Եվրախորհրդարանի սույն թվականի մարտի 9-ին ընդունած՝ Լեռնային Ղարաբաղում մշակութային ժառանգության ոչնչացման մասին (2022/2582(RSP) բանաձևի ամբողջական տեքստը
Եվրոպական խորհրդարանը,
– հաշվի առնելով Հայաստանի և Ադրբեջանի վերաբերյալ իր նախկին բանաձևերը,
– հաշվի առնելով 2006 թվականի փետրվարի 16-ի Ադրբեջանում մշակութային ժառանգության վերաբերյալ իր բանաձևը,
Կարդացեք նաև
– հաշվի առնելով 2022 թվականի փետրվարի 17-ի համընդհանուր արտաքին քաղաքականության և անվտանգության քաղաքականության իրականացման մասին իր որոշումը՝ 2021 թվականի տարեկան զեկույցը,
– հաշվի առնելով 2021 թվականի դեկտեմբերի 9-ին Հարավային Կովկասի հետ հարաբերությունների գծով պատվիրակության նախագահի, Հայաստանի հարցով Եվրոպական խորհրդարանի մշտական զեկուցողի և Ադրբեջանի հարցով Եվրոպական խորհրդարանի մշտական զեկուցողի՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի գործով Արդարադատության միջազգային դատարանի 2021 թվականի դեկտեմբերի 7-ի որոշման հետ կապված համատեղ հայտարարությունը,
-հաշվի առնելով Եվրոպայի խորհրդի Եվրոպական հանձնաժողովի ռասիզմի և անհանդուրժողականության դեմ զեկույցները (ECRI),
– հաշվի առնելով Հանձնաժողովի և Միության արտաքին հարաբերությունների և անվտանգության քաղաքականության գծով բարձր ներկայացուցչի 2020 թվականի մարտի 18-ի «Արևելյան գործընկերության քաղաքականությունը 2020 թվականից հետո» համատեղ հաղորդագրությունը,
– հաշվի առնելով Արևելյան գործընկերության երկրների տնտեսական և ներդրումային ծրագիրը,
– հաշվի առնելով Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության (ԵԱՀԿ) Մինսկի խմբի համանախագահների 2021 թվականի նոյեմբերի 11-ի հայտարարությունը, որը վերահաստատում է տարածաշրջանում պատմական և մշակութային վայրերի պաշտպանության կարևորությունը,
– հաշվի առնելով Արդարադատության միջազգային դատարանի (ICJ) 2021 թվականի դեկտեմբերի 7-ի որոշումները,
– հաշվի առնելով 2021 թվականի հունիսի 21-ի ԵՄ Խորհրդի եզրակացությունները հակամարտություններում և ճգնաժամերում մշակութային ժառանգության նկատմամբ մոտեցման վերաբերյալ,
– հաշվի առնելով ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 1972 թվականի նոյեմբերի 16-ի «Համաշխարհային մշակութային և բնական ժառանգության պաշտպանության մասին» կոնվենցիան,
– հաշվի առնելով ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 2003 թվականի հոկտեմբերի 17-ի «Մշակութային ժառանգության միտումնավոր ոչնչացման մասին հռչակագիրը»,
– հաշվի առնելով 1966 թվականի դեկտեմբերի 16-ի «Քաղաքացիական և քաղաքական իրավունքների մասին միջազգային դաշնագիրը»,
– հաշվի առնելով «Եվրոպական մշակութային կոնվենցիան», վերանայված «Հնագիտական ժառանգության պաշտպանության եվրոպական կոնվենցիան» և «Ազգային փոքրամասնությունների պաշտպանության շրջանակային կոնվենցիան», որոնց կողմ են Հայաստանը և Ադրբեջանը,
– հաշվի առնելով 1954 թվականի Հաագայի կոնվենցիան «Զինված հակամարտությունների դեպքում մշակութային արժեքների պաշտպանության մասին», որին կողմ են Հայաստանը և Ադրբեջանը, և դրա Արձանագրությունը, որը կիրառելի է օկուպացված տարածքների նկատմամբ, և մշակութային արժեքների ուժեղացված պաշտպանության մասին 1999 թվականի երկրորդ արձանագրությունը, որն արգելում է «մշակութային արժեքների ցանկացած փոփոխություն կամ օգտագործման փոփոխություն, որը նպատակ ունի թաքցնել կամ ոչնչացնել մշակութային, պատմական կամ գիտական ապացույցները» (1999թ․, Հաագայի երկրորդ արձանագրություն, 9-րդ հոդված),
