ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
Ժամանակակից աշխարհում ընտրությունները լայնորեն «oգտագործվում» են ավտորիտար ռեժիմների կողմից: Այդպիսի պետություններում ընտրություններն անց են կացվում՝ օգնելով առաջնորդներին միջազգային քաղաքական ասպարեզում առավել կայունացնել և լեգիտիմացնել իրենց իշխանությունը: Ավելին, ավտորիտար երկրներում ընտրությունների էմպիրիկ տվյալները ցույց են տվել, որ այն ռեժիմները, որոնք ընտրություններն օգտագործում են որպես քաղաքական գործիք, ավելի կայուն են և ավելի երկար են կառավարում, քան նրանք, ովքեր դա չեն կիրառում:
Սույն հոդվածում փաստարկներ կբերվեն այն մասին, որ ընտրությունների անցկացումը չի երաշխավորում անցում ժողովրդավարությանը: Որպես վերջնական արդյունք կհաստատվի, որ ընտրություններն իսկապես օգնում են ավտորիտար ռեժիմներին մնալ իշխանության, ավելին, լեգիտիմացնում են իրենց գործողությունները և կայունացնում դիրքը: Դա հիմնավորելու համար կբերվի Բելառուսի օրինակը: Եվ վերջում, կքննարկվի այն ճանապարհներից մեկը («իրավահաջորդի» դիպաշար), թե ինչպես են ավտորիտար պետությունները, ընտրություններ անցկացնելով, ստեղծում ժողովրդավարական ֆասադ և միշտ հաղթում այդ ընտրություններում: Որպես ասվածի օրինակ էլ կբերվեն հետխորհրդային այն երկրները (Ռուսաստան, Հայաստան և Ադրբեջան), որոնք կիրառել են «իրավահաջորդի» դիպաշարը:
ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԺՈՂՈՎՐԴԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ՉԵՆ ԵՐԱՇԽԱՎՈՐՈՒՄ
Կարդացեք նաև
Ժամանակակից աշխարհում կան ավելի քան 200 պետություններ: Նրանց մեծ մասը (մոտ 180) քիչ թե շատ կանոնավոր կերպով անցկացնում է ընտրություններ: Այս գերիշխող մեծամասնությունից մոտ 50 պետություն այս կամ այն չափով դասական ժողովրդավարության օրինակ է: Մյուս 40 պետություններում անց են կացվում ընտրություններ, որտեղ քիչ թե շատ իշխում է դասական ավտորիտար ռեժիմը: Մյուս 100 պետություններում գործում են տարբեր տեսակի՝ անցումային, կիսաավտորիտար, հիբրիդային և այլ ռեժիմներ: Միով բանիվ, միայն ընտրությունները որևէ տեսակի ժողովրդավարություն չեն երաշխավորում:
Ավելին, աշխարհի շատ երկրներում քաղաքացիների մասնակցությունն ընտրություններին չի երաշխավորում անցում ժողովրդավարությանը․ մի կողմից ընտրությունները կստեղծեն ժողովրդավարական, մյուս կողմից՝ ավտորիտար ռեժիմ: Ընտրական տեխնոլոգիայում ժողովրդավարությունը ծրագրավորված չէ. ամեն ինչ կախված է դրանց կիրառության նպատակից: Հետևաբար ժողովրդավարական ընտրությունները մոլորակի վրա համագոյակցում են ավտորիտար ընտրությունների հետ. ընտրություններ կազմակերպող քաղաքական ուժն է որոշում ամեն ինչ: Ընտրություններն աշխատում են բացառապես ժողովրդավարության օգտին, երբ ժողովրդավարության հարցում շահագրգիռ քաղաքական ուժերը դրանք ղեկավարում են բոլոր փուլերում: Եվ սա ոչ միայն և ոչ այնքան առնչվում է ձայների հաշվարկին:
Ավտորիտար երկրներում ընտրությունները հող չեն նախապատրաստում ժողովրդավարության կայացման համար և այն չեն զարգացնում, քանի որ նրանք չեն խրախուսում քաղաքական մրցակցությունը, չեն հմտացնում ընդդիմությանը, ընտրողների զանգվածին չեն դնում իրական ճակատագրական ընտրության իրավիճակի մեջ: Ավտորիտար երկրներում ընտրություններն աշխատում են որպես ավտորիտար ուժի լեգիտիմացման լիարժեք (ավտորիտար) ինստիտուտ, և նրանք պահանջված են որպես միայն իշխանության աղբյուր: Եվ բոլոր նրանք, ովքեր մասնակցում են նման ընտրությունների, բացառապես մասնակից են վարչակարգը լեգիտիմացնելուն:
ՕԳՆՈՂ ՁԵՌՔ ԱՎՏՈՐԻՏԱՐ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՆ
Չնայած այն համեմատաբար բացառիկ դեպքերին, երբ ընտրությունները խաղում են դեպի ժողովրդավարություն անցման գործիքի դեր, ավտորիտարիզմի կոնտեքստում ընտրությունների գլխավոր սոցիալական նպատակն է ամրապնդել քաղաքական գերակշռության համապատասխան տեսակները՝ ներազդելով իրենց իսկ քաղաքացիների գիտակցության և/կամ միջազգային հանրային կարծիքի վրա: Թեպետ այս դեպքում ընտրությունները չեն որոշում կառավարության կազմը, նրանք, գործելով որպես կայունացման և իշխանության պահպանման փորձված գործիք, ի համեմատություն պարտադրանքի՝ ուղղակի մեթոդների քաղաքական համակարգում կատարում են կարևոր գործառույթներ:
Չնայած ընտրությունների հետապնդած սոցիալական նպատակների նմանություններին՝ ավտորիտար քաղաքական համակարգերում նրանց գործառույթները զգալիորեն տարբերվում են: Ավտորիտար երկրներում ընտրությունները ժողովրդավարական ֆասադ են, գեղեցիկ դեկորացիա, որոնք քողարկում են մարդկանց նեղ խմբերի կամ էլ անհատների իշխանության մենաշնորհը: Այդպիսի երկրներում հանդիպում են ինչպես ոչ մրցակցային, այնպես էլ կիսամրցակցային ընտրություններ: Վերջիններիս սովորաբար ներհատուկ են այնպիսի բնութագրիչներ, ինչպիսիք են ընտրություններին միայն այնպիսի թեկնածուների կամ կուսակցությունների մասնակցությունը, որոնք ընդունելի կամ առնվազն հավատարիմ են իշխանություններին, ինչպես նաև քվեարկությամբ ընտրված իշխանության ինստիտուտների իրավասությունների սահմանափակումը: Գործնականում դա, օրինակ, հաճախ դրսևորվում է Լատինական Ամերիկայի, Աֆրիկայի, Ասիայի, ինչպես նաև նախկին հետխորհրդային երկրների ավտորիտար ղեկավարներին ծառայող լիազորություններից զուրկ խորհրդարանների ընտրություններ անցկացնելու ժամանակ։
Ժամանակակից ոչ ժողովրդավար ռեժիմները սովորաբար կիրառում են մի շարք մեթոդներ՝ կեղծելով ընտրությունների արդյունքները և դրանք դարձնելով մանիպուլյացիայի գործիք, իրենց իսկ քաղաքացիների ինքնախաբեությունը կազմակերպելու և միջազգային հանրության կարծիքը մոլորեցնելու միջոց: Ավտորիտար քաղաքական համակարգերում ընտրությունները ծառայում են իշխող ռեժիմի լեգիտիմությունն ամրապնդելու, երկրում և հատկապես արտասահմանում իրենց հեղինակությունը բարձրացնելու, երկրի ներսում քաղաքական բռնաճնշումները դյուրացնելու, ընդդիմությանն ու նրա ժամանակացույցը որոշակիացնելու կամ իշխանության նախաձեռնությամբ միայն ֆորմալ առումով ընդդիմադիր կուսակցություններ ստեղծելու, ընդդիմության ինտեգրման և վերջինիս պահանջների մասնակի դիտարկման միջոցով ռեժիմը կայունացնելու նպատակներին:
Ավտորիտար երկրներում ընտրությունները նաև օգնում են լեգիտիմացնելու ղեկավարի իշխանությունն իր քաղաքացիների և միջազգային դիտորդական կազմակերպությունների աչքերում: Ավելին, բազմակուսակցական ընտրությունները քողարկում են ավտորիտար պետությունում իշխանության կիսումը և իրական ժողովրդավարության պատրանք են ստեղծում: Նման պետություններում իշխող կուսակցությունն ընտրություններում «մրցում» է ընդդիմության հետ՝ իր լեգիտիմությունը բարձրացնելու համար և այլոց ցույց տալու համար, որ իշխող ուժը դեռևս քաղաքացիների շրջանում համակրանք է վայելում ու դուրս է մրցակցությունից: Այդպիսով, ընտրություններն իշխող կուսակցության համար ստեղծում են իր՝ շարունակաբար իշխելու օգտին քաղաքացու համաձայնության պատրանք:
Ի հավելումն, անդրադառնալով միջազգային հարթությանը՝ ընտրությունների ծխածածկույթն Արևմտյան աշխարհի համար տվյալ երկրում ժողովրդավարության գոնե որոշակի ձևի առկայության պատրանք է ստեղծում: Սա ավտորիտար երկրի համար Արևմուտքի աջակցություն և միջազգային ճանաչում է ապահովում: Այդ աջակցությունն արտահայտվում է թե՛ ֆիզիկական և թե՛ դիվանագիտական օգնությամբ, ինչն իր հերթին ամրապնդում է ռեժիմն ու նպաստում նրա կայունացմանը:
Ընտրությունների՝ որպես լեգիտիմացման քաղաքական գործիքի կիրառման օրինակ գրանցվեց Բելառուսի Հանրապետությունում: Գլխավոր և իշխող կուսակցությունն այնտեղ Բելառուսի կոմունիստական կուսակցությունն է, որն ընտրություններն օգտագործում է թե՛ իր քաղաքացիների և թե՛ միջազգային դիտորդական կազմակերպությունների աչքերում իշխանությունը լեգիտիմացնելու նպատակով: Այնուամենայնիվ, չնայած դժվար է ապացուցել, որ քվեարկությունը զերծ է եղել որևէ ապօրինի մեքենայացումից, անարդար կանոնակարգերի պատճառով ընդդիմության համար մրցելը գրեթե անհնար է: Սա ապացուցում է, որ ընտրությունները միայն կիրառվում են ցույց տալու համար, այսպես կոչված, ժողովրդավարության առկայությունը, և որ ընտրական համակարգը քաղաքացիների համար բավականաչափ ազատ է դրան լեգիտիմություն հաղորդելիս, սակայն բավական անարդար, որպեսզի ապահովի Բելառուսի կոմունիստական կուսակցության գերակայությունը: Հետևաբար սա ակնհայտ է դարձնում, որ ընտրությունների անցկացումն ավտորիտար ռազմավարություն և քաղաքական գործիք է ավտորիտար ղեկավարների համար իրենց ռեժիմը միջազգային մակարդակով լեգիտիմացնելու համար՝ միաժամանակ մնալով իշխանության ղեկին և երկրի քաղաքացիներին ցույց տալով իրենց ժողովրդականությունը:
ԿԱՐԵՎՈՐ ՏԵՂԵԿԱՏՎԱԿԱՆ ԳՈՐԾԻՔ
