ՌԴ-ից, Ուկրաինայից, Բելառուսից եկած մասնագիտական ներուժը ռազմավարական նշանակություն ունի Հայաստանի տեխնոլոգիական ոլորտի համար: Առաջատար տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների միության գործադիր տնօրեն, ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախկին նախարար Հայկ Չոբանյանը «Արմենպրես»-ի հետ զրույցում նշեց, որ մասնագիտական ներհոսքը Հայաստան ընդգծեց մի շարք ուղղություններով բացերը, խնդիրները, որին պետք է պետությունը շատ արագ արձագանքի: Նրա խոսքով՝ բոլոր պայմաններն ու հնարավորությունները պետք է ստեղծվեն տեխնոլոգիական ոլորտի մասնագետներին Հայաստանում երկարաժամկետ պահելու համար:
–Պարոն Չոբանյան, օրերս Առաջատար տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների միության 21-րդ համագումարին ամփոփվեցին տարբեր ուղղություններով կատարված աշխատանքների արդյունքները: Հաշվի առնելով ունեցած ձեռքբերումները, մարտահրավերները` ասեք խնդրեմ, առաջիկայում որո՞նք են լինելու միության առաջնահերթությունները:
-Անցած մեկ տարին ոլորտի համար հետաքրքիր ռազմավարական շրջան է եղել՝ հաշվի առնելով 2020 թվականի պատերազմի հետևանքով ստեղծված իրավիճակը: Ձևավորվեց միության նոր ռազմավարությունը, նախանշվեցին այնպիսի ուղղություններ, որոնք կարող են Հայաստանին օր առաջ ոտքի կանգնեցնել: Առաջին ուղղությունը մնաց կրթությունը և աշխատուժի բացահայտումը: Դա է պատճառը, որ միության ամենածավալուն ու մեծ ծրագրերն ուղղված են կրթության ոլորտին: 2012 թվականից սկսած մենք մտանք դպրոցներ, ստեղծեցինք ինժեներական լաբորատորիաներ: Արդեն մեր կրթական ծրագրերի երիտասարդները մտնում են աշխատաշուկա կամ որոշում են իրենց ապագան կապել գիտահետազոտական գործունեության հետ: Այս արժեշղթայի մեջ հիմնական բազան «Արմաթ» կրթական լաբորատորիաներն են, որոնց թիվն ավելի քան 600 է, և այդտեղ սովորում է շուրջ 18 հազար աշակերտ: Նրանց մեծ մասն անմիջապես մտնում է ոլորտային ընկերություններում աշխատելու, իսկ 10-12 տոկոսն էլ ստեղծում են իրենց ընկերությունները:
Հաջորդ ռազմավարական ուղղությունն անվտանգությունն է, որն իր հերթին ներառում է մի քանի ուղղություններ: Առաջինը ռազմարդյունաբերությունն է: Հայաստանում ռազմարդյունաբերության զարգացման համար չափազանց կարևոր է դիտարկել հետևյալ հանգամանքները: Ռազմարդյունաբերությունն արդյունաբերության մի ճյուղ է և չի կարող այն զարգանալ, եթե երկրում չկա ընդհանուր արդյունաբերության զարգացում: Տվյալ դեպքում մենք խոսում ենք ոչ միայն ինժեներական լուծումներից, այլև արտադրական կարողություններից, որը նշանակում է բաձր տեխնոլոգիական արտադրության զարգացում կամ ավելի ճիշտ վերականգնում: Ռազմական արդյունաբերությունը սպասարկելու արտադրական կարողություններ գրեթե չունենք: Այս առումով առաջնահերթ է այդպիսի ենթակառուցվածքներ ստեղծելը:
Կարդացեք նաև
