրդավարական երկրներում ԶԼՄ-ները եւ մամուլը համարվում եւ դիտվում են որպես 4-րդ իշխանություն: Ես, որպես լիբանանցի, կարող եմ պարծենալ եւ վկայել, որ դա մեծ չափով ճիշտ է, վստահաբար, Լիբանանը երբեք իդեալական երկիր չի եղել, այն ունի բազմաթիվ թերություններ, եւ, իհարկե, ես եւ հպարտ լիբանանցի եմ, եւ հայ, ես վայելել եմ ազատության եւ ժողովրդավարության միջավայրը Լիբանանում եւ իմ հետ բերել քաղաքական եւ գաղափարապես արտահայտվելու իմ միտումն ու կիրքը Հայաստանի Հանրապետությունում: Անկեղծ ասած, ես հաճախ էի ունենում իմ կասկածներն ու երկմտանքները՝ այդքան խորը ներքաշվելու հայաստանյան քաղաքականության մեջ, միշտ պահպանում էի Հայաստանում բաց եւ ազատ արտահայտվելու իմ սովորությունն ու հակումը, եւ հաճախ հարցնում էի ինքս ինձ, Բեդրոս, ի՞նչ ես անում: Դուք միայն թշնամիներ ձեռք կբերեք եւ գլխացավեր կունենաք, եթե ոչ՝ անհանգստություն այս ձեւով, ես ինքս ինձ զգուշացրեցի: Բայց որպեսզի պահպանեմ անկեղծ, օբյեկտիվ, արդար դիրքորոշման մակարդակը, ինձ ոչ ոք չի անհանգստացրել, իմ կասկածները չեն առաջացել ոչ մի բացասական ճնշումից կամ ահաբեկումից, հիմնական պատճառն այն էր, որ «Ես չգիտեմ Հայաստանում հանդուրժողականության աստիճանը, չգիտեմ սկզբունքը», «չգիտեմ քաղաքական հողն ու միջավայրը»: Ուստի կարող եմ վկայել, որ ես ազատորեն արտահայտվում եմ իմ հայրենիքում՝ Հայաստանի Հանրապետությունում:
Մեյ Շեդիակին («կենդանի նահատակ» էին կոչում), նա կորցրել է ձեռքն ու ոտքը
Այնուամենայնիվ, ես լսում եմ խոսակցություններ մամուլի եւ ԶԼՄ-ների նկատմամբ պարտադրված խիստ կանոնների, սահմանափակումների մասին, եւ կանոնները, որոնք սահմանում են բարձր տուգանքներ հայհոյանքների սոցիալական ցանցերում, ինտերնետում, եւ միշտ անհանգստացնում են ինձ նման մարդկանց, ովքեր ակտիվ են համաշխարհային ցանցում եւ ունեն կիրք քաղաքական (սոցիալական, իրավական) հարցերի նկատմամբ: Ես վերջնական դատավճիռ չունեմ, սա զգայուն բարդ թեմա է, եւ կարծում եմ, որ այն առաձգական է եւ միշտ ենթակա է վերլուծության, եւ մեկ եզրակացությամբ չի կարող հստակ որոշվել: Փոխարենը, ես կցանկանայի կիսվել իմ փորձով եւ վկայությամբ Լիբանանում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ, որտեղ ես արտահայտվել եմ ինտենսիվ կերպով սոցիալական լրատվամիջոցների միջոցով: Նախ՝ Լիբանանում անձնական հարձակողական հրապարակումները նույնպես օրենքով պատժվում են՝ հայհոյանք, վիրավորանք, եւ կարող եմ ասել, որ պրակտիկան շատ վատ էր, ինչո՞ւ։ Ես դեմ չեմ սկզբունքին, բայց ամեն ինչ շատ վատացրեց այն, որ լիբանանցիները տեղյակ չէին այս իրավիճակից, նրանք այն շփոթեցին մամուլի ազատության հետ, իսկ Լիբանանում, որտեղ սահմանադրությունը անփոփոխ էր ավելի քան մեկ դար, չկար կանոններ ինտերնետի համար, եւ շատերը տեղյակ չէին, որ անօրինական է վիրավորել, հայհոյել, համաշխարհային ցանցում՝ համացանցում:
Սամիր Քասիրը, որը նույնպես ահաբեկչության զոհ է դարձել