– հաշվի առնելով 1948 թվականի դեկտեմբերի 10-ի «Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիրը»,
– հաշվի առնելով 1965 թվականի դեկտեմբերի 21-ի «Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին միջազգային կոնվենցիան»,
– հաշվի առնելով Եվրոպական Խորհրդարանի Կանոնակարգի 144(5) և 132(4) կանոնները,
քանի որ մշակութային, կրոնական կամ ազգային ժառանգության ցանկացած հուշարձանի կամ օբյեկտի ոչնչացումը կամ պղծումը խախտում է Եվրոպական միության սկզբունքները,
հաշվի առնելով, որ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի զինադադարից հետո Ադրբեջանի վերահսկողության տակ է անցել 1456 հուշարձան, հիմնականում հայկական, նկատի ունենալով, որ 2020 թվականի պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանի կողմից զգալի չափերով և միտումնավոր վնաս է հասցվել հայկական մշակութային ժառանգությանը, մասնավորապես՝ Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ/Ղազանչեցոց եկեղեցու գնդակոծման, ինչպես նաև ավերման, գործառույթի փոփոխության կամ հակամարտության ընթացքում և դրանից հետո այլ եկեղեցիների և գերեզմանատներին հասցված վնասը, ինչպիսիք են Մեխակավանի Զորավոր Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին և Լեռնային Ղարաբաղի Մատաղիսի Սուրբ Եղիշա եկեղեցին. նկատի ունենալով, որ նախագահ Ալիևը Ծակուռիի 12-րդ դարի հայկական եկեղեցի կատարած այցելության ժամանակ «խոստացել է» հեռացնել դրա հայերեն արձանագրությունները,
մինչդեռ, ինչպես նշված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 2003 թվականի մշակութային ժառանգության միտումնավոր ոչնչացման մասին հռչակագրում, մշակութային ժառանգությունը համայնքների, խմբերի և անհատների մշակութային ինքնության և սոցիալական համախմբման կարևոր բաղադրիչ է, այնպես որ դրա միտումնավոր ոչնչացումը կարող է բացասական ազդեցություն ունենալ մարդու արժանապատվության և մարդու իրավունքների վրա,
քանի որ մշակութային ժառանգության վայրերի, արտեֆակտների և արժեքների ոչնչացումը հրահրում է հասարակությունների միջև ռազմական գործողությունների, խթանում է փոխադարձ ատելությունն ու դրդում ռասայական նախապաշարմունքների,
հաշվի առնելով, որ փոքրամասնությունների նկատմամբ հարգանքը, ներառյալ նրանց մշակութային ժառանգության պաշտպանությունը,
Եվրոպական հարևանության քաղաքականության (European Neighbourhood Policy) մի մասն է և քանի որ Եվրոպական հարևանության քաղաքականությունը նպատակ ունի Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ գործընկերություն հաստատել ընդհանուր արժեքների հիման վրա,
հաշվի առնելով, որ վերջին զինված հակամարտությունը Լեռնային Ղարաբաղում և նրա շրջակայքում ավարտվել է Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև Լեռնային Ղարաբաղում և նրա շուրջ ամբողջական հրադադարի մասին համաձայնագրից հետո, որը ստորագրվել է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին և ուժի մեջ է մտել 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ին,
հաշվի առնելով, որ Լեռնային Ղարաբաղում կան բազմաթիվ եկեղեցիներ, մզկիթներ, խաչքարեր և գերեզմանոցներ,