Ի հավելումն վերոնշյալի` ընտրություններն ավտորիտար երկրներին օգնում են տեղեկություն հավաքել ուժերի հարաբերակցության վերաբերյալ և հասկանալ՝ արդյո՞ք ընդդիմադիր կուսակցությունը վտանգ է ներկայացնում: Նմանատիպ ընդդիմադիր ուժերի հայտնաբերման պարագայում իշխող կուսակցությունը կարող է սպառնալ առաջիկա ընտրություններում նրան դաշինքի փոփոխությամբ և աջակցել իշխող քաղաքական ուժին: Տեղեկության հավաքագրումն իշխող ռեժիմին օգնում է հասկանալ իր թերություններն ու թույլ կողմերը և դրանով իսկ վերացնել դրանք գալիք ընտրություններին:
Բացի այդ, եթե իշխող կուսակցությունը զգալի տարբերությամբ հաղթում է ընդդիմությանը, սա կարող է ազդանշան լինել քաղաքացիների համար, որ ռեժիմը ուժեղ է և կայուն, միևնույն ժամանակ կարող է խոչընդոտել կուսակցության անդամների միջև տարաձայնություններին: Սա այն է, ինչ Լուկաշենկոն (Բելառուսի նախագահն է 1994թ.-ից սկսած) արեց 2020թ. օգոստոսի 9-ին կայացած ընտրություններին. ըստ պաշտոնական տվյալների՝ նա ստացել է ձայների 80%-ից ավելին, մինչդեռ նրա մրցակից Սվետլանա Տիխանովսկայան հավաքել է ընդամենը 10%-ից մի փոքր ավելի ձայն:
Մեծաքանակ հաղթանակներն ընդդիմությանը ցույց են տալիս նաև ուժերի անհավասարակշռությունը, և որ բռնապետի կուսակցությունն ամենալավ տարբերակն է, ու անիմաստ է փորձել ձևավորել ընդդիմադիր շարժում՝ դրանով իսկ հուսալքելով կազմակերպել որևէ հնարավոր հեղաշրջում: Ընտրություններին տեղեկատվական գործիքի կիրառումը բացատրում է, թե ինչու ավտորիտար ռեժիմները մեծաքանակ ֆինանսական ռեսուրսներ են ներդնում, չնայած որ արդյունքն իրենց արդեն իսկ հայտնի է, իսկ հաղթանակը՝ երաշխավորված: Հսկայական լուսանցքներով հաղթանակներ նվաճելը շատ կարևոր է նման ռեժիմների համար, քանի որ դա ցույց է տալիս նրանց կայունությունն ու հզորությունը:
Ի հավելումն դրա՝ կանոնավոր ընտրությունների միջոցով մեծ լուսանցքներով հաղթելով, մեծաթիվ ընտրողներին կուսակցական հանրահավաքներին և ընտրություններին մոբիլիզացնելով՝ Լուկաշենկոն ձգտում էր ստեղծել անպարտելիության հասարակական կերպար: Բելառուսի նման երկրներում ընտրություններն արտաքին և ներքին դերակատարներին ցույց տվեցին, որ ռեժիմը կայուն է, բավականաչափ ուժեղ, դիմացկուն՝ արտաքին վտանգներին, և վերջապես, նրա կառավարման վերջնաժամկետն անհայտ է:
Այնուամենայնիվ, այդ ընտրական տարին (2020թ.) տարբերվում էր մնացածներից: Ընտրական արդյունքները հայտարարվեցին, որի արդյունքում պարզ դարձավ, որ Լուկաշենկոն ընտրվում է վեցերորդ անգամ, և, հաջորդաբար, Բելառուսի հանրությունը վստահ էր, որ ընտրության արդյունքները կեղծված են, ինչը վերջինիս փողոց դուրս գալու պատճառ հանդիսացավ, սակայն անարդյունք։
«ԻՐԱՎԱՀԱՋՈՐԴԻ» ԴԻՊԱՇԱՐԸ
Իրավահաջորդի դիպաշարը լայնորեն կիրառվել է նախկին Խորհրդային միության պետությունների կողմից: Գործողությունների այս դիպաշարը ենթադրում է իշխանության փոխանցում առաջնորդից իր քաղաքական դաշնակցին հիմնականում կեղծված ժողովրդավարական ընտրությունների միջոցով: Այդ կերպ իշխող կուսակցությունը մնում է նույն կարգավիճակում, և փոխվում է միայն առաջնորդը: Առաջին անգամ ԱՊՀ տարածքում «իրավահաջորդի» դիպաշարը փորձարկվել է Ռուսաստանի օրինակով:
1990-ականների վերջին շարունակաբար քննարկումներ էին տարածվում, թե արդյոք ՌԴ առաջին նախագահ Բորիս Ելցինը կերկարաձգի իր պաշտոնավարումը ևս մեկ ժամկետով: Սակայն 1999թ. դեկտեմբերի 31-ին այն արտահայտությունը, որը մնաց պատմության մեջ, առաջին անգամ հնչեցվեց հեռուստաէկրաններից. «Ես գնում եմ: Ես արեցի ամենը, ինչ կարող էի»: Բորիս Ելցինը հրաժարական տվեց իր պաշտոնավարման ժամկետից շուտ և իր՝ նախագահի լիազորությունները փոխանցեց վարչապետ Վլադիմիր Պուտինին, ով պաշտոնավարել է 1999թ. օգոստոսից սկսած: Միևնույն ժամանակ Բորիս Ելցինն ակնարկեց, որ արտահերթ ընտրություններին քվեարկել անհրաժեշտ է միայն Պուտինի օգտին: Վլադիմիր Պուտինը հաղթեց նախագահական ընտրությունների առաջին փուլում՝ հավաքելով ձայների գրեթե 53%-ը:
Հարկ է նշել, որ վերջինս իշխանության փոխանցման համար նմանատիպ դիպաշար կիրառեց: Հակառակ սպասումներին և խնդրանքներին՝ նա երրորդ անգամ անընդմեջ չդարձավ նախագահ և որոշեց առաջադրել առաջին փոխվարչապետ Դմիտրի Մեդվեդևի թեկնածությունը: Վերջինս հաղթեց ընտրություններում՝ ձայների 71% գերակշռությամբ: «Ելցինյան» դիպաշարից տարբերվում էր նրանով, որ Պուտինը, փոխանցելով իշխանությունը Դմիտրի Մեդվեդևին, մնաց քաղաքականության մեջ և ստանձնեց ՌԴ վարչապետի առանցքային պաշտոնը: Ձևավորվեց մի տեսակ դուումվիրատ (երկու անձանց կոալիցիա, որոնք ունեն համահեղինակություն կամ ազդեցություն) երկու հստակ ուժային կենտրոնների առկայությամբ: Դրանից քիչ առաջ Պուտինը գլխավորեց «Միացյալ Ռուսաստան» կուսակցությունը, որը հավաքեց Պետդումայում տեղերի 70%-ը: Սա էլ իր հերթին հուշում է, որ կա մեկ այլ ուղղահայաց ուժ՝ կուսակցությունը:
Ավելին, Ռուսաստանի պետդուման ընդունեց նոր սահմանադրական բարեփոխում, որը չեղարկում է բոլոր նախորդ նախագահական ժամկետները և պաշտոնավարող նախագահ Պուտինին թույլ է տալիս վերընտրվել ևս 2 ժամկետով, ինչը հնարավոր կերպով նրան պահում է իշխանության մինչև 2036թ.: Այս փոփոխությունները ներկայացվեցին կորոնավիրուսի սահմանափակումների ժամանակ, ինչը նշանակում է, որ հասարակությունն ի վիճակի չէր բողոքել ներկայացվող փոփոխությունների դեմ:
1993թ. Հեյդար Ալիևը վերադարձավ իշխանության, ով Խորհրդային Միության ժամանակ երկրի ղեկավարն էր: Նա երկու անգամ՝ 1993թ. և 1998թ., ընտրվեց նախագահ: 1990-ականների վերջին Հեյդար Ալիևը լուրջ առողջական խնդիրներ ուներ, ինչը նրան ստիպեց մտածել իրավահաջորդի մասին: Հավանաբար ընտրության հարցում նա երկար չմտածեց․ Ալիևի որդի Իլհամն աշխատում էր որպես Ադրբեջանի Պետական նավթային ընկերության փոխնախագահ: Հեյդար Ալիևը, ով արդեն լուրջ հիվանդ էր, իր թեկնածությունն առաջադրեց 2003թ. նախագահական ընտրություններին երրորդ անգամ (խախտելով Սահմանադրությունը), սակայն հետագայում զիջեց այն Իլհամ Ալիևին: Վերջինս ընտրություններում հաղթեց 77% արդյունքով և ուղիղ (միապետական) իմաստով դարձավ նախագահի առաջին ժառանգն ԱՊՀ տարածքում: 2008թ. Իլհամ Ալիևը վերընտրվեց երկրորդ անգամ, իսկ 2009թ. մարտին կայացած հանրաքվեից հետո սահմանադրական օրենքը, որն արգելում էր գործող նախագահին ընտրվել երկու անգամ անընդմեջ պաշտոնավարելուց հետո, չեղարկվեց: Այսպիսով, Իլհամ Ալիևի առջև ճանապարհը բաց էր բազմակի անգամ պաշտոնավարելու համար:
Հայաստանում «իրավահաջորդի» դիպաշարը ևս նախապես պլանավորված էր: Գործող նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի պաշտոնավարման երկրորդ ժամկետի ավարտից երեք տարի առաջ հանրաքվեի միջոցով ընդունվեցին սահմանադրական փոփոխություններ, որոնք վերաբաշխում էին նախագահի լիազորությունները կառավարության ղեկավարի և Ազգային ժողովի միջև: Սա ցույց էր տալիս, որ ղեկավարները կփոխվեն տեղերով․ Ռոբերտ Քոչարյանին կհաջորդեր վարչապետ Սերժ Սարգսյանը, և Ռոբերտ Քոչարյանն անձամբ կստանձներ վարչապետի պաշտոնը: Այնուամենայնիվ, Սերժ Սարգսյանի հիմնական մրցակից ՀՀ առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը չճանաչեց Սերժ Սարգսյանի ոչ համոզիչ հաղթանակն ընտրություններում, և նրա աջակիցները դուրս եկան փողոց: Անկարգությունների արդյունքում, ըստ պաշտոնական տվյալների, մահացավ 10 մարդ և ավելի քան 100-ը՝ վիրավորվեց: Իշխող ուժը կարողացավ կանխել հեղաշրջումը, սակայն «իրավահաջորդի» դիպաշարն ամբողջությամբ չիրականացվեց. Սերժ Սարգսյանը Ռոբերտ Քոչարյանին չնշանակեց վարչապետ բաց հակամարտության ժամանակ, որը սպառնում էր վերածվել նոր խռովությունների:
2015թ. դեկտեմբերին Հայաստանում անցկացվեց Սահմանադրական հանրաքվե, որի միջոցով կիսանախագահական համակարգից անցում կատարվեց խորհրդարանականին: Արդյունքում, նախագահը զրկվեց իրեն լիազորված վետոյի իրավունքից, իսկ նախագահի լիազորությունները կրճատվեցին՝ դարձնելով նրան արարողակարգային ֆիգուր, ով ընտրվում էր Ազգային ժողովի կողմից 7 տարի ժամկետով: Սրանով այն ժամանակվա նախագահ Սերժ Սարգսյանը մտադրված էր մնալ իշխանության և իր լիազորությունների ավարտից հետո շարունակել պաշտոնավարումը որպես վարչապետ: Այնուամենայնիվ, 2018թ. տեղի ունեցած հեղափոխության արդյունքում Սարգսյանը հրաժարական տվեց:
ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ
Եզրակացնելով նշենք, որ այս հոդվածը պնդում էր այն մասին, որ ընտրությունները չեն երաշխավորում անցում ժողովրդավարությանը, ավելին, նրանք օգնում են ավտորիտար առաջնորդներին մնալ իշխանության: Նման աջակցության ձևերից է առաջնորդի իշխանության լեգիտիմացումը, իշխող վարչակարգի կայունացումը, ինչպես նաև տեղեկատվության հավաքագրումը: Այս ամենն իրականացվում է «իրավահաջորդի» դիպաշարի ներքո: Առաջնորդի իշխանության լեգիտիմացման պարագայում բերվեց Բելառուսի օրինակը, որտեղ ընտրություններն ազատ են, սակայն ընդդիմության համար գրեթե անհնար է հաղթել իշխող քաղաքական ուժին: Նաև ցույց տվեցինք, թե ինչպես է Բելառուսն օգտագործում ընտրությունները որպես կայունացման և տեղեկատվական գործիք, որտեղ նշվեց, որ իշխող ռեժիմի համար արդարացված է մեծ քանակությամբ գումարներ ծախսելը նույնիսկ ընտրությունների արդյունքները հստակ իմանալու պարագայում: Եվ վերջում, որպես «իրավահաջորդի» դիպաշար բերվեցին հետխորհրդային մի քանի պետությունների նախադեպերը, մասնավորապես՝ Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի:
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
- Averkiev, I. (2018). There are elections that create democracy and there are elections that kill it. The main thing is not to mix it up. Pgpalata Press.
- Bedford, S., (2013). “Everybody knows who will win”: Presidential Election in Azerbaijan. Baltic Worlds.
- Blaydes, L. (2006). Who Votes in Authoritarian Elections and Why? Determinants of Voter Turnout in Contemporary Egypt, Paper prepared for delivery at the annual meeting of the American Political Science Association, Philadelphia pp 1-21.
- Borisov, N. (2010). Prospects for the Institute of Elections in the Former USSR. Gazeta Press.
- Gandhi, J. and Lust-Okar, E. (2009). Elections under Authoritarianism, Annual Review of Political Science, 12, pp. 403-422.
- Geddes, B. (2006). Why Parties and Elections in Authoritarian Regimes? Paper presented at the annual meeting of the American Political Science Association, Washington C. pp 1-24.
- org. (2000). Parliamentary and Presidential Elections In Russia, 1999-2000 (Technical Assessment). [online] Available at: https://www.ifes.org/publications/parliamentary-and-presidential-elections-russia-1999-2000-technical-assessment.
- Krikorian, O., 2012. Parliamentary elections in Armenia. Caucasus international, 2(2), pp.189–200.
- Malesky, E. and Schuler, P. (2011). The Single-Party Dictator’s Dilemma: Information in Elections without Opposition, Legislative Studies Quarterly, 36:4, pp. 491-530.
- Mill, J. M. (1991). Considerations on Representative Government, Amherst, NY: Prometheus
- Morse, Y.L. (2012). The Era of Electoral Authoritarianism, World Politics, 64:1, pp. 161- 198.
- Pugachev V. and Soloviev A. (2005). Introduction to Political Science. Aspect Press.
- Schedler, A. (2006). Electoral Authoritarianism: The Dynamics of Unfree Competition, London: Lynne Rienner Publishers.
- Schedler, A. (2002). Elections without Democracy: The Menu of Manipulation, Journal of Democracy 13:2, pp 36-50.
- Shevtsova, L., (2010). Putin’s Russia2nd ed., Washington DC: Carnegie Endowment for International Peace.
Արման ԳՅՈՒԼԳԱԶՅԱՆ
ՄԱՀՀԻ ասոցացված փորձագետ
Լոնդոնի Թագավորական համալսարան, Քաղաքական տնտեսագիտություն
«Ժողովրդավարություն, անվտանգություն և արտաքին քաղաքականություն» ծրագիր (NED)
Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտ (ՄԱՀՀԻ)
