Վենետիկի հանձնաժողովը կարծիք է հրապարակել «Դատական օրենսգրքում» և «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքում փոփոխություն կատարելու մասին օրենքների նախագծերի վերաբերյալ: Համապատասխան խնդրանքով հանձնաժողովին էր դիմել ՀՀ արդարադատության նախարար Կարեն Անդրեասյանը 2021թ. դեկտեմբերի 16-ի գրությամբ
Փաստաթղթում նշվում է, որ Հայաստանի կառավարության իրավական և դատաիրավական բարեփոխումների օրակարգում դեռևս լուծման ենթակա հարցերից մեկը «գործող դատավորների բարեվարքության ստուգումն» էր։ Դա պետք է արվեր ո՛չ այս հարցի վերաբերյալ առանձին նոր օրենք մտցնելով, ո՛չ էլ Սահմանադրության փոփոխությամբ։ Դա պետք է արվեր պարզապես հղում անելով գործող Սահմանադրության 164.6-րդ հոդվածին (դատավորների կարգավիճակի մասին), որը թույլ է տալիս դատավորների համար անհամատեղելիության հետագա պահանջներ մտցնել Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքում և Դատական օրենսգրքում։ Սա հիմք կծառայեր գործող դատավորների վեթթինգի մեխանիզմի համար:
Սա հանգեցրել է «Դատական օրենսգրքի մասին» և «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքում գործող դատավորների համար նոր «անհամատեղելիության պահանջի» ներդրմանը, որում ասվում է.
«Դատավորի կողմից մարդու հիմնարար իրավունքի դիտավորյալ խախտում, որը հաստատվել է միջազգային դատարանի կամ այլ միջազգային հաստատության կողմից կայացված ակտով, որի կողմն է Հայաստանի Հանրապետությունը, և եթե միջազգային դատարանի կամ այլ միջազգային կառույցի (որին անդամակցում է Հայաստանի Հանրապետությունը) ակտի ուժի մեջ մտնելուց տասնհինգ տարի չի անցել»։
Կարդացեք նաև
Վենետիկի հանձնաժողովի եզրակացությունը
86.Վենետիկի հանձնաժողովը ողջունում է դատական համակարգը բարեփոխելու Հայաստանի իշխանությունների մտադրությունը: Այն նաև հասկանում է Փոփոխությունների նախագծի նախապատրաստման դրդապատճառը, մասնավորապես՝ ազատել դատական համակարգը այն դատավորներից, որոնք նախկինում թույլ են տվել մարդու իրավունքների լուրջ խախտումներ և այդպիսով խարխլել դատական համակարգի նկատմամբ հասարակության վստահությունը:
87. Վենետիկի հանձնաժողովը չի տեսնում նոր կանխարգելիչ միջոցների անհրաժեշտություն, քանի որ դրանք, թվում է, արդեն առկա են գործող դատական օրենսգրքում, որը ամուր հիմքեր է տալիս ապագայում հնարավոր մարդու իրավունքների խախտման համար դատավորներին պատասխանատվության ենթարկելու համար: Բացի այդ, նոր Քրեական օրենսգիրքը (հոդված 482), որն ուժի մեջ կմտնի 2022 թվականի հուլիսի 1-ից, ինչպես նաև հինը, որը դեռևս ուժի մեջ է (352-րդ հոդված) քրեական պատժամիջոցներ է նախատեսում ակնհայտ անարդար դատավճիռների կամ այլ դատական ակտերի համար, որոնք կայացվել են «շահադիտական նպատակներով» կամ այլ անձնական շահերի համար: Թեև դա չի ներառի դատավորների կողմից մարդու իրավունքների խախտման բոլոր դեպքերը, այս նորմերը նախատեսում են պատժամիջոցներ առնվազն ամենալուրջ և ակնհայտ դեպքերի համար:
88.Նաև ընդհանուր մտահոգություն կա Դատական օրենսգրքի անհամատեղելիության նոր պահանջի (5-րդ հոդվածի 1-ին մաս) և անհամատեղելիության պահանջների էության վերաբերյալ (Սահմանադրության 164.6-րդ հոդված): Նոր «անհամատեղելիության պահանջը» մարդու հիմնարար իրավունքի միտումնավոր խախտում է, ինչը նշանակում է անհամատեղելիության պահանջների խախտում: Այնուամենայնիվ, անհամատեղելիության պահանջները խոչընդոտ են դատավորի համար մասնագիտական գործունեությունից բացի` այլ գործունեությամբ զբաղվելու, ինչը նույնպես համահունչ է միջազգային իրավական մոտեցմանը: Ուստի հարց է առաջանում, թե արդյոք Դատական օրենսգրքի 86-րդ հոդվածի 3-րդ մասի և 159-րդ հոդվածի 2-րդ մասի և Սահմանադրական դատարանի մասին օրենքի 12-րդ հոդվածի 2-րդ մասի նախագծերը տեղավորվում են այս պրակտիկայում:
89.Այնուամենայնիվ, եթե այս Փոփոխությունների նախագիծը պետք է ընդունվի, կան մի քանի մտահոգություններ, որոնք պետք է լուծվեն.