հաշվի առնելով, որ 2021 թվականի դեկտեմբերի 7-ին Հաագայի Արդարադատության միջազգային դատարանը իր հրամանում նշել է, որ Ադրբեջանը «պետք է ձեռնարկի բոլոր անհրաժեշտ միջոցները՝ կանխելու և պատժելու վանդալիզմի և պղծման գործողությունները, որոնք վերաբերում են հայկական մշակութային ժառանգությանը, ներառյալ, բայց չսահմանափակվելով եկեղեցիներով և պաշտամունքի այլ վայրերով, հուշարձաններով, տեսարժան վայրերով, գերեզմանոցներով և արտեֆակտներով, հաշվի առնելով, որ Դատարանը Հայաստանին և Ադրբեջանին հանձնարարել է «ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները՝ կանխելու ռասայաան ատելության հրահրումը և խթանումը», նկատի ունենալով, որ Հաագայի Արդարադատության միջազգային դատարանը Ադրբեջանին կարգադրել է «պաշտպանել բռնությունից և մարմնական վնասվածքներից բոլոր այն անձանց, ովքեր ձերբակալվել են 2020 թվականի հակամարտության պատճառով և շարունակում են մնալ կալանքի տակ», քանի որ դատարանը իր որոշումներում նշել է, որ «երկու կողմերն էլ պետք է ձեռնպահ մնան ցանկացած գործողությունից, որը կարող է խորացնել կամ երկարացնել վեճը և Դատարանի համար ավելի դժվարացնել դրա լուծումը»,
Քանի որ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն վերահաստատել է երկրների պարտավորությունը պաշտպանել մշակութային ժառանգությունը՝ համաձայն 1954 թվականի Հաագայի կոնվենցիայի՝ Զինված ընդհարման դեպքում մշակութային արժեքների պաշտպանության մասին և առաջարկել է անկախ փորձագիտական առաքելություն իրականացնել՝ մշակութային նշանակալի արժեքների նախնական գույքագրում՝ որպես տարածաշրջանի ժառանգության արդյունավետ պաշտպանությանն ուղղված առաջին քայլ.
հաշվի առնելով, որ մշակութային ժառանգության պաշտպանությունը առանցքային դեր ունի կայուն խաղաղության հաստատման գործում՝ խթանելով հանդուրժողականությունը, միջմշակութային և միջկրոնական երկխոսությունը և փոխըմբռնումը, ինչպես նաև ժողովրդավարությունը և կայուն զարգացումը,
քանի որ մշակութային ապրանքները մեծ մշակութային, գեղարվեստական, պատմական և գիտական նշանակություն ունեն և պետք է պաշտպանված լինեն ապօրինի յուրացումից, վատթարացումից և ոչնչացումից. քանի որ հայկական եկեղեցիներն ու վանքերը աշխարհի հնագույն քրիստոնեական ժառանգության և մարդկության ընդհանուր ժառանգության մաս են կազմում.
հաշվի առնելով, որ Արդարադատության միջազգային դատարանի գործով լուրջ մեղադրանքներ են հնչել Լեռնային Ղարաբաղում գերեզմանատների, եկեղեցիների և պատմական հուշարձանների ավերմանը Ադրբեջանի իշխանությունների մասնակցության վերաբերյալ.
հաշվի առնելով, որ երկարատև հակամարտությունը աղետալի ազդեցություն է ունեցել Լեռնային Ղարաբաղի և տարածաշրջանի մշակութային ժառանգության վրա, քանի որ վերջին 30 տարիների ընթացքում կրոնական և մշակութային ժառանգության անդառնալի ոչնչացում է իրականացվել Ադրբեջանի կողմից, հատկապես Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությունում, որտեղ ավերվել են 89 հայկական եկեղեցիներ, 20 000 գերեզմաններ և ավելի քան 5 000 խաչքարեր, նկատի ունենալով, որ դա տեղի է ունեցել նաև Հայաստանի կողմից Ադրբեջանին վերադարձված նախկին հակամարտությունների շրջաններում, մասնավորապես՝ Աղդամի և Ֆուզուլիի գրեթե ամբողջական ավերումն ու թալանումը.
