ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Քիմիայի և Երկրի մասին գիտությունների բաժանմունքի ինստիտուտները 2021 թ.-ին կատարել են գիտահետազոտական աշխատանքներ և ստացել կարևոր ու կիրառական արդյունքներ:
Կարևոր արդյունքներ
ՀՀ ԳԱԱ Օրգանական և դեղագործական քիմիայի գիտատեխնոլոգիական կենտրոն
- Սինթեզվել են միացություններ, որոնք, իբրև նախադեղային տրանսպորտային ձև, կարող են կիրառվել ակտիվ հակաուռուցքային պրեպարատի 5-ֆտորուրացիլի համար: N-տեղակալված իզիատինի և ակտիվ մեթիլենային խումբ պարունակող միացությունների և արոմատիկ ու հետերոարոմատիկ կետոնների եռաբաղադրիչ միառեակտոր կոնդենսացման արդյունքում սինթեզվել են նոր 3 N-տեղակալված սպիրոցիկլիկ ինդոլին-2-ոններ:
ՀՀ ԳԱԱ Նալբանդյանի անվան քիմիական ֆիզիկայի ինստիտուտ
Կարդացեք նաև
- Մոլիբդենի և վոլֆրամի կարբիդների նանոմասնիկների մասնակի օքսիդացումից ստացվել են այդ մետաղների նանոօքսիդներ, որոնք ցուցաբերել են բարձր կատալիտիկ ակտիվություն ծծումբօրգանական միացությունների օքսիդացման ռեակցիաներում: Այդպիսի կատալիզատորները հեռանկարային են դիզելային վառելիքի ծծմբազրկման համար:
- Առաջին անգամ հիդրիդային ցիկլի եղանակով սինթեզվել են միաֆազ Ti2AlC, Ti3AlC2 և Ti2AlN բաղադրությամբ MAX-ֆազեր(միացություններ, որոնք համատեղում են ինչպես կերամիկական, այնպես էլ մետաղական նյութերի հատկությունները): Բացահայտվել է, որ MAX-ֆազերի ձևավորումն ընթանում է պինդ ֆազային մեխանիզմով:
ՀՀ ԳԱԱ Մանվելյանի անվան ընդհանուր և անօրգանական քիմիայի ինստիտուտ
Մշակվել է պարարտանյութերի ստացման տեխնոլոգիա՝
- Հայաստանի ֆոսֆոր պարունակող կենսածին դիատոմային ապարներից,
- մագնեզիում և ֆոսֆոր պարունակող պարարտանյութեր Հայաստանի սերպենտինիտներից։
- Ուսումնասիրվել է MeF2-MgO–Al2O3TiO2–SiO2 համակարգի հիմքով արծաթապատված մակերևույթներով ապակեբյուրեղների ու ապակիների քիմիական բաղադրության և հատկությունների փոփոխման հնարավորությունն արծաթի մոլեկուլային կլաստերների դիֆուզիայի միջոցով: Որպես ֆոտոակտիվ տարր արծաթապատված մակերևույթով ապակին կարող է կիրառվել որպես զգայուն տվիչ ուլտրամանուշակագույն սպեկտորի լայն տիրույթում:
ՀՀ ԳԱԱ Երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտ
- Ամփոփվել և հրատարակվել են Սյունիքի և Վարդենիսի բարձրավանդակների պլիոցենի և չորրորդական, այդ թվում՝ հոլոցենի հասակի տասնութ հրաբխային ապարների նմուշների 40Ar/39Ar իզոտոպային հասակագրման արդյունքները: Առաջին անգամ ստացվել է նշված բարձրավանդակներում առավելապես պոլիգեն հրաբխականության մոնոգենի անցման հասակը:
- Հետազոտությունների ժամանակակից մեթոդների կիրառման արդյունքում Հայաստանի մի շարք տարածքների ածուխների, այրվող թերթաքարերի և բիտումաբեր կրաքարերի երևակումներում հայտնաբերվել են հազվագյուտ և ազնիվ մետաղների բարձր, հետաքրքրություն ներկայացնող պարունակություններ:
- Արփիի (էրտիչ) և Ջրովանքի կտրվածքների նստվածքներից հայտնաբերվել են ստորին ֆամենի հասակի 6 ռինխոնելիդ և 1 աթիրիդ բրախիոպոդներ: Ռինխոնելիդներից չորսը և միակ աթիրիդը (Crinisarina pseudoglobularis n. sp) առաջին անգամ են գտնվել Հայաստանում, այդ թվում՝ Greira transcaucasica Erlanger, 1993, որը գիտությանը հայտնի ծակոտկեն խեցիով ամենահին տեսակն է: Առաջին անգամ բրախիոպոդների խեցու վրա հայտնաբերվել են էկտոպարազիտներ: Ապացուցվել է Tornatospirifer armenicus տեսակի առկայությունը, որը հերքվել էր ադրբեջանցիների կողմից: Հաստատվել է, որ Նախիջևանի Գյումուշլուի կտրվածքում հետազոտողների` ֆամենի նստվածքներում գտած caucasia տեսակը նոր չէ, այլ նույն armenicus-ն է:
- Հայաստանի պալեոզոյան նստվածքներում հայտնաբերվել են միջին և ուշ դևոնի տրիլոբիտներ՝ ներկայացված ակնհայտ պրոետիդային պիգիդիումով և մի քանի ֆակոպիդներով: Կատարվել է նրանց պալեոէկոլոգիական գնահատում և հնակենսաաշխարհագրական տեղաբաշխման վերլուծություն:
ՀՀ ԳԱԱ Նազարովի անվան երկրաֆիզիկայի և ինժեներային սեյսմաբանության ինստիտուտ
- Արագածի հրաբխային լեռնազանգվածի տարածքում, մասնավորապես դրա արևելյան լանջերի տեղամասերում ռեգիոնալ ջրամերժ ապարների ռելիեֆի քարտեզագրման արդյունքում որոշվել է տարածքի ստորերկրյա ջրերի բաշխվածությունը: Առաջարկվել են հնագետահուների և լոկալ ջրավազանների ստորերկրյա ջրերի հայտնաբերման արդյունավետ տեղամասերը:
- Իրականացվել է 2021թ. տեղի ունեցած Շորժայի, Երևանի և Ջավախքի երկրաշարժերի տարածա-ժամանակա-էներգետիկ բաշխվածության մանրամասն վերլուծություն: Քանակապես գնահատվել են երկրաշարժի օջախի խզումնագոյացման կինեմատիկ և դինամիկ պարամետրերը, որոշվել են օջախի ճառագայթման սպեկտրալ բնութագրերը: Օջախի մեխանիզմի լուծումների, սեյսմիկ մոմենտի թենզորային վերլուծության և լարվածային վիճակը բնութագրող Լոդե-Նոդայի գործակցի տվյալներով ստեղծվել են երկրաբանատեկտոնական պայմաններն ադեկվատ արտացոլող վերոնշյալ երկրաշարժերի օջախների իրատեսական երկրադինամիկ մոդելներ, ստացվել է օջախային գոտու սեյսմագենեզի ճշգրտված պատկեր:
- Նախագծվել, պատրաստվել և փորձարկվել է նոր սերնդի ճոճանակային սեյսմիկ տվիչ՝ երկրաշարժների հետևանքով առաջացած գրունտների ուղղաձիգ տատանումները գրանցելու նպատակով:
Կիրառական աշխատանքների արդյունքներ
ՀՀ ԳԱԱ Նալբանդյանի անվան քիմիական ֆիզիկայի ինստիտուտ
- Ստեղծվել է 2016-18թթ. Սևանա լճի և սնուցող գետերի ջրերում ու հատակային նստվածքներում պեստիցիդների պարունակության տվյալների բազա։ Ըստ տարիների կազմվել են Սևանա լճում պեստիցիդների կոնցենտրացիոն բաշխման եռաչափ քարտեզներ։
ՀՀ ԳԱԱ Մանվելյանի անվան ընդհանուր և անօրգանական քիմիայի ինստիտուտ
- Սինթեզվել են բարձր թափանցելիությամբ ապակիներ ինֆրակարմիր տիրույթում, որոնք առանձնանում են նաև բեկման ցուցիչի և հարաբերական դիսպերսիայի արժեքների փոփոխության լայն տիրույթով, դյուրահալությամբ և բյուրեղացման նկատմամբ բարձր կայունությամբ կիրառելի ժամանակակից օպտիկայի, օպտօէլեկտրոնիկայի և օպտիկական սարքաշինության բնագավառում:
- Մշակվել է թափանցիկ ապակեկերամիկա բյուրեղային BaAl2Si2O8 ֆազով լեգիրացված Eu2+-ով, որը կարելի է կիրառել որպես սպիտակ լուսարձակող դիոդներ(LED):
