Նոր աշխարհակարգի ձևավորման գործընթացում աշխարհն էականորեն ֆրագմենտացվում է, ավելի ու ավելի ակնբախ են դառնում գլոբալ խաղացողների համար տարբեր տարածաշրջանների կարևորության և այդ տարածաշրջանների համար աշխատող կանոնների տարբերությունները։ Կան տարածաշրջաններ, որտեղ իրավունքները, պայմանագրերը, միջազգային կազմակերպությունները և նորմերը դարձել են էլ ավելի լուսանցքային, ինչն էլ հաճախ օգտագործվում է գլոբալ խաղացողների կողմից։
Օրինակ, Ուկրաինայում տեղի ունեցող գործընթացներին Միացյալ Նահանգները տալիս են մուլտիռեգիոնալ պատասխան, որը ենթադրում է, թե ինչքան շատ տարածաշրջաններում նրանք կարողանան թուլացնել Ռուսաստանի դիրքերը, այդքան ավելի փոխզիջումների պատրաստ կդառնա Ռուսաստանը ուկրաինական հարցում։ Հենց այս ծիրում է պետք դիտարկել ԱՄՆ այսչափ ներգրավվածությունը և, որոշ ցուցիչների համաձայն, նաև խթան հանդիսանալը Հայաստան-Թուրքիա հարաբերությունների կարգավորման նոր փուլում, կամ ԵՄ ներգրավվածությունը Հայաստան-Ադրբեջան սահմանի դեմարկացիայի ու դելիմիտացիայի գործում։
Հարավային Կովկասը վեր է ածվել մրցակցության գոտու, ուր առկա են գրեթե բոլոր խաղացողների հակադիր շահերը։ Վրաստանը հետզհետե ստանձնում է Արևմուտքի տարածաշրջանային ազդեցության հիմնական հենարանի դերը, Ադրբեջանը փորձում է վարել ինքնուրույն արտաքին քաղաքականություն, սակայն հատկապես 44-օրյա պատերազմից հետո զգալիորեն հայտնվել է Թուրքիայի ազդեցության ներքո։ Թուրքիան վերջին պատերազմի միջոցով պարզապես ներխուժեց տարածաշրջան և իր ձեռքբերումներն արդեն իսկ հաստատագրեց Շուշիի հռչակագրով։ Իրանը հայտնվեց տարածաշրջանային հիմնական աութսայդերի դերում և այժմ ենթակառուցվածքային ու տնտեսական ծրագրերով փորձում է ուղղել իրավիճակը։
Ռուսաստանը հասավ իր վաղեմի նպատակին ու ստորաբաժանումներ տեղակայեց Արցախում, դրանով իսկ, ըստ էության, տիրանալով Արցախին։ Սա կարևոր արձանագրում է, որ պետք է մանրամասնել․ նա, ով ապահովում է Արցախի (կամ այն ամենի, ինչ մնացել է Արցախից) անվտանգությունը, նաև որոշում է Արցախի ապագան, դրա ապագա հնարավոր կարգավիճակը կամ պատկերավոր ասած՝ «գրպանում է Արցախի բանալիները»։ Հայաստանն այս պարագայում այլևս քաղաքական ազդեցություն չունի Արցախի շուրջ ծավալվող գործընթացների վրա։ Հարկավոր է բյուրեղացնել նաև քաղաքական պատասխանատվության հարցը։ Արդյո՞ք Երևանը, որն այլևս չունի վերահսկողություն Արցախի վրա կամ հնարավորություն՝ ազդելու Արցախի քաղաքական կարգավիճակի ապագայի վրա, կարող է պատասխանատվություն կրել դրա համար։
Կարդացեք նաև
Հայաստանը վերածվել է Հարավային Կովկասի հիվանդ խաղացողի։ 44-օրյա պատերազմից հետո Հայաստանի Հանրապետության վիճակը շարունակում է մնալ ծայրահեղ ծանր։ Անցած մեկ տարվա ընթացքում գրեթե ոչինչ չի արվել բանակը կարգի բերելու ու շփման նոր գիծն ամրացնելու ուղղությամբ։ Իշխանությունները և որոշ տեսաբաններ համարում են, թե ճգնաժամն այլևս հաղթահարված է, բայց որոշ վերլուծաբաններ էլ կանխատեսելի են համարում ադրբեջանական նոր հարձակումներ գարնանը։ Ադրբեջանն ինտենսիվորեն ամրանում է Հայաստանի հետ սահմանին․ միայն վերջին 10 ամիսների ընթացքում Հայաստանի հետ նոր առաջացած սահմանին հակառակորդը կառուցել է երկու տասնյակից ավելի նոր զորամաս և հարյուրից ավելի լավ ամրացված մարտական կետ։ Դադարը, որից մենք հիմա օգտվում ենք, ավելի շատ կապված է եղանակային պայմանների և նախապատրաստական աշխատանքների հետ։
Ադրբեջանը փորձում է հնարավոր առավելագույնը քաղել իր վերջին հաղթանակից ու շարունակաբար ավելացնում է ճնշումը Հայաստանի սահմաններին։ Կարծում եմ, սակայն, որ Հայաստանի սահմանների վրա բանեցվող ճնշումը նպատակ ունի Հայաստանին ստիպել գնալ Արցախյան հիմնահարցում վերջին զիջումներին և դե յուրե ամրագրելու Ադրբեջանի գրանցած արդյունքները։
Էականորեն աճել է Հայաստանի կախվածության աստիճանը Ռուսաստանից։ Եթե նախկինում անվտանգային առումով Հայաստանը կարողանում էր այսրոպեական խնդիրները լուծել ինքնուրույն, իսկ Ռուսաստանը գծում էր անվտանգության ընդհանուր շրջանակը, ապա այժմ գրեթե բոլոր հարցերը մասամբ կամ ամբողջությամբ կախված են Ռուսաստանից։
Հարկավոր է հասկանալ․ ո՞րն է հայկական կողմի կարմիր գիծը։ Նախկինում դա Արցախի ինքնորոշման իրավունքն էր, Ցեղասպանության ճանաչման միջազգային գործընթացի համար պայքարը, հայկական ռեկոնկիստայի մեր իրավունքը և այլն։ Բայց այս բոլոր կարմիր գծերը, որոնք ողողել են մեր հասարակության գիտակցությունը, մոռացության են մատնել ամենակարևորը․ ինքնիշխան պետականությունը։ Հանուն այդ պետականության պահպանության է, որ մենք պետք է պատրաստ լինենք ամեն բանի։
Արեգ ՔՈՉԻՆՅԱՆ
Հոդվածն ամբողջությամբ՝ «Անալիտիկոն» թերթի այս համարում