հաշվի առնելով, որ Լեռնային Ղարաբաղի առաջին պատերազմը հանգեցրեց նրան, որ ադրբեջանական մշակութային ժառանգությունը վնասվեց կամ ավերվեց, այդ թվում՝ տարածաշրջանում ադրբեջանցի տեղահանվածների թողած մշակութային և կրոնական վայրերի մշակութային հետքերը հեռացնելու համար օգտագործվել են որպես անասնագոմեր, քանի որ Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանում հայկական մշակութային ժառանգության հետքերի վերացումը կատարվում է ոչ միայն այն վնասելու և ոչնչացնելու, այլև պատմության կեղծման և այսպես կոչված կովկասյան ալբանական ներկայացնելու փորձերի միջոցով, քանի որ 2022 թվականի փետրվարի 3-ին Ադրբեջանի մշակույթի նախարար Անար Քարիմովը հայտարարեց աշխատանքային խմբի ստեղծման մասին, որը պատասխանատու է լինելու «հայերի կողմից աղվանական կրոնական տաճարների վրա գրված հորինված արձանագրությունները» վերացնելու համար,
խստորեն դատապարտում է Ադրբեջանի շարունակական քաղաքականությունը՝ ջնջելու և ժխտելու հայկական մշակութային ժառանգությունը Լեռնային Ղարաբաղում և շրջակայքում՝ խախտելով միջազգային իրավունքը և Հաագայի Արդարադատության միջազգային դատարանի վերջին որոշումը.
ընդունում է, որ հայկական մշակութային ժառանգության ոչնչացումը հանդիսանում է հայատյացության համակարգված, պետական մակարդակով ադրբեջանական իշխանությունների կողմից խրախուսվող, ներառյալ անմարդկային վերաբերմունքը, բռնության հերոսացումը և տարածքային պահանջատիրությունը Հայաստանի Հանրապետության դեմ, որը սպառնում է խաղաղությանը և անվտանգության պահպանմանը Հարավային Կովկասում,
շեշտում է, որ մշակութային ժառանգությունն ունի համամարդկային նշանակություն՝ որպես ժողովրդի ինքնությունից անբաժանելի պատմության վկայություն, որը միջազգային հանրությունը պետք է պաշտպանի և պահպանի ապագա սերունդների համար ընդգծում է տարածաշրջանի հարուստ մշակութային ժառանգության կարևորությունը. կոչ է անում բոլոր պետություններին ձեռնարկել անհրաժեշտ միջոցներ՝ ապահովելու իրենց վերահսկողության տակ գտնվող տարածքում գտնվող ոչ նյութական մշակութային ժառանգության օբյեկտների պահպանությունը, և խիստ մտահոգվում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանում հակամարտությունները հանգեցրել են ընդհանուր մշակութային ժառանգության ոչնչացմանը, թալանին և կողոպուտին, ինչը ծնել է հետագա անվստահություն ու թշնամանքը,
հիշեցնում է, մշակութային կամ կրոնական ժառանգության խեղաթյուրումն ու ոչնչացումը հակասում են Միջազգային դատարանի 2021 թվականի դեկտեմբերի 7-ի որոշմանը, ինչպես նաև խորհրդարանի 2020 թվականի մայիսի 20-ի որոշմանը,
ճանաչում է, որ մշակութային ժառանգությունը հանդիսանում է ժողովուրդների մշակույթի և ինքնության եզակի և կարևոր վկայություն, և որ մշակութային ժառանգության դեգրադացումը և ոչնչացումը, լինի նյութական, թե ոչ նյութական, կորուստ է թեˊ տուժած համայնքների, և թեˊ ողջ միջազգային հանրության համար,
ողջունում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կենտրոնական դերը մշակութային ժառանգության պաշտպանության և մշակույթի առաջմղման գործում՝ որպես մարդկանց ավելի մոտեցնելու և երկխոսությունը խթանելու գործիք.
