Տաջիկ քաղաքագետ, անկախ հետազոտող Շերալի Ռիզոենը կարծում է, որ ՀԱՊԿ-ն իր գոյության 20 տարիների ընթացքում դարձել է հետխորհրդային տարածքում անվտանգության ապահովման լուրջ գործոն։ Այսօր ԵՊՀ միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետի ռուսաստանյան հետազոտությունների կենտրոնի, «Ինտեգրացիա եւ զարգացում» կազմակերպության ու Եվրասիական փորձագիտական ակումբի կազմակերպած ՝ «ՀԱՊԿ-ի ներկան եւ ապագան. ՀԱՊԿ պայմանագրի 30 ամյակը եւ կազմակերպության ստեղծման 20-ամյակը» թեմայով քննարկման ժամանակ, քաղաքագետը նկատեց, որ 2021 թվականին Աֆղանստանում իրադարձությունների զարգացումը մեծ ցնցում էր Տաջիկստանի համար, քանի որ անվտանգության պոտենցիալ ռիսկերը վերածվեցին իրական սպառնալիքների, Թալիբանի հարձակողական գարուն-ամառ արշավը և դրան հաջորդած Քաբուլի ուժային «գրավումը» զգալիորեն փոխեցին հարևան երկրներում և տարածաշրջաններում անվտանգության ապահովման ըմբռնումը, ձևն ու մոտեցումները։
«Աֆղանստանում, Դուշանբեում և Կենտրոնական Ասիայի այլ մայրաքաղաքներում ընթացող զարգացումները վաղուց են նախապատրաստվում: Այսպիսով, Տաջիկստանը 2020 թվականից սկսեց լուրջ միջոցներ ձեռնարկել և պատրաստ էր բոլոր սցենարներին: Ցավոք, մեծ հավանականություն կա, որ Աֆղանստանի տարածքում բարենպաստ միջավայրի առկայությունը կօգտագործվի ահաբեկչական գործունեությունը մեծացնելու համար, ինչը հատուկ վտանգ է ներկայացնում Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանի երկրների համար: Կենտրոնական Ասիայի երկրները կբախվեն ինչպես արմատական գաղափարախոսության արտահանմանը, այնպես էլ քաղաքացիների հավաքագրման եւ արմատականացման գործընթացի: Ինչպես նաեւ թմրամիջոցների ապօրինի շրջանառության բարձր մակարդակի վտանգ կա, այսպես կոչված, «Հյուսիսային ճանապարհով»։ Հարցի ուսումնասիրության փորձը ցույց է տալիս, որ, եթե ժամանակին ուշադրություն չդարձվի տարածաշրջանի երկրներում առկա խնդիրներին, ապա հնարավոր է ավելի վատ տարբերակ, քան 2013-2016 թվականներին ԴԱԻՇ-ի հավաքագրման փորձը, եւ կբախվենք Աֆղանստանում տեղակայված ծայրահեղական խմբավորումներում քաղաքացիների ներգրավվածության հետ»:
Ըստ քաղաքագետի՝ Տաջիկստանի մտահոգությունը Աֆղանստանում տեղի ունեցող իրադարձությունների և թալիբների իշխանության չճանաչման հետ կապված՝ պայմանավորված է հետևյալ գործոններով. «Առաջինը, անկախության ողջ ընթացքում Կենտրոնական Ասիայի պետությունները երկկողմ և բազմակողմ մակարդակներում, այդ թվում՝ ՀԱՊԿ-ի շրջանակներում, միջազգային ահաբեկչությանը հակազդեցությունը նշել են որպես տարածաշրջանային անվտանգության ապահովման գործոն: Վերջին փոփոխությունների ֆոնին, Աֆղանստանում ԻՊ-Խորասանի ակտիվացմամբ, տեռորիզմին եւ էքստրեմիզմին հակազդելու խնդիրը կարեւոր նշանակություն է ստանում: Երկրորդ՝ թալիբների պրակտիկան, այսինքն՝ իշխանության բռնի զավթումը և իսլամական էմիրության ձևավորումը, կարող են ակտիվացնել մարգինալացված տարրերին, որոնք կցանկանան դա կրկնել իրենց երկրներում, այդ թվում, Կենտրոնական Ասիայի պետություններում։ Թալիբանի նախադեպը հիմնովին փոխում է անվտանգության համակարգը Կենտրոնական Ասիայում, և տեղի կունենա մարտահրավերների և սպառնալիքների անցում պոտենցիալից իրականի: Երրորդ՝ Տաջիկստանը Պակիստանից հետո երկրորդ ամենաերկար սահմանն ունի Աֆղանստանի հետ, և այսօր այս երկրի հյուսիսային նահանգներն ամբողջությամբ վերահսկվում են թալիբների կողմից։ Օտարերկրյա զինյալները, այդ թվում՝ միջինասիական ծագում ունեցողները, մեծ ազդեցություն ունեն այս տարածաշրջաններում և գործում են թալիբների անունից։ Այն, որ Աֆղանստանում օտարերկրյա զինյալները գտնվում են թալիբների պաշտպանության տակ, աքսիոմա է: Այսօր գնալով դժվարանում է հավատալ թալիբների այն հայտարարություններին, թե իրենց վերահսկողության տակ գտնվող տարածքը չի օգտագործվի այլ պետությունների դեմ։ Նրանց գործողությունները հակառակն են ցույց տալիս»:
Նելլի ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
