Ցանկանում եմ հոդվածը ներկայացնել ընթերցողի հետ վարվող երկխոսության տեսքով:
Ընթերցող: Բայց ով է Հայոցյանը:
Հոդվածագիր: ՀՀ գիտության պետական կոմիտեի նախագահն է:
Ընթերցող: Իսկ ովքե՞ր են հայոց լեզվի պահպանման նվիրյալները:
Կարդացեք նաև
Հոդվածագիր: Շուրջ 10 տարի է` պոլիտեխնիկում գործում է մեքենայական թարգմանությունների գիտական լաբորատորիա, որն իր շուրջն է հավաքել մոտ 15 մասնագետների (լեզվաբան, ծրագրավորող): Ովքեր պրակտիկորեն անվճար կարգով ստեղծել են հայերենի օնլայն բացատրական բառարան:
Ընթերցող: Բայց Ձեր մեղադրանքը Հայոցյանի նկատմամբ շատ լուրջ է, ո՞ւր է դրա ապացույցը:
Հոդվածագիր: Իհարկե, ապացույց կա: 2021թ.-ի ապրիլին գիտկոմը փակել է ՀԱՊՀ-ում գործող վերը նշված միակ գիտական լաբորատորիան, որը զբաղվում էր հայերեն օնլայն բառարանների ստեղծումով:
Ընթերցող: Միգուցե գիտկոմը ճի՞շտ է, լաբորատորիան չի տվել ոչ մի արդյունք:
Հոդվածագիր: Լրիվ հակառակը, լաբորատորիան համարձակվել է ստեղծել և համացանցում տեղադրել (translator.am հասցեով) օնլայն ռեժիմում գործող այսօրվա օրով ամենածավալուն հայերեն բացատրական բառարանը (ներկայումս 172.500 հայերեն բառ, իրենց բացատրություններով): Եթե լաբորատորիան ոչ մի արդյունք չտար, գիտկոմին ներկայացներ միայն մրոտած թղթեր, այսպես կոչված գիտական հոդվածների տեսքով, ապա ամեն ինչ կլիներ օքեյ:
Ընթերցող: Ի՞նչ առիթով է կատարվել այդ լաբորատորիայի փակումը:
Հոդվածագիր: 2021թ.-ի մարտին ՀՀ կառավարությունը որոշեց պետբյուջեի պրոբլեմները լուծելու համար կրճատել գիտության ծախսերի 7%-ը: Բայց գիտկոմը օգտագործեց այդ առիթը և կրճատեց նշված լաբորատորիայի ոչ թե 7 այլ 100%-ը:
Ընթերցող: Ի՞նչ պատճառաբանություն է բերում գիտկոմը:
Հոդվածագիր: Լաբորատորիան չի տպել միջազգային գիտական մամուլում հոդվածներ:
Ընթերցող: Բայց մի՞թե ճիշտ չէ գիտկոմը:
Հոդվածագիր: Պահանջված գիտական հոդվածներն իրոք մշակվել են և տպվել են հայկական գիտական մամուլում, բայց ինչո՞ւ պետք է տպի միջազգային մամուլը բուն հայկական հետաքրքրություն ներկայացնող հայերեն բացատրական բառարանի մասին:
Ընթերցող: Իսկ ո՞րն է Ձեր կարծիքով գիտական լաբորատորիայի փակման բուն պատճառը:
Հոդվածագիր: Ես ունեմ իմ վարկածը, որ գիտկոմը վարում է ՀՀՇ-ի հակահայկական քաղաքականությունը, որի նախկին ղեկավարության հետ սերտ կապերի մեջ է գիտկոմի ղեկավար Սարգիս Հայոցյանը:
Ընթերցող: Խնդրում եմ մանրամասնեք՝ այդ ի՞նչ լաբորատորիայի մասին է խոսքը, ի՞նչ հայօգուտ արդյունքներ է տվել այդ լաբորատորիան:
Հոդվածագիր: Անկախ Հայաստանը հիմնված է 3 հիմնասյուների վրա: Դրանք են`ինքնիշխան տարածքը, հայ մարդիկ և հայոց լեզուն: Զգալով պետության անտարբերությունը այս երեք հիմնական հարցերի նկատմամբ` դեռևս 21 տարի առաջ Հայաստանում ստեղծվեց կամավորների մի խումբ (լեզվագետներ, ծրագրավորողներ), ովքեր նախաձեռնեցին հայերենի պահպանությանը նվիրված մի ձեռնարկ:
Բանն այն է, որ լեզվի պահպանման հիմնարար միջոց է հայերենի բացատրական բառարանը: Սրանից հիմնականում օգտվում են մասնագետները (հայոց լեզվի մասնագետներ, լրագրողներ, հեռուստահաղորդավարներ և այլն), որոնք միջնորդ են հայոց լեզվի և լայն զանգվածների միջև: Բացատրական բառարանից օգտվում է նաև հայ մտավորականությունը: Վերը նշված կամավորների խմբի կողմից (լեզվագետներ, ծրագրավորողներ) մշակվել է համացանցում գործող գիտելիքների շտեմարան (նայիր` http://translator.am/am/index.html), որի հիման վրա ստացվել է բացատրական-թարգմանչական բառարանների նոր տեխնոլոգիա, որը չունեն ո’չ Ադրբեջանը, ո’չ Թուրքիան և ո’չ էլ այլ երկրներ: Այդ տեխնոլոգիան թույլ է տալիս ստանալ բազմալեզու բացատրական, թարգմանչական բառարան, ցանցային հանրագիտարան:
Անցած 21 տարիների ընթացքում կատարվել է լեզվաբանական ծավալուն աշխատանք: Բազա են մտցվել իրենց նկարագրերով և թարգմանություններով 172.500 հայերեն բառ, մոտավորապես նույնքան ծավալով արևմտահայերեն, անգլերեն, ռուսերեն բառեր, համեմատաբար փոքր ծավալներով 23.000 գրաբար, 13.000 համշենահայ բարբառ, (30.000 – 35.000) ֆրանսերեն, գերմաներեն, թուրքերեն, զազաերեն, քրդերեն (այս լեզուներով խոսող ծպտյալ հայերին սպասարկելու համար), թալիշերեն և լեզգիերեն (Ադրբեջանի ազգային փոքրամասնությունների օժանդակելու համար): Բոլոր լեզուների ընդհանուր բառաքանակը համակարգում կազմում է մոտ 1.000.000 բառ:
Այս ամենը հայությանը ներկայացնելու համար կամավորական խմբի ծրագրավորողների կողմից մշակվել է և translator.am հասցեով գործում է ծրագրային համակարգ շահառուներին առցանց ռեժիմով անվճար լեզվային ծառայություն մատուցելու համար: Նշենք, որ մինչ այժմ նման ծառայություններ փորձել են մատուցել հայ լեզվագետների թղթային բառարանները (կամ նրանց ինտերնետային պատճենները): Օրինակ՝ վերջին բացատրական բառարանը թղթային տարբերակով (հեղինակ` Էդուարդ Աղայան) ստեղծվել է սրանից կես դար առաջ:
Հարգելի ընթերցող շարադրվածի ճշտության մեջ համոզվելու համար առաջարկում եմ ակտիվացնել այս էջը, աշխատեցնել դրա ռեժիմները, առանձնապես խնդրում եմ ուշադրություն դարձնեք «Ինչ է անում ISMA-ն» կոճակի վրա և կհամոզվեք ստեղծվածի կարևորության մեջ:
Վերոնշյալ համացանցային համակարգը չի հետապնդում ոչ մի կոմերցիոն նպատակ, անվճար է և չի պարունակում գովազդային վահանակներ: Այն նախատեսված է աշխարհով մեկ ցրված հայերին անվճար սպասարկելու համար: Այն ապահովում է աշխատանքային հետևյալ հնարավորությունները.
1.Հայերեն բացատրական բառարան – տալիս է բառի բացատրություն տեքստերի և նկարների օգնությամբ: Տալիս է գրաբար բառերի բացատրություն տեքստերի օգնությամբ:
2.Թարգմանչական բառարանների համակարգ 14 լեզուների միջև (հայերեն, արևմտահայերեն, գրաբար, համշենի բարբառ, ռուսերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, զազակի լեզու, թուրքերեն, քրդերեն, թալիշերեն, լեզգիերեն, լատիներեն): Բառերի թարգմանությունը կարելի է ստանալ ցանկացած ուղղությամբ, այսինքն` այն համարժեք է 172 բառարանի:
3.Սփյուռքահայերին հայերեն սովորեցնելու ծրագրային միջոցներ, որոնք իրականացնում են` սփյուռքահայի տիրապետած օտար լեզվից դեպի հայերենի թարգմանություն, մեսրոպյան այբուբենի ուսուցում, սփյուռքահայի թույլ տված տառասխալների ուղղում, հայերեն նախադասությունների շարահյուսական վերլուծություն (կատարվում է արհեստական բանականության մեթոդներով), սփյուռքահայի հայերեն բառապաշարի զարգացում:
Ամփոփելով կարող ենք նշել, որ ստեղծվել է ազգային մեծ արժեք: Ես սրանով եմ բացատրում հակաազգային ուժերի ակտիվացումը և նրա ստեղծմանը մասնակցած, Պոլիտեխնիկում գործած գիտական լաբորատորիայի փակումը: Սակայն պետք է նշեմ, որ թշնամին վրիպել է: Նրանք միշտ էլ մեզ խանգարել են, բայց ոչինչ չեն կարողացել անել և հիմա էլ չեն կարող խանգարել: Դուք արդեն նկատեցիք, որ կատարվել է հսկայական աշխատանք և կատարվել են հսկայական ծախսեր, իսկ պետության կողմից լաբորատորիային տրված գումարները կազմել են ծախսված գումարի 3-4 %: Սակայն ամեն ասպարեզում ներկայացնելով մեր գործերը` մենք միշտ նշել ենք, որ համակարգը մշակվել է պետության կողմից` մեր պետության վարկը բարձրացնելու նպատակով: Իսկ հենց այս փաստն էլ գրգռել է գիտության կոմիտեի ղեկավարությանը:
Հարգելի ընթերցող, եթե դուք ծանոթացաք մեր էջին, նրա հնարավորություններին, հանդես բերեք մի փոքