ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Նազարովի անվան երկրաֆիզիկայի և ինժեներային սեյսմաբանության ինստիտուտում հետազոտվել է սեյսմիկ նախանշանների ձևավորման կախվածությունը սպասվող ուժեղ երկրաշարժերի օջախի մեխանիզմից:
Հետազոտական աշխատանքների ղեկավար, ինստիտուտի Սեյսմաբանության և երկրաշարժերի կանխագուշակման լաբորատորիայի ավագ գիտաշխատող Մարիամ Մկրտչյանը բացատրում է. «Հետազոտություններում օգտագործվել է այն հայտնի հանգամանքը, որ սպասվող ուժեղ (M≥6,0) երկրաշարժերին նախորդող ժամանակահատվածում կարող են դիտվել թույլ սեյսմիկայնության պարբերական տատանումներ, որոնք նկատվում են սպասվող երկրաշարժի օջախային գոտում 3-5 տարվա ընթացքում և հասնում առավելագույնի 0.6-1.8 տարի առաջ։
Սպասվող ուժեղ երկրաշարժի օջախային գոտում թույլ սեյսմիկայնության անոմալ ռեժիմի ուսումնասիրման նպատակով մեր կողմից հետահայաց մոտեցումով կատարվել է Հայաստանի լեռնաշխարհի և հարակից շրջանների մի շարք ուժեղ երկրաշարժերին նախորդող սեյսմիկ իրավիճակի վերլուծություն։ Կատարվել է սպասվող ուժեղ երկրաշարժի օջախային գոտու ձևավորման տեղայնացումն ըստ նախորդող թույլ երկրաշարժերի էպիկենտրոնների տարածաժամանակային պատկերի, ֆոնային սեյսմիկայնության առանձնահատկությունների հիման վրա։ Հաստատվել է ֆոնային սեյսմիկայնության կարևոր հատկությունը. թույլ երկրաշարժերի էպիկենտրոնները ժամանակի ընթացքում ենթարկվում են միգրացիայի դեպի սպասվող ուժեղ երկրաշարժի օջախային գոտի: Տեղի է ունենում խմբավորման և կենտրոնացման գործընթաց։ Ուժեղ երկրաշարժերի նախանշան հանդիսացող այս երևույթը դրսևորվում է թույլ երկրաշարժերի էներգետիկ մակարդակի լայն տիրույթում»։
Ուժեղ երկրաշարժին նախորդող թույլ կամ ֆորշոկային երկրաշարժերը համատեղվում են խզման երկայնքով տեղի ունեցող կրիպային երևույթների (սողք) հետ: Դրանք կարող են հանդիսանալ որպես սեյսմիկ նախանշաններ երկրաշարժերի կանխատեսման խնդիրների լուծման ժամանակ։ Այս օրինաչափությունը հաստատվել է ԱՄՆ-ի Պարկֆիլդի շրջանում՝ Սան-Անդրեասի բեկվածքի տարածքում։
Կարդացեք նաև
Սակայն հաճախ տեղի են ունենում երկրաշարժեր, որոնց առաջացման մեխանիզմը կապված չէ կրիպային երևույթների հետ, և չի դիտվում սեյսմիկայնության ֆոնի ակտիվացում ֆորշոկային երկրաշարժերի տեսքով: Այդպիսին էր 1988 թ-ին Հայաստանում տեղի ունեցած Սպիտակի աղետալի երկրաշարժը։ Այն չուներ ֆորշոկային երկրաշարժերի շարք, տեղի էր ունեցել ընդամենը երկու ֆորշոկ. մեկը՝ շատ թույլ, մյուսը՝ M=3 մագնիտուդով՝ ուժեղ ցնցումից 16 ժամ առաջ։ Տարածքի այլ երկրաֆիզիկական դաշտերի տվյալներն այս երկրաշարժից առաջ նույնպես թույլ չտվեցին բացահայտել որևէ նշանակալից անոմալիա, որը կդիտվեր որպես նախանշան։ Դիտվել էին որոշակի մթնոլորտային և կենսաբանական նախանշաններ, որոնք միարժեք կապ այս երկրաշարժի հետ չեն ցուցաբերել։
Նշված առանձնահատկություններն օգտագործվել են հետազոտելու համար նախապատրաստվող ուժեղ երկրաշարժերի օջախներում տեղի ունեցող ֆիզիկական գործընթացների առանձնահատկությունների տվյալները երկրաշարժերի օջախների մեխանիզմների պարամետրերի հետ համադրելու միջոցով։
«Արդյունքում ստացվում է, որ երբ սպասվող ուժեղ երկրաշարժի օջախի մեխանիզմի տիպն իրենից ներկայացնում է վերնետք կամ վրաշարժ, առանձնապես բարձր սեղմման գոտում և խզման հարթության կտրուկ անկման պայմաններում` ≥60օ, թույլ սեյսմիկայնության ակտիվությունը կամ բացակայում է, կամ շատ թույլ է արտահայտված, օրինակ` Սպիտակի օջախային գոտին։ Կողաշարժ օջախի մեխանիզմի տիպի ժամանակ, երբ խզումնային համակարգի տեկտոնական կարի գոտում տեղի են ունենում կրիպային տեղաշարժեր, ակտիվանում է սեյսմիկայնությունը, թույլ երկրաշարժերին հատուկ տարածաժամանակային բաշխման տեսքով և օրինաչափություններով, ինչպես, օրինակ, Անատոլիական խզումային գոտում տեղի ունեցած Վանի 1976 թ-ի և 2011 թ-ի ուժեղ երկրաշարժերի ժամանակ: Այսպիսով, երկրաշարժերի տվյալների համադրումն օջախների մեխանիզմների պարամետրերի հետ և հետագա վերլուծությունը ցույց են տալիս, որ սպասվող ուժեղ երկրաշարժերի օջախների ձևավորման մասին պատկերացումներում հաճախ անհրաժեշտ է հաշվի առնել երկրակեղևի սեյսմածին հատվածների, խզումային գոտիների առանձնահատկությունները»,- ասաց Մարիամ Մկրտչյանը։
Աշխատանքներն իրականացվել են ՀՀ ԳԱԱ Նազարովի անվան երկրաֆիզիկայի և ինժեներային սեյսմաբանության ինստիտուտի սեյսմաբանության բաժնի թեմատիկ և բազային ֆինանսավորման ծրագրերի շրջանակներում։
Աշխատանքների հիմնական արդյունքները զեկուցվել են Սանկտ Պետերբուրգում տեղի ունեցած «Գեոկոսմոսի խնդիրները» և Երևանում տեղի ունեցած «Սպիտակի երկրաշարժը 30 տարի անց. փորձ և հեռանկարներ» գիտաժողովներում: Առաջարկ է ստացվել ներկայացնել հոդվածը «Universal Journal of Geoscience» ամսագրին։
ՀՀ ԳԱԱ գիտության հանրայնացման և հասարակայնության հետ կապերի բաժին