Այս սխալ պատկերացումն ու խառնաշփոթն ամրապնդվեց նաեւ նրանով, որ Լիբանանը ծայրահեղ քաղաքականորեն պառակտված երկիր է, հասարակությունը մեծապես ներգրավված է քաղաքականության մեջ, 2005 թվականից հետո լիբանանցիները ներգրավվեցին քաղաքական քննարկումների, բանավեճերի մեջ, որոնք դարձան սուր եւ ագրեսիվ, վիրավորական, ծայրահեղ: Զանգվածային մակարդակով հազարավոր մարդիկ փոխանակում են վիրավորանքներ, հետեւաբար հնարավոր չէր պատժել տասնյակ հազարավոր լիբանանցիների։ Ես դեռ հիշում եմ, ընկերս զարմացավ, երբ ասացի, որ նույնիսկ ազատազրկում է սպառնում, եթե ինտերնետով հայհոյանքներով վիրավորի, զարմացավ: Նա ասաց, բայց հազարավոր մարդիկ անընդհատ հայհոյում են քաղաքական առաջնորդներին: Ես բացատրեցի նրան, այո, դա այդպես է, բայց քաղաքական առաջնորդները գործնականում չեն կարողանա իրավական քայլեր ձեռնարկել տասնյակ հազարների դեմ, ինչը կվերածվի պայթյունավտանգ քաղաքական պայքարի: Բայց, ոմանք վճարեցին գինը, 4 երիտասարդ ագրեսիվ եւ վիրավորական ծաղրեցին իրենց ուսուցչուհուն, նա դիմեց դատական գործի, եւ նրանց երեք ամսով բանտարկեցին, չնայած նրան, որ անմիջապես ջնջեցին իրենց գրառումը Ֆեյսբուքում, բայց սքրինշոթը, գրառումն օգտագործվել է՝ որպես դատապարտելու փաստարկ եւ հիմք: Ընկերս, ով վեբ-ծրագրավորող է, մի օր ինձ ասաց, որ մի ընկերություն իր դեմ դատական գործ է հարուցել, եւ պատմեց իր պատմությունը, որ իրեն ընդունեցին վեբ-մշակող ընկերությունում աշխատանքի, վերջում թողեց իր աշխատանքը։ Ամսվա ընթացքում եկել է նոր ընկերություն, նրան ասել են, որ կներեք, որ թափուր աշխատատեղը լրացել է, նա հիասթափվել է եւ տեղադրել է պատմությունն իր բլոգում, նրանք դիմել են դատարան, նա գնացել է ոստիկանություն, ստորագրել է պարտավորություն, որ կջնջի գրառումն իր բլոգից եւ այլեւս երբեք չգրել դրանց մասին, նա արեց այս ամենը, բայց երեք տարի անց դատը շարունակվեց:
Կարդացեք նաև
Ամենավտանգավոր կարմիր գիծը, որը երբեք ոչ ոք չպետք է անցնի, դա նախագահությունն է. Լիբանանի նախագահը ներկայացնում է հանրապետության ամենաբարձր պաշտոնը: 3 տղա վիրավորել են նախկին նախագահ Միշել Սուլեյմանին եւ բանտարկվել: Հիմա սա բացասական կողմն է, բայց կա նաեւ այս պատմության շատ ավելի դրական կողմը: Լիբանանը միշտ վայելում է ազատ մամուլը, ճիշտ է, լրատվամիջոցների շատ կորպորացիաներ վայելում են քաղաքական ծածկույթ եւ պատկանում են քաղաքական կուսակցություններին կամ աջակցվում են քաղաքական կուսակցությունների կողմից, սակայն, չնայած դրան, կան բազմաթիվ միջին եւ փոքր չափերի անկախ, չեզոք լրատվամիջոցներ, որոնք գործում են ազատորեն եւ պաշտպանված են օրենքներով, որոնք ապահովում, պաշտպանում եւ պահպանում են մամուլի ազատությունը:
Երբ 1990 թվականին Սիրիան օկուպացրեց Լիբանանը, 1996 թվականին նա ցանկացավ ոչնչացնել պաշտպանության վերջին գիծն իր տիրապետության դեմ՝ մամուլը, լրատվամիջոցները: Ընդունվեց օրենք, որը թույլ կտա ընդամենը չորս հեռուստաընկերությունների, լիբանանցի առաջնորդները եկան Լիբանան՝ բավարարելու սիրիական օկուպացիոն ցանկությունը, բայց նրանք չհամարձակվեցին, նահանջեցին, քանի որ լիբանանցիները շնչում են ազատության մեջ, հասկացան, որ նման քաղաքականությունը մերժվելու է։