ՀՀ ԳԱԱ Օրգանական և դեղագործական քիմիայի գիտատեխնոլոգիական կենտրոն
- Ուսումնասիրվել է տետրաէթօքսիսիլանի (TEOS) պոլիկոնդենսացումը և համապոլիկոնդենսացումը 3-ամինոպրոպիլտրիէթօքսիսիլանի (APTES) հետ ջրային միջավայրում սիլիցիումի քսերոգելների ձևավորմամբ թթվային, ալկալային և միջֆազային կատալիզացման պայմաններում: Գանգլերոնով սորբված սիլիցիումի քսերոգելների նմուշները ունեն երկարատև դեղային ազդեցություն: Բացի այդ, ստացված կոմպոզիտը կայունացումն է սորբցված գանգլերոնը խոնավությունից և, հետևաբար, լակտոզայի (տաբլետոզայի) օգտագործման անհրաժեշտություն որպես լցանյութ չկա:
ՀՀ ԳԱԱ Երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտ
- ՀՀ հյուսիսային հատվածում տրանսպորտային կոմունիկացիաները շրջափակող Օձուն, Այրում և Թումանյանի ակտիվ սողանքների վերջին տարիներին իրականացված ինժեներաերկրաբանական և երկրաֆիզիկական հետազոտությունների արդյունքների հիման վրա կատարվել են վերլուծություններ, իրականացվել է սողանքային մարմինների եռաչափ մոդելավորում, որոշվել են սողանքների սահքի մակերևույթները, գնահատվել են սողանքների ակտիվության ներկա վիճակը և սահմանվել են հակասողանքային միջոցառումներ:
- Շարունակվել են գրունտների սինթետիկ սեյսմոգրամաների և աքսելերոգրամաների ստացման հիմնախնդրի հետազոտությունները: Առաջարկված եղանակով սինթետիկ աքսելերոգրամաների հիման վրա ստացվել են երկրաշարժի հակազդումների սպեկտրներ սեյսմիկ հատկություններով նորմատիվային I-IV կարգերով գրունտային շինարարական հրապարակների համար: Կատարված հետազոտությունները ցույց են տվել, որ սինթետիկ աքսելերոգրամաներով ստացված հակազդումների սպեկտրներն ինչպես քանակական, այնպես էլ կառուցվածքային բնույթով նույնական են իրական երկրաշարժների հիման վրա ստացված երկրաշարժի հակազդումների սպեկտրին, ինչը վկայում է առաջարկվող սինթետիկ աքսելերոգրամաների գործնական կիրառման նպատակահարմարության մասին:
- Հայաստանի ազգային ճարտարապետության և շինարարության համալսարանում մշակված «Երկաշարժադիմացկուն շինարարություն. նախագծման նորմեր» նորմատիվային փաստաթուղթը, ներառյալ ՀՀ տարածքի հավանական սեյսմիկ վտանգի գնահատման նոր քարտեզը, մշակված միջազգային (ԱՄՆ, Իտալիա, Հայաստան կոնսորցիում) մասնագետների կողմից, ՀՀ քաղաքաշինության կոմիտեի հրամանով կիրարկման է դրվել 2021թ.-ից:
- Իրականացվել է ԵԳԻ էլեկտրոնային գրադարանի անցումը լոկալ ցանցից վեբ միջավայր՝ ապահովելով հասանելիություն նաև ԵԳԻ տարածքից դուրս:
ՀՀ ԳԱԱ Նազարովի անվան երկրաֆիզիկայի և ինժեներային սեյսմաբանության ինստիտուտ
- Նախագծվել, պատրաստվել, փորձարկվել են հատուկ հաճախականային տիրույթում (0.75 Հց) աշխատող սեյսմիկ տվիչ շենքերի տեխնիկական վիճակն գնահատելու նպատակով, սեյսմիկ պաշտպանության համակարգ` ջրամբարների պատվարները շահագործելու նպատակով, էլեկտրահետախուզական դյուրակիր, ֆունկցիոնալ տեսանկյունից ճկուն բազմաէլեկտրոդ սարք, երկրաֆիզիկական կայանների անխափան աշխատանքի «խելացի» համակարգ:
ՀՀ ԳԱԱ գիտության հանրայնացման և հասարակայնության հետ կապերի բաժին
