ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի տնօրեն, ակադեմիկոս Աշոտ Մելքոնյանը «Դեբատ» ակումբում խոսեց «Հայ-թուրքական հարաբերությունների զարգացման հեռանկարները որպես քաղաքական թիվ մեկ հրատապություն» թեմայի շուրջ:
Խաղաղության դարաշրջանի եւ Թուրքիայի հետ հարաբերությունների հաստատման ու բարելավման իշխանությունների վարած քաղաքականության ու քարոզի շուրջ անվանի գիտնականն ունի իր մոտեցումները: Դեռ 90-ականների սկզբին, երբ երիտասարդ գիտաշխատող էր, նրա համար անհասկանալի էր, թե ինչու Անկախության հռչակագրի մեջ, երբ պետք է մտներ 11-րդ կետը Հայոց Ցեղասպանության վերաբերյալ, այն ժամանակվա ԳԽ նախագահը պատգամավորներին համոզում էր, որ ցեղասպանության վերաբերյալ նման կետ չլինի, որով անկախ Հայաստանը իր արտաքին քաղաքականության ուղեգծում ունենա ցեղասպանության հարցը: Բայց, ի պատիվ պատգամավորների, այդ կետը մտավ:
«Հետագայում հայ-թուրքական հարաբերությունները մտան փակուղի: Թուրքական կողմը մշտապես որպես նախապայման պահանջում էր, որպեսզի Հայոց Ցեղասպանության խնդիրը օրակարգից հանվեր: Մեր բոլոր իշխանությունների ժամանակ, սկսած առաջին նախագահից, այս խնդրում պետական մոտեցումը միշտ տարբերվել է գիտնականների մոտեցումներից: Ըստ երեւույթին, այստեղ կա գործառույթների տարբերություն»,-ասաց գիտնականը եւ հիշեցրեց տարբեր փուլերում թուրքերի հետ հարաբերություններ սկսելու փորձերը. 90-ականներին՝ «Գորշ գայլերի» հետ բանակցություններ Նիցցայում, hայ-թուրքական հաշտեցման ամոթալի հանձնաժողովի ստեղծում, ֆուտբոլային դիվանագիտություն, որոնք բոլորն էլ փակուղի են մտել: «Հիմա եկել է կարմիր գծերի խնդիրը, երբ աշխատաքաղաքական փոփոխություն է տեղի ունեցել տարածաշրջանում ու մենք ցավոք հաղթող չենք, ինչպես էինք 90-ական թվականների սկզբից սկսած: 2020 թվականի պատերազմից հետո շատ բան է փոխվել եւ սուբյեկտայնության առումով մենք բավական նահանջել ենք: Բնականաբար, այս պայմաններում մեր հարեւանները շատ ավելի թելադրող են դարձել ու ամեն վայրկյան արեւելքից եւ արեւմուտքից լսում ենք հոխորտանքներ Հայաստանի հասցեին»,-ասաց ակադեմիկոսը:
Աշոտ Մելքոնյանը անդրադարձավ նաեւ երեկ ԱԳՆ-ում տեղի ունեցած ԱԳ նախարարի եւ ԱԺ փոխխոսնակի հետ մասնագետների՝ պատմաբանների, արեւելագետների, թուրքագետների, քաղաքագետների հանդիպմանը, որոնք իրենց կարծիքը պետք է հայտնեին սկսված հայ-թուրքական հարաբերությունների հաստատման հերթական գործընթացի վերաբերյալ:
Կարդացեք նաև
«Բնականաբար, իշխանություններն իրենց մոտեցումներն ունեն: Մենք առաջ քաշեցինք կարմիր գծերի խնդիրը՝ այն սահմանագիծը, որից հայկական կողմը հետքայլ անելու որեւէ իրավունք չունի: Ամենակարեւոր բաղադրիչը, իհարկե, Հայոց Ցեղասպանության եւ Թուրքիայի տարածքային ամբողջականության ճանաչման խնդիրներն են, որոնք իշխանությունների մոտ գուցե մի ընկալում են, մասնագետների մոտ՝ այլ:
Բոլորին հետաքրքիր էր այն հանգամանքը, թե ի վերջո, եթե այդ բանակցությունները դրական արդյունքի բերեն. հասկանալի է, որ դիվանագիտական ներկայացուցչությունների փոխանակում պետք է լինի: 1991 թվականին ճանաչում եղել է, բայց չի եղել դիվանագիտական հաստատում: Այստեղ շատ էական է իմանալ, որ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումը ամենեւին կապ չունի տարածքային ամբողջականության ճանաչման հետ: Ոմանք սխալմամբ կարծում են, թե եթե դիվանագիտական հարաբերություն ես հաստատում որեւէ երկրի հետ, ուրեմն դու ճանաչում ես նրա՝ գոյություն ունեցող դե ֆակտո իր գծած սահմանները: Տարածքային ամբողջականության խնդիրը չպետք է շփոթել կոնկրետ սահմանների ճանաչման հետ: Սրանք տարբեր բաներ են եւ միջազգային իրավունքի առումով տարբերվում են:
Հաջորդ հանգամանքը, որին երեկ անդրադարձ եղավ: Եթե հիմա Հայոց Ցեղասպանության խնդիրը չի շոշափվում թուրքական կողմից, մեր խորին համոզմամբ բնավ չի նշանակում, թե վաղը նա շատ սահուն ձեւով չի բերելու օրակարգ: Մենք գիտենք, որ թուրքական կողմը շատ խորամանկորեն ժամանակին այդպես փորձել է անել: Սա նախապայման է, որը, ես համոզված եմ, ժամանակի ընթացքում թուրքական կողմը բերելու է օրակարգ:
Այստեղից բխում է Հայ Դատի խնդիրը: Արդյոք Հայոց Ցեղասպանության ճանաչումը ուղղակիորեն կապվա՞ծ չէ հատուցման խնդրի հետ: Միանշանակ, կապված է: Եվ ուրախալի է, որ գոյություն ունի 2015 թվականի հունվարի 29-ի պետական մակարդակով ընդունված հռչակագիրը, որով Հայաստանը որպես պետություն ի վերջո պետք է հասնի ցեղասպանության հետեւանքների վերացմանը, ինչը նշանակում է՝ հատուցման:
ԱԳՆ-ում մեզ հարցնում էին. եթե օտարազգի, մասնավորապես, թուրք լրագրողները հետաքրքրվում են, թե մենք Թուրքիայից տարածքային պահանջ ունե՞նք, թե չէ, ի՞նչ պատասխան տան: Ես առաջարկեցի հետեւյալ դիվանագիտական պատասխանը. «Մենք խնդիր ունենք թուրքերի հետ: Հանգամանք, որ նաեւ թուրքերն են ընդունում: Պատմական է, քաղաքական, թե ինչ, այն կա: Գոյություն ունի միջազգային դատարան, որը թող որոշի, թե մենք՝ հայերս, ինչ ունեինք առաջին աշխարհամարտից առաջ՝ հայրենիք, տուն, կյանք եւ ինչ ունեցանք ցեղասպանությունից հետո»,-տեղեկացրեց Աշոտ Մելքոնյանը:
Ի դեպ, հնչել է նաեւ հռետորական հարց, թե արդյո՞ք արժե այսօրվա ծանր պայմաններում խոսել հատուցման, Վուդրո Վիլսոնի իրավարար վճռի մասին եւ դա արդյոք հեքիաթի ժանրի՞ց չէ, ինչին ակադեմիկոսը պատասխանել է, որ եթե նույնիսկ հեքիաթի ժանրից է, այդ հեքիաթը ազգ ապրեցնող հեքիաթ է, որը 10-ամյակներ շարունակ սփյուռք է պահել, 10-ամյակներ շարունակ հայ ժողովրդի հայրենաբնակ հատվածի հայացքը ուղղել է դեպի Արեւմտյան Հայաստան: Այսինքն, սա մի հզոր խաղաքարտ է մեր ձեռքին հայ-թուրքական հարաբերություններում: Եվ եթե այն օրը գա, որ թուրքերը օրակարգ բերեն ցեղասպանության խնդիրը, հայկական կողմը անմիջապես պետք է դնի հատուցման հարցը: Եթե իրենք գործընթացը տանում են փակուղի, ուրեմն մենք էլ փակուղի տանող մեր բանալին պետք է բացենք եւ ցույց տանք, որ մենք շատ ավելի ծանրակշիռ կռվաններ ունենք նախապայմաններով խոսելու, քան Թուրքիան»:
Աշոտ ՀԱԿՈԲՅԱՆ