ողջունում է անկախ փորձագիտական առաքելություն ուղարկելու ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի առաջարկը և կոչ է անում այն ուղարկել անհապաղ. ընդգծում է, որ Ադրբեջանը պետք է անարգել մուտք տա մշակութային ժառանգության օբյեկտներ, որպեսզի առաքելությունը տեղում գույքագրի և տեսնի, թե ինչ է պատահել այդ վայրերին,
խստորեն պնդում է, որ Ադրբեջանը հնարավորություն պետք է տա ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին մուտք ունենալ իր վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներում գտնվող ժառանգության վայրերը, որպեսզի կարողանա շարունակել դրանց գույքագրումը, իսկ Ադրբեջանը՝ պարտավորվում է ապահովել դրանց պաշտպանությունը. Եվրոխորհրդարանը կոչ է անում Ադրբեջանին ապահովել, որ հայկական ժառանգության օբյեկտների վրա որևէ միջամտություն տեղի չունենա մինչև ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գնահատման առաքելությունն այցելի տարածաշրջան, և որ հայ և միջազգային մշակութային ժառանգության փորձագետների հետ խորհրդակցեն նախքան հայկական մշակութային ժառանգության օբյեկտների վրա կատարված միջամտությունները և սերտորեն ներգրավվեն նրանց աշխատանքներում, կոչ է անում ամբողջությամբ վերականգնել հայկական քանդված կամ վնասված ժառանգության վայրերը և հրավիրել միջազգային հանրության, մասնավորապես ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ավելի մեծ ներգրավվածությունը տարածաշրջանում գտնվող համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների պաշտպանության գործում,
կոչ է անում ԵՄ-ին ակտիվորեն մասնակցել Լեռնային Ղարաբաղում վտանգի տակ գտնվող մշակութային ժառանգության պաշտպանությանն ուղղված ջանքերին, մասնավորապես՝ մեխանիզմներ կիրառելով՝ նպաստելու ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի փաստահավաք առաքելությանը (խրախուսում է բոլոր նախաձեռնությունները, ներառյալ մասնավորները, որոնք կօգնեն պահպանել այս ժառանգությունը և առաջարկում է օգտագործել ԵՄ արբանյակային կենտրոնի հնարավորությունները՝ (SatCen) արբանյակային պատկերներ տրամադրելու համար՝ օգնելու որոշել տարածաշրջանում վտանգված ժառանգության արտաքին վիճակը,
շեշտում է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հակամարտությունների կարգավորման համար պատմամշակութային ժառանգության պաշտպանությանը ավելի լայն շրջանակում մոտենալու անհրաժեշտությունը և Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի վերջնական սահմանմանը։ Այս համատեքստում Ադրբեջանին կոչ է անում հրաժարվել իր մաքսիմալիստական նպատակներից, ռազմատենչ մոտեցումներից և տարածքային պահանջներից Հայաստանի նկատմամբ և բարեխղճորեն ներգրավվել Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի շուրջ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հովանու ներքո ընթացող բանակցություններում,
ընդգծում է, որ 2021 թվականի դեկտեմբերի 7-ի Միջազգային որոշման մեջ նշված միջոցները պետք է ձեռնարկվեն անհապաղ, ընդգծում է, որ մշակութային ժառանգության ոչնչացման կամ փոփոխման ցանկացած նոր դեպք պետք է անհապաղ մեծ ուշադրության արժանանա միջազգային հանրության կողմից,
