Մենք՝ մերձավորարեւելյան հայերս, չափազանց անփույթ ենք եւ ճկուն
Առաջին հերթին ցանկանում եմ ոչ միայն լիբանանահայության, այլեւ ընդհանրապես ողջ լիբանանցիների անունից շնորհակալություն հայտնել, քանի որ Հայաստանի Հանրապետությունը ապաստան է ապահովել բոլոր լիբանանցիների համար, ովքեր լքել են Լիբանանը՝ արհավիրքներից։ Առանց խտրականության, Հայաստանի Հանրապետությունը ողջունեց լիբանանցիներին բոլոր ուղղություններից, կրոններից եւ աղանդներից. նույնն արեց բոլոր սիրիացիների համար: 2013 թվականի հունվարի 2-ին ես երկրորդ անգամ այցելեցի Հայաստան, պետք է հանդիպեի մի շատ առանձնահատուկ աղջկա, ով հետագայում դարձավ իմ կյանքի ընկերը: Մինչ Հայաստան գալը սկսեցի խոսել արեւելահայերեն, ո՞րն էր շարժառիթն ու պատճառը նման մոտեցման: Հայտնի է, որ սփյուռքի հայերի մեծ մասը խոսում է արեւմտահայերեն, քանի որ մենք ցեղասպանությունից փրկվել ենք Օսմանյան կայսրության մաս կազմող Արեւմտյան Հայաստանից, Արեւմտյան Հայաստանի օկուպացված հայկական հողերից, մինչդեռ Հայաստանի Հանրապետությունը Արեւելյան Հայաստանի մաս է։
Քանի որ ես գիտեի, որ իմ տիկինը, որին առաջին անգամ պետք է հանդիպեի (չնայած նրա տատիկն ու պապիկը նույնպես փախել են Արեւմտյան Հայաստանից՝ Սասունից) խոսելու էր արեւելահայերեն, ես ուզում էի դրական տպավորություն թողնել, որ ես խոսում եմ արեւելահայերեն, որպեսզի նա զգա՝ հարմարավետ մեր զրույցի ընթացքում: Հունվարի 2-ն էր, երբ ես ժամանեցի եւ բոլոր խանութները փակ էին, եւ փողոցներում ոչ ոք չկար, ես դժվարանում էի գտնել մեկ ուրիշին հյուրանոցի անձնակազմից, ում հետ բավարարված էի շփվելու եւ փորձելու արեւելահայերենի իմ ուսուցման արդյունավետությունը: Վերջապես նկատեցի ինչ-որ մեկին հեռու եւ ես հասա նրան եւ փորձեցի իմ խոսակցության հմտությունները:
Ես նրան հարցրի.
-Ներեցեք, ոնց են գնում հրապարակ:
Կարդացեք նաև
Նա նայեց ինձ եւ ի զարմանս ինձ՝ արաբերեն պատասխանեց.
-Ինձ հետ արաբերեն խոսիր:
Ես զարմացա, առաջին հարցը, որ տվեցի, պատասխան չգտավ, հարցրի, թե որտեղի՞ց գիտի, որ ես խոսում եմ արաբերեն, երկրորդ հարցիս նա պատասխանեց, ասաց՝ սիրիացի արաբ է, ով Հայաստան է եկել որպես ուսանող: Ես ծիծաղեցի մտքումս եւ ինքս ինձ ասացի, որ ես միայն 4 ամիս պարապել եմ հայերեն եւ առաջին զրույցը, որ ունեցել եմ հյուրանոցից դուրս, որտեղ բնակվել եմ, եւ տաքսու վարորդների հետ խոսել եմ այն լեզվով, որը ես օգտագործում էի օրվա մեծ մասը Լիբանանում: Այս միջադեպը ես նշում եմ ոչ միայն որպես հումոր, այլ խորհրդանշական փաստի համար, հայկական հանրապետությունը հանդուրժող հանրապետություն է, այն ողջունում է տարբեր ազգությունների, մշակույթի, ռասայական եւ կրոնական պատկանելության բոլոր մարդկանց՝ առանց խտրականության։ Ուստի բնական է, որ հանրապետությունը հայտարարեց ծրագրեր եւ մտադրություններ, նույնիսկ նախարարություն ձեւավորեց՝ հետապնդելու վեհ նպատակ՝բերելու որոշակի ազգություն ունեցող, սակայն փոքր-ինչ այլ ծագում ունեցող ժողովրդի՝ սփյուռքի հայությանը, արեւմտահայությանը, որոշակի կատեգորիայի մարդկանց, ովքեր ունեն նույն էթնիկ եւ ազգային հատկանիշները, սակայն տարբեր ծագումով, տարբեր մտածելակերպով, առոգանությամբ, արեւմտյան մշակույթով, միջին արեւելյան մշակույթով եւ որոշակի չափով տարբեր բարբառով:
Այս հոդվածաշարի կիզակետը հիմնականում Մերձավոր Արեւելքից՝ Սիրիայից եւ Լիբանանից վերադարձած հայերն են։ Ինչո՞ւ հիմնականում երկու գործոնով պայմանավորված՝ Հայաստանում առաջին հերթին իմ գործած հայերի 95%-ը լիբանանցիներ եւ սիրիացիներ էին, մինչեւ որոշակի ժամկետ, բայց ես կհասնեմ այն կետին, որտեղ դա փոխվեց, որտեղ տեղացի արեւելահայերը դարձան իմ շրջապատի 50%-ը, բայց թույլ մի տվեք, որ ինձանից առաջ ընկնեմ, խնդրում եմ։ Երկրորդ պատճառն այն է, որ երկու երկրների քաղաքացիների դեպքում էլ շատերն են եկել Հայաստան՝ փնտրելով ապահով ապաստարան, համեմատաբար կայուն երկիր՝ անվտանգության (Սիրիա) եւ ենթակառուցվածքների ու ֆինանսական կայունության (Լիբանան) առումով։ Ի՞նչ են պարզել, ի՞նչ տպավորություն կա, կա իրավիճակ, համարո՞ւմ են, որ գտել են ֆինանսական կայունություն, արդյո՞ք ապահով են զգում, ենթակառուցվածքն ու ծառայություններն արդյունավետ եւ գոհացուցիչ են, ահա թե ինչի վրա կփորձեմ լույս փռել այս հոդվածում:
Իմ՝ Հայաստան գալուց հետո ինձ համար վաղուց վերացել են այն թյուր պատկերացումները, թե տեղացի արեւելահայերը մեր՝ արեւմտահայերիս նկատմամբ ունեն դժգոհություն կամ բացասական հույզեր, սա կեղծ գաղափար է, մոլորություն եւ թյուր պատկերացում։ Թեեւ ճիշտ է, երբեմն որոշ թյուրիմացություններ եւ լարվածություններ են ծագում արեւմտահայերի եւ տեղացիների միջեւ, դրանք առանձին դեպքեր են, հիմնված չեն նախապաշարմունքների եւ բացասական մտադրությունների վրա: Նրանցից ոմանք հակված են շատ լուրջ լինելու, սովետական մշակույթը թողել է իր հետքը, նրանք ունեն որոշակի օրինաչափություն եւ կարգապահություն, եւ մինչդեռ մենք՝ մերձավորարեւելյան հայերս, չափազանց անփույթ ենք եւ ճկուն, երբեմն բախվում են մտածելակերպերը, մենք հակված ենք մեզ ավելի ճկուն, ազատ ոճի համարելու եւ որոշ արձագանքներ գտնում են որպես անզիջում, ոչ ճկուն կերպարներ, որոնք ենթակա են սահմանափակումների։ Բայց չկա ռասիզմ, չկա նախապաշարմունք, չկա հակամարտություն:
Հիշում եմ իմ ընկերոջ՝ հյուրախաղերի կազմակերպիչ Նայիրի Քանթարջյանի վկայությունը, որը մեկ տարի մնաց այստեղ, այժմ Լիբանանում է՝ հանգամանքների բերումով: Նա ասում էր. «Ես սիրում եմ տեղի հայերին, նրանք շատ բարի են եւ քաղաքավարի, ես սիրում եմ այս երկիրը, կուզենայի, որ այստեղ մնայի, ամուսնուս գործը Լիբանանում է, եթե իմ ծնողները չլինեին Լիբանանում եւ իմ կարիքը չզգային, ես կցանկանայի անպայման վերադառնան Հայաստան»: Նայիրին ուներ զբոսաշրջային գործակալություն, որը կազմակերպում է շրջագայություններ Հայաստանի ներսում, նա Օննիկ Քանթարջյանի դուստրն է, ով որպես փորձառու օպերատորի՝ երկար պատմություն ունի։ Չեմ կարծում, որ հսկայական գաղտնիք եմ բացում, երբ ասում եմ, որ գրեթե յուրաքանչյուր մերձավորարեւելահայ տառապում է նույն ֆինանսական դժվարություններից եւ մարտահրավերներից, հատկապես նրանք, ովքեր տուն չունեն: Բնակարանն ահռելի խնդիր է, խորը ճգնաժամ, վարձավճարները՝ 300-500 դոլար, իսկ աշխատավարձերը՝ 100-150 հազար դրամ, ամսական 200 հազար վարձատրության դեպքում դու համարվում ես արտոնյալ աշխատող։ Բավականին դժվար է աշխատանք գտնելը, այստեղ 34 անդամ ունեցող ընտանիքներ կան, եւ միայն մեկն է կարողանում աշխատանք գտնել: Երկար տարիներ Հայաստանում գտնվող Բեդրոս Թասլաքյանն ասում է, որ ֆինանսական շատ ծանր վիճակ է, աշխատավարձերը ցածր են, գները՝ բարձր: Բեդրոսը նաեւ հասարակության հմուտ ակտիվ անդամ է, նա խումբ է ստեղծել մերձավորարեւելյան այլ անդամների (սիրիացի եւ լիբանանահայերի) հետ, նա բուզուկի է նվագում այս խմբի ներսում, նրանք նվագում են ֆրանսիական եւ արաբական երաժշտություն։ Գոգոն շատ հմուտ էլեկտրիկ է եւ անվտանգության համակարգեր տեղադրող, նա աշխատում է օրական երկար ժամեր, հազվադեպ է հանգստյան օր ունենում, բայց նա զգում է, որ իր քրտնաջան աշխատանքը միայն թույլ է տալիս գոյատեւել, ասում է, որ կարող է անցնել, քանի որ չի անում: Վարձավճար կա վճարելու, բայց ոչ բոլորի բախտն է:
Ափոն դերձակ է, ով Հայաստան է եկել կնոջ հետ, նա Էջմիածնում կարի արտադրամաս է բացել (լուսանկարում): Արա Միհրանյանը մեկ այլ լիբանանահայ է. նա աշխատում է գինու խանութում (լուսանկարում), ինչպես նաեւ ռոք խմբի անդամ է, որպես թմբկահար: Պիեռ Յունեսն ունի վաճառքի եւ վերանորոգման ավտոմոբիլային խանութ, դուստրը նույնպես սովորում է Հայաստանում: Շիրազը Էջմիածնում վարսավիրանոց ունի: Լենա Դաքեսյանը՝ քույրս, այստեղ է իր ամուսնու հետ ավելի քան երկու տարի. նա ունի հայկական խաչերի տնական բիզնես (ձեռագործ հայկական խաչեր, լուսանկարում), նրա բիզնեսի մեծ մասը հիմնված է «Ֆեյսբուքի» վրա, երբեմն մասնակցում է ցուցահանդեսների։ Սեւագը նաեւ տուրօպերատոր է:
Պետրոս ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ
Լիբանանահայ բլոգեր
«Առավոտ» օրաթերթ
12.03.2022