Լիբանանցիների կողմից, նույնիսկ այն միջավայրում, որը սիրիամետ է, նրանք հասկացան, որ լիբանանցիները համակրելու են մամուլին, եւ չնայած սիրիական ռեժիմի ծանր ճնշումներին, հանգուցյալ նախագահ Հրաուին, որը Սիրիայի դաշնակիցն էր, հրաժարվեց իրականացնել այս քաղաքականությունը: 2001 թվականին Լիբանանում տեղի ունեցան մասնակի ընտրություններ, MTV հեռուստաընկերության սեփականատեր պարոն Գաբրիել էլ Մուրը հաղթեց, սիրիական ռեժիմի դաշնակիցները, լիբանանյան կառավարիչները գտան կատարյալ փաստարկ, MTV-ն մի տեսակ նախընտրական գովազդ էր արել, որը պաշտպանում էր միայն մեկ թեկնածուի՝ պարոն Գաբրիել Մուրին։ Նրանք փակեցին MTV կայանը եւ հաղթող պարոն Գաբրիել էլ Մուրին զրկեցին խորհրդարանում իր աթոռից։ Օրենքով արգելված է լրատվամիջոցների շրջափակում կիրառել ցանկացած կողմ, օրենքով լրատվամիջոցը պարտավոր է հյուրընկալել բոլոր կողմերին՝ անկախ իր նախընտրությունից: Լիբանանի թիվ մեկ թերթը՝ «Աննահարը», որի սեփականատեր եւ գլխավոր խմբագիր նահատակ պարոն Ջեբրան Թվեյնին եղել է Լիբանանի խորհրդարանի անդամ մարտի 14-ի ճակատից, «Աննահարը» ուներ 8 խմբագիր, որոնցից 5-ը կողմ էին մարտի 14-ին, իսկ 3-ը՝ հակառակորդ մարտի 8-ի։ Գրեթե բոլոր խոշոր առաջատար կուսակցություններն ունեն հեռուստաընկերություններ. բացառություն են կազմում Լիբանանի ուժերը, որոնք պատերազմի ժամանակ պատկանում էին Լիբանանի հեռարձակման կորպորացիային (LBC), երբ լիբանանյան ուժերն արգելվեց, լիբանանյան ուժերի նախկին անդամ Պիեր Դահերը ղեկավարում էր LBC-ն, երբ լիբանանյան ուժերին կրկին թույլատրվեց, կատաղի իրավական պայքար սկսվեց նրանց միջեւ: Լիբանանյան ուժերը եւ Պիեռ Դահերը, սակայն, մինչ օրս չեն կարողանում վերականգնել LBC-ի տիրապետությունը:
Չնայած բոլոր օրենքներին, որոնք արգելում են անձնական հանցագործությունները, այս օրենքը շատ դժվար է կիրառել: Երբ լիբանանյան քաղաքացիական հասարակության հեղափոխությունը սկսվեց, մարդիկ դաժանորեն հարձակվեցին հանրապետության նախագահի վրա, ես երբեմն ինտերնետում կարդում էի, որ որոշ մարդկանց նկատմամբ դատական գործեր են հարուցում, բայց կարծում եմ, որ դա արդյունավետ չեղավ, եւ մարդիկ չդադարեցին դա անել: Հայաստանում բնակվող լիբանանահայ մի ընկեր լիբանանյան whatsapp-ի խմբում գրել էր, որ Լիբանանի գլխավոր անվտանգությունը տեղեկացրել է, որ իր նկատմամբ դատական գործ է հարուցվելու Facebook-ում նախագահի վրա հարձակվելու պատճառավ, իհարկե՝ չեմ կարող հաստատել այս տեղեկությունը։ Ես անձամբ չեմ հավատում անձնական հարձակումներին, եւ ինձ միշտ քննադատում են այս մոտեցման համար, ես փորձում եմ մնալ քաղաքավարության սահմաններում եւ քննարկել ու քննադատել միայն այն քաղաքականությունը, որի հետ համաձայն չեմ, ոմանք ինձ մեղադրում են պատեհապաշտության մեջ, կեղծավորություն, նույնիսկ ավելորդ զգուշությունը եւ վախկոտ գործել, անձամբ ես իմաստ չեմ տեսնում անձնական մակարդակով ագրեսիվ լինել: Բայց էլի, ինչ իմանամ, այս ամենն անձնական կարծիքի եւ հեռանկարի խնդիր է, թույլ տվեք ինձ մեղադրողներին համարել անձնական հանդուրժողականության մաս, պետք է դրսեւորեմ եւ հիշեցնեմ ինքս ինձ, որ այս ամենը ժողովրդավարության մաս է։
Վերջապես, ես ուզում եմ հարգանքի տուրք մատուցել լիբանանյան մամուլի զոհված նահատակներին՝ հանգուցյալ Սամիր Քասիրին, ինչպես նաեւ Մեյ Չեդիակին, նա կորցրել է ձեռքն ու ոտքը, երկուսն էլ ահաբեկչական հարձակումների զոհ են դարձել։
Պետրոս ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ
Լիբանանահայ բլոգեր
Գլխավոր լուսանկարում՝ Ժուբրան Թուայնին, «Աննահար» թերթի նախկին գլխավոր խմբագիր եւ Լիբանանի խորհրդարանի անդամ, նահատակվել է մեքենայի պայթյունից
«Առավոտ» օրաթերթ
01.06.2022
