Հարցազրույց ֆրանսաբնակ ռեժիսոր, դերասան, թարգմանիչ Սաթէ Խաչատրյանի հետ
– Տիկին Խաչատրյան, 2000-ականների սկզբից մեկը մյուսի հետեւից ձեր ռեժիսուրայով բեմադրություններ բարձրացան. Համազգային թատրոնում՝ Հերնիի «Շան աղջիկը», Պարոնյանում՝ Մոլիերի պիեսների հիման վրա «Չամուսնանաք, պարոնայք, եթե կարող եք», Թատերական գործիչների միությունում՝ Ֆոսսի «Չգիտեմ» եւ այլն։ Եկավ մի ժամանակաշրջան եւ դուք լռեցիք։ Պատճառը՝ ըստ մեր տեղեկությունների, արտասահմանյան հեղինակավոր, այդ թվում՝ Սորբոնի հաստատություններում ուսումնառությունն էր։ Անցյալ տարի Երեւանում, Գորիսում, Գավառում, Գյումրիում, Սեւանում հանդես եկաք «Սասնա ծռեր» էպոսի բեմադրությամբ, դասախոսությամբ՝ Երեւանի թատրոնի եւ կինոյի պետական ինստիտուտում, կարելի՞ է ենթադրել, որ ձեր մի ոտքը Երեւանում է, մյուսը՝ Ֆրանսիայում։
– Նախ, ես արտասահմանում միայն Սորբոնում չեմ ուսանել։ Իբրեւ ռեժիսոր ավարտել եմ Երեւանի թատերական ինստիտուտը, ապա որպես բանասեր՝ մանկավարժական համալսարանը։ Մինչ Ֆրանսիա մեկնելս դասավանդել եմ թատերական ինստիտուտում, ընդունվել եմ գրականության ինստիտուտի ասպիրանտուրա, իսկ 2008-ին մեկնեցի Ֆրանսիա։ Ուսանել եմ Փարիզի Դրամատիկ արվեստների ազգային բարձրագույն կոնսերվատորիայում, դրանից հետո՝ Սորբոնի համալսարանում, որտեղ եւ պատրաստվել ու պատշպանել եմ ատենախոսություն ժամանակակից եվրոպական դրամատուրգիայի թեմայով՝ «Օտարման դրաման հայ դրամատուրգիայում» խորագրով։
Ֆրանսիայում մշտապես գործունեություն եմ ծավալել ֆրանսիական թատերական միջավայրում։ Ամուսնուս՝ արվեստագետ Էդգար Մանուկյանի հետ Լիոնում հիմնել ենք հայ-ֆրանսիական թատերական միություն, որի հիմնական առաքելությունը Ֆրանսիայում հայկական մշակույթի հանրահռչակումն է ֆրանսիացի արտիստների միջոցով, իսկ Հայաստանում՝ ֆրանսիական ժամանակակից դրամատուրգիայի տարածումը։
– Ձեր միությունը Ֆրանսիայում ի՞նչ բեմադրություններով է հանդես եկել, կթվարկե՞ք մեկ-երկուսը։
– Բեմադրել ենք Թումանյանի հեքիաթները, «Սասնա ծռեր» էպոսը, ցեղասպանությանը նվիրված «Իլիկ» երաժշտական ներկայացումը՝ բացառապես Կոմիտասի երաժշտությամբ։ Ի դեպ, իմ աշխատանքներում երաժշտությունը մշտապես կենդանի կատարմամբ է հնչում։
Կարդացեք նաև
Այնուհետեւ անդրադարձել ենք 44-օրյա պատերազմի հերոսներին՝ «Ես զինվոր եմ կրում» դոկումենտալ պիեսի բեմադրությամբ, որի հեղինակն ու ռեժիսորն եմ։ Ինձ հետ բեմում են հայազգի երգչուհիներ Ձյունիկ Մադաթյանը, Լիանա Արությունյանը եւ Վիկտորիա Ալեքսանյանը։ Հաջորդ նախագիծը նվիրված էր Միսաք Մանուշյանին։ Գուցե կրկնվեմ, բայց ասեմ, որ բոլոր ներկայացումները ֆրանսերեն են, հիմնականում ֆրանսիացի հանդիսատեսի համար։ Միաժամանակ 2016-ից հանդես ենք գալիս Հայաստանում՝ մեր միության նախաձեռնությամբ։ Այդ տարի ծավալուն նախագիծ ներկայացրինք՝ դրամատուրգ Արթուր Ադամովին նվիրված, անցկացրինք թատերական եւ գրականության ինստիտուտներում, նաեւ թատերականի Գյումրիի եւ Վանաձորի մասնաճյուղերում։ Զուգահեռ հայաստանցի հանդիսատեսին ներկայացրինք Ադամովի «Վերագտնում» պիեսի թատերականացված ընթերցումները։ Արդեն հաջորդ տարի իմ թարգմանությամբ լույս