Հաջորդը ռազմարդյունաբերական ձեռնարկությունների համախմբումն է, կարողությունները զարգացնելը, նրանց կողմից մշակվող լուծումները, պրոդուկտներն առաջ մղելը, նրանց միջև համագոյակցություն ստեղծելը: 2016 թվականի ապրիլյան պատերազմից հետո ստեղծվեց այդպիսի հարթակ, որի շուրջ համախմբում էինք այն ընկերություններին, որոնք աշխատում էին այս ուղղությամբ: Այսօր կառավարության հետ համագործակցությամբ պետք է նոր վերագործարկում կատարենք այս ուղղությամբ, որպեսզի մի քանի տարի հետո ուրիշ համակարգ ունենանք ու ներդնենք նոր մեխանիզմներ ռազմարդյունաբերության ֆինանսավորման համար:
Հաջորդ ուղղությունը գիտության զարգացումն է, էլեկտրոնային կառավարման կամ թվայնացման ծրագրերն են: Վերջին 10 տարիներին էական փոփոխություններ տեղի չեն ունեցել այս առումով, այստեղ ևս վերագործարկման կարիք կա: Վերջին ուղղությունը Հայաստանի դիրքավորումն է միջազգային տեխնոլոգիական ոլորտում, բրենդինգն է բարձր տեխնոլոգիական ոլորտի առումով: Մենք հիմա զբաղված ենք այդ հարցերով:
–Ինչպես միության համագումարին նախարարն էր ընդգծել, նորագույն տեխնոլոգիական լուծումների կիրառումը տնտեսության բոլոր ուղղություններում այսօր արդեն կենսական պահանջ է: Ձեր դիտարկմամբ, որքանո՞վ ենք այդ ուղղությամբ հաջողում: Ո՞ր ոլորտներում ունենք հաջողություններ, միգուցե բանկային, ֆինանսական ոլորտը:
-Դա կարևոր դիտարկում է: Իհարկե, ոլորտներ կան, որտեղ ավելի կրիտիկական է տեխնոլոգիաների կիրառումը, ինչպես, օրինակ, առողջապահությունը, ծառայությունները: Կան ոլորտներ, որտեղ դեռ թույլ է տեխնոլոգիաների կիրառումը, օրինակ, գյուղատնտեսությունը, բայց մենք գիտենք, որ տեխնոլոգիական նորարարությունների կիրառումը այդ ոլորտի հնարավորությունների բազմապատկման ամենալուրջ գործիքակազմն է: Այս առումով մեզ համար ևս մարտահրավեր կա:
Այո, ճիշտ նշեցիք, որ բանկային ոլորտը, գուցե, թվային տեխնոլոգիաների կիրառման առումով առաջադեմ ուղղություններից է, բայց վերջին շրջանում նույն ռուսական ընկերությունների մուտքից հետո, երբ մեծ քանակով ռուսաստանցիներ եկան Հայաստան, որոշ խնդիրներ ընդգծվեցին: Շատ են բողոքում մեր բանկային ծառայություններից: Մենք հասկացանք, որ բավական հետ ենք այս առումով և մեծ աշխատանք ունենք անելու: Երկար տարիներ աշխատել եմ թվայնացման ոլորտում, իսկապես համարում եմ, որ վերջին տասնամյակի ընթացքում գրեթե տեղաշարժեր չեն եղել այդ ուղղությամբ: 2008-2012 թվականը թվայնացման գործընթացի ամենաբուռն ժամանակաշրջանն է եղել Հայաստանում ու հիմա պետք է այդ տեմպը վերականգնենք: Հայաստանում այս առումով հնարավորությունները շատ ավելի մեծ են առկա բարձր տեխնոլոգիական ոլորտի շնորհիվ: Եթե կան երկրներ, որոնց այլընտրանքը միայն արտերկրից տարբեր լուծումներ ներմուծելն է, ապա Հայաստանի պարագայում այդ գործիքները, ավտոմատացումները կարող են կատարվել տեղական ընկերությունների ջանքերի շնորհիվ:
– Խոսեցինք մարտահրավերներից: Անդրադառնանք ռուս–ուկրաինական իրադարձություններով պայմանավորված զարգացումներին: Ինչպես գիտենք Ռուսաստանից, Ուկրաինայից, Բելառուսից շատ ընկերություններ, մասնագետներ տեղափոխվում են այլ երկրներ: Ձեր ունեցած վերջին տեղեկություններով, ինչպիսի՞ պատկեր ունենք Հայաստան տեղափոխվող ՏՏ ընկերությունների ու մասնագետների վերաբերյալ: Ինչ խնդիրներ վերհանվեցին:
-Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում ռելոկացիան նորություն չէ: Այս ոլորտն անընդհատ գտնվում է տեղաշարժվելու իրավիճակում՝ դեպի ավելի զարգացած, ավելի ոչ ռիսկային շուկաներ: Օրինակ, մեկ տարի առաջ այդպիսի գործընթաց սկսվեց Բելառուսից, երբ ներքին ընթացակարգեր փոխվեցին, Վրաստանն արագ արձագանքեց ու դրա արդյունքում մեծացրեց տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ծավալն իր տնտեսության մեջ: Մենք չգիտեմ ինչու ավելի զուսպ ենք մոտենում այս հարցերում: Կա մրցակցություն, երկրները հերթի մեջ են և ուզում են առավելագույնս օգտվել մասնագիտական ներուժից: Ես կարծում եմ, որ Հայաստանը, համապատասխան գործիքակազմի ստեղծման տեսանկյունից, շատ դանդաղ է արձագանքում, որովհետև այն փոփոխությունները՝ օրենսդրական իրավական, որոնք առկա են Հայաստանում, համադրելի չեն նույն Վրաստանի, Ուզբեկստանի առաջարկած պայմանների հետ:
Երկրորդ խնդիրը, որ շատ ավելի կրիտիկական է, մենք չունենք ռազմավարական դիրքորոշում այս հարցի հետ կապված, որովհետև ինչպես նշեցի ռելոկացիան անընդհատ շարունակվող պրոցես է: Այսօր Ռուսաստանից, Ուկրաինայից են գալիս, վաղը կարող են գալ Հնդկաստանից, Իրանից կամ այլ երկրներից: Դրանից բացի մենք Սփյուռքում ունենք հսկայական համայնք, որի մեծ մասն աշխատում է նաև տեխնոլոգիական ոլորտում: Եվ մեր երկրի համար համապատասխան գործիքները կենսական նշանակություն ունեն հայրենադարձության համատեքստում ևս: Այս մարտահրավերը, որը նետեց ռուս- ուկրաինական պատերազմը Հայաստանի առաջ, շատ ավելի լուրջ պետք է գնահատենք ու ռազմավարություն ունենանք նման իրավիճակների համար:
–Կոնկրետ ի՞նչ գործիքակազմի մասին է խոսքը:
-Մենք պետք է ունենանք ամենաբարենպաստ օրենսդրությունը, ամենաբարենպաստ պայմանները տեղափոխման համար: Մեր հայրենակիցների պարագայում պայմանների շրջանակը լայն պետք է լինի՝ քաղաքացիություն, աշխատանքի իրավունք, տարբեր ծառայություններին հասանելիություն, որը չունենք: Մեր թվային ծառայություների մակարդակը չափազանց ցածր է: Մենք անընդհատ գործ ենք ունենում բյուրոկրատիայի հետ: Մեր նույն հայրենակիցները գալիս են Հայաստան, մի քանի ժամ անց են կացնում անձնագրայինում հերթ կանգնելով, որը խայտառակություն է, հատկապես այնպիսի ռազմավարական շերտի համար, որոնք մեր հայրենակիցներն են: Մենք ունենք լուրջ խնդիր անշարժ գույքի հետ կապված, մենք չունենք բավարար չափով վարձակալության տրամադրվող բնակարաններ, չունենք բարձրակարգ բիզնես տարածքներ: Մենք ունենք բազմաթիվ շենքեր, որոնք բիզնես կենտրոններ են կոչվում, բայց չեն համապատասխանում միջազգային ստանդարտին: Դա մարտահրավեր է քաղաքաշինության ոլորտի համար: Մեզ համար առաջնահերթ է ենթակառուցվածքների զարգացումները: Հայաստանում պետք է արագ ներդնել հատուկ տնտեսական, արդյունաբերական գոտիներ, ենթակառուցվածքներ: Դա պետք է արվի կառավարության աջակցությամբ, համաֆինանսավորվող ծրագրերով: Այսինքն, այս մարտահրավերը հաշվի առնելով պետք է վերանայենք մեր գործիքակազմը, օրենսդրությունը, պայմանները, ենթակառուցվածքները, ու դա արվի շատ արագ:
–Ունե՞ք վիճակագրական տվյալներ, թե քանի ընկերություն է եկել Հայաստան ռուս–ուկրաինական պատերազմից սկսած: Խոսվում էր, որ ընկերությունները կարճաժամկետ կտրվածքով են այստեղ, ի՞նչ միտումներ կան:
-Վիճակագրությունը կթողնեմ պետական մարմիններին: Վերջին հրապարակած տվյալների համաձայն խոսքը 70 հազար անձի, 1300 ընկերությունների գրանցման մասին է, որից 90-ից ավելի տոկոսը տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ընկերություններ են:
– Նույնիսկ, եթե կարճաժամկետ կտրվածքով այդ ընկերություններն ու մասնագետները մնան Հայաստանում, ի՞նչ ազդեցություն դա կթողնի Հայաստանի տեխնոլոգիական ոլորտի, տնտեսության վրա, ի՞նչ հնարավորություններ կբացվեն:
-Մեզ համար շատ կարևոր է, որ մենք շատ արագ ստեղծենք այնպիսի հարթակներ ու կիրառենք այնպիսի մեխանիզմներ, որոնք հնարավորություն են տալիս, որ Հայաստան եկած մասնագետն իր գիտելիքը փոխանցի տեղի ընկերություններին, մասնագետներին: Որպես կանոն մեկ բարձրակարգ մասնագետն առնվազն աշխատում է նոր 5 մասնագետի հետ: Դա նշանակում է, որ 100 բարձրակարգ մասնագետ ներգրավելով, մենք կարող ենք 500 հոգանոց աշխատանքային խումբ ստեղծել, 500 երիտասարդի զարգանալու, հմտանալու հնարավորություն տալ: Մենք պետք է հասկանանք, որ սա ներդրումային նշանակություն ունի և ոչ միայն այս մարդկանցից հարկ չպետք է վերցնենք, այլև մի բան էլ պետք է համաֆինանսավորենք, որովհետև գալիս են իրենց գիտելիքը փոխանցում են մեր երեխաներին: Անկախ նրանից թե Հայաստան տեղափոխվելը որքան կտևի, բոլոր փուլերն էլ ռազմավարական նշանակություն ունեն մեր երկրի համար: Զուգահեռ պետք է աշխատենք, գործիքակազմը բարելավելու ուղղությամբ, նպաստենք, որ նրանք ավելի երկար մնան մեր երկրում:
–Այսինքն, ակնկալում ենք, որ տեխնոլոգիական ոլորտի մասնագետների ներհոսքը կնպաստի Հայաստանի մասնագետների հնարավորությունների զարգացմանը, կստեղծվեն աշխատատեղեր…
-Արդյունքը կերևա տնտեսության, գիտության, կրթության ոլորտում, ինչպես նաև սոցիալական առումով: Հատկապես այդ ոլորտի մարդիկ, որպես կանոն, կրթված, գիտակից, բարձր մշակույթի տեր մարդիկ են և իրենց ներկայությունը հասարակության մեջ միայն դրական կարող է լինել: Այդ թվում, գիտենք, որ ինժեներական աշխատատեղերը գեներացնում են մի քանի անգամ ավելի շատ այլ աշխատատեղեր, որովհետև իրենք բարձր վարձատրվող մասնագետներ են, իրենք պետք է խթանեն նաև այլ ոլորտների զարգացումը: Եկած մասնագետները շատ կարևոր ռեսուրս են մեր հայաստանյան ընկերությունների համար: Մեր ընկերություններն արդեն ընդունում են աշխատանքի ՌԴ-ից, Ուկրաինայից, Բելառուսից եկած մասնագետների: Այդպիսի դեպքերը հարյուրավոր են: Ուղիղ օրինակներ կան նաև, երբ հայաստանյան ընկերությունները համագործակցում են արդեն Հայաստան տեղափոխված ընկերությունների հետ: Ամփոփելով ասեմ, որ մեզ անհրաժեշտ է հատուկ քաղաքականություն, մանրամասն ծրագիր, որ պետք է ունենա ծանրակշիռ բյուջե, ու հասկանանք, որ դա ներդրում է, ոչ թե բարեգործություն:
Աննա Գզիրյան