կոչ է անում Ադրբեջանին ամբողջությամբ կատարել Միջազգային դատարանի միջանկյալ միջոց կիրառելու որոշումը՝ մասնավորապես «զերծ մնալով հայ հանրույթին ճնշելուց, հայկական մշակութային ժառանգությունը ոչնչացնելուց կամ այլ կերպ հայկական պատմական մշակութային ներկայությունը տարածաշրջանից վերացնելուց կամ հայերի մուտքն իրենց իսկ ստեղծած ժառանգության վայրերում արգելելուց, և վերականգնել կամ վերադարձնել հայկական մշակութային և կրոնական ժառանգության առարկաները, շինությունները և վայրերը, ընդգծում է, որ մշակութային ժառանգության ոչնչացման կամ փոփոխման ցանկացած նոր դեպք պետք է անհապաղ լուծվի միջազգային հանրության կողմից,
կրկնում է ԵՄ-ին ուղղված իր կոչը՝ իր գործողությունների ծրագրերում ներառել հնագիտական և պատմական վայրերի պաշտպանության մասին դրույթ, որոնք առաջնորդում են ԵՄ-ի և Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև գործընկերությունը, որոնք երկուսն էլ մասնակցում են Եվրոպական հարևանության քաղաքականությանը,
շեշտում է, որ փոքրամասնությունների իրավունքների հարգումը, ներառյալ պատմական, կրոնական և մշակութային ժառանգությունը, կարևոր նախապայման են Եվրոպական հարևանության քաղաքականության արդյունավետ իրականացման և Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հետպատերազմական իրավիճակի վերականգնման, իրական հաշտեցման և բարիդրացիական հարաբերությունների համար նպաստավոր պայմանների ստեղծման համար,
կոչ է անում Ադրբեջանի և Հայաստանի կառավարություններին՝ միջազգային հանրության աջակցությամբ, արդյունավետ հետաքննություն սկսել միջազգային իրավունքի խախտման բոլոր մեղադրանքների վերաբերյալ, ներառյալ մշակութային ժառանգության պաշտպանության խաթարման դեպքերը,
կոչ է անում ԵՄ-ին և անդամ պետություններին շարունակել աջակցել մշակութային և կրոնական ժառանգության պաշտպանությանն ուղղված միջազգային կազմակերպությունների աշխատանքներին,
կոչ է անում ԵՄ-ին և անդամ պետություններին շարունակել աջակցել հրատապ մարդասիրական օգնության տրամադրման գործունեությանը,
կոչ է անում ԵՄ-ին և անդամ պետություններին աջակցել Հայաստանում և Ադրբեջանում քաղաքացիական հասարակության կազմակերպություններին, որոնք իսկապես նպաստում են հաշտեցմանը,
կոչ է անում ԵՄ-ին, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին, Եվրոպայի խորհրդին և ԵԱՀԿ-ին համատեղ խրախուսել և աջակցել մշակութային և կրոնական ժառանգության պահպանմանն ուղղված ջանքերին,
կոչ է անում հանձնաժողովին օգտագործել բոլոր առկա լծակները Լեռնային Ղարաբաղում վանդալիզմի, մշակութային ժառանգության ոչնչացման կամ փոփոխման գործողությունները կանխելու համար,
ընդգծում է, որ մշակութային ժառանգության պահպանմանն ուղղված միջազգային հանրության ջանքերը էական նշանակություն ունեն տարածաշրջանում կայուն խաղաղության հիմքերը դնելու համար,
հանձնարարում է իր նախագահին սույն որոշումը փոխանցել Եվրոպական հանձնաժողովի փոխնախագահին / Եվրոպական միության արտաքին հարաբերությունների և անվտանգության քաղաքականության գծով բարձր ներկայացուցչին, խորհրդին, հանձնաժողովին, կառավարությանը և Հայաստանի և Ադրբեջան նախագահներին, կառավարությանը, Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության գլխավոր քարտուղարին, Եվրոպայի խորհրդի գլխավոր քարտուղարին, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի գլխավոր տնօրենին և ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարին։
Արցախի մշակութային ժառանգության մշտադիտարկման հարթակ