տեսավ հիշյալ դրամատուրգի պիեսների հայերեն ժողովածուն։ Ֆրանկոֆոնիայի միջազգային գագաթնաժողովի շրջանակում էլ 2018թ. Երեւանի տիկնիկային թատրոնի հետ համատեղ իրականացրինք ֆրանսիացի ժամանակակից դրամատուրգ Յասմինա Ռեզային նվիրված միջոցառումների շարք, խաղացվեց «Սպանդի աստվածը»՝ ֆրանսերենով եւ հայերենով։ Նույն թվականին, դարձյալ իմ թարգմանությամբ, լույս տեսավ Ռեզայի պիեսների ժողովածուն։ Զրույցի սկզբում դուք հիշատակեցիք 2000-ականների սկզբին Համազգային, Պարոնյան եւ մյուս թատրոններում մեկ-երկու աշխատանքներս։ Կուզեի հավելել 2019-ին Համազգայինի համագործակցությամբ ֆրանսիացի ժամանակակից դրամատուրգ Ֆլորիան Զելլերին նվիրված միջոցառումների շարքը, որին հետեւեց նաեւ իմ թարգմանությամբ նրա պիեսների ժողովածուի լույսընծայումը…
– Այս պահին մտաբերեցինք նաեւ Հայաստանի որոշ մարզերում թատերական ընթերցումների ձեւաչափով անցկացված ձեր միջոցառումները…
– Իրավացի եք։ Խոսքը ֆրանսիացի ժամանակակից դրամատուրգ Դյուրանժեի «Մարդկային պատմություններ» պիեսի մասին է, որը խաղացել ենք Լոֆթում, իսկ թատերական ընթերցումների ձեւաչափով՝ հայ դերասանների մեկնաբանմամբ՝ Գորիսի եւ Գավառի թատրոններում։
– Օրերս մեզ մոտ մեկնարկել են Ֆրանկոֆոնիայի օրերը եւ հավանաբար Երեւանում եք ոչ զբոսաշրջիկի կարգավիճակով։
– Այս անգամ Երեւանում եմ մեր առաջիկա նախագծի կազմակերպչական հարցերով. հուլիսին նախատեսվում է ֆրանսիացի հայտնի խորեոգրաֆ Մուրադ Մերզուկիի հայաստանյան այցը, որը Երեւանի օպերային թատրոնում հանդես կգա ժամանակակից պարի վարպետության դասերով։ Ծրագրել ենք աշնանը՝ սեպտեմբերին, հայաստանցի հանդիսատեսին ներկայացնել ժամանակակից ֆրանսիացի դրամատուրգ Ժոել Պոմրային նվիրված միջոցառումների շարք՝ համագործակցելով հայաստանյան մի շարք թատրոնների հետ։ Տարեվերջին էլ նախատեսվում է Պոմրայի պիեսների ժողովածուի հայերեն լույսընծայումը…
– Հավանաբար՝ դարձյալ ձեր թարգմանությամբ։
– Իրավացի եք։
– Ստացվում է՝ չեք մոռանում ձեր մյուս մասնագիտության մասին՝ թատրոնի տեսաբանի։
– Ինձ համար իբրեւ ռեժիսոր եւ թատրոնի տեսաբան կարեւոր են, այո, ֆրանսիացի ժամանակակից հեղինակների պիեսների հայերեն թարգմանությունները, որոնք հնարավորություն կտան հայկական թատրոններին համալրելու իրենց խաղացանկը։
– Հայ-ֆրանսիական ձեր թատերական միությունը երբեւէ չի՞ մտածել հայաստանյան որեւէ թատրոնի՝ Ֆրանսիա հրավիրելու մասին։
– Միության ամբողջ աշխատանքները հող են նախապատրաստում հենց նման քայլի համար։
– Մինչ այս պահը թվարկած ձեր բեմադրություններում կամ առաջիկա ծրագրերում չնշեցիք հայոց պատմության թեմաներով Ֆրանսիայում իրականացրած որեւէ միջոցառման կամ բեմադրության մասին։
– Եթե ճիշտ հասկացա՝ ակնարկում եք ցեղասպանությունը։ Մեր միությունը Ֆրանսիայի հայ հիշողության ազգային կենտրոնի հետ համատեղ նախատեսում է «Պոետիկ մտածողությունը Հոլոքոստի եւ Հայոց ցեղասպանությունից հետո» հայ-հրեական ծավալուն միջոցառումը, որը կներկայացնենք ապրիլի 12-ին։
– Գիտենք, որ դուք բազմազավակ՝ չորս երեխայի մայր եք…
– Հասկանալի է։ Իմ դեպքում ոչ մեկը չի տուժում…
Զրուցեց
Սամվել ԴԱՆԻԵԼՅԱՆԸ
«Առավոտ» օրաթերթ
22.03.2022