- «Միտումնավոր խախտում» եզրը. կարևոր է, որ Հայաստանի դեմ ՄԻԵԴ-ի վճիռը չօգտագործվի որպես դատավորի պատասխանատվության միակ հիմք: Պատասխանատվությունը պետք է հիմնված լինի միայն ազգային դատարանի կամ Բարձրագույն դատական խորհրդի` դատավորի դիտավորության (կանխամտածվածության) կամ կոպիտ անփութության վերաբերյալ եզրակացության վրա: Բացի այդ, օգտագործվել է «դիտավորյալ» բառը, մինչդեռ «դիտավորյալ» բառն օգտագործվում է Հայաստանի այլ օրենսդրության մեջ, այդ թվում՝ Դատական օրենսգրքում, և սահմանված տերմին է։ Երկու տարբեր տերմինների օգտագործումը մտահոգություններ է առաջացնում իրավական որոշակիության հետ կապված, քանի որ պարզ չէ, թե արդյոք նոր պահանջը նույնն է լինելու, ինչ Դատական օրենսգրքում ներկայացված հին պահանջը: Սա պետք է հստակեցվի։
- «Մարդու հիմնարար իրավունք» տերմինը. մարդու այս հիմնարար իրավունքները պետք է հստակորեն սահմանվեն Փոփոխությունների նախագծում, ինչպես որ ամրագրված է միջազգային պայմանագրերով, որոնց միացած է Հայաստանի Հանրապետությունը, ներառյալ ՄԻԵԴ-ը: Փոփոխությունների նախագիծը պետք է նախանշի խախտման մակարդակը սահմանող բարձր շեմ կամ սահմանի աստիճանական պատժամիջոցներ, որպեսզի բոլոր խախտումները չավարտվեն դատավորի լիազորությունների դադարեցմամբ: Վերջինիս համար շեմը պետք է լինի այնպիսի խախտում, որը հանգեցրել է մարդու իրավունքների և/կամ ազատությունների հիմնարար խախտման (դատական օրենսգրքի 142-րդ հոդվածի 6-րդ մասի սահմանման համաձայն) և կատարվել է դիտավորությամբ կամ կոպիտ անփութությամբ, այսինքն՝ ակնհայտորեն անհամատեղելի է դատական պաշտոնի հետ։
- «Միջազգային դատարան կամ այլ միջազգային հաստատություն» տերմինը. հստակություն ապահովելու համար, եթե «միջազգային դատարան» ասելով նկատի ունի ՄԻԵԴ-ը, ապա դա պետք է հստակորեն շարադրվի Փոփոխությունների նախագծում:
- դիտավորյալ խախտում «դատավորի կողմից» տերմինը. սա բարձրացնում է հարցը, թե ում է վերագրվում, բայց չի պատասխանում այդ հարցին, այսինքն՝ ով (որ դատավորը) կարող է պատասխանատվության ենթարկվել: Սա հատկապես դժվար է այն դեպքերում, երբ որոշումներ են կայացվում դատավորների պալատների կողմից: Սրան պետք է հստակորեն անդրադառնալ:
- Ընթացակարգ. որո՞նք են ընթացակարգային կանոնները, որոնք կկիրառվեն այս նոր անհամատեղելիության հիմքով դատավորի լիազորությունների դադարեցմանը հանգեցնող վարույթների նկատմամբ: Սա պետք է նախատեսվի Փոփոխությունների նախագծում, քանի որ, անկախ Դատական օրենսգրքի 159-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված mutatis mutandis կետից, անհասկանալի է մնում, թե Բարձրագույն դատական խորհուրդը և Սահմանադրական դատարանը ինչ ընթացակարգերի և չափանիշների են հետևելու՝ խախտումները դիտավորյալ/կանխամտածված որակելու համար։ Դա պետք է հստակեցվի։
- Հետադարձ օրենսդրություն. հետադարձ օրենսդրությունը պետք է ընդհանրապես բացառվի՝ ապահովելու համար, որ այն չստեղծի հետագա հնարավոր մարտահրավերներ հայկական պետության դեմ ՄԻԵԴ-ի առջև: Թեև դա եվրոպական չափանիշների խախտում չէ, այն պետք է ապացուցի «ընդհանուր շահի պարտադիր հիմքերը» կամ «հանրային շահի նկատառումները» և բավարարի կանխատեսելիության պահանջը:
Պատրաստեց Վիկտորյա ԱՆԴՐԵԱՍՅԱՆԸ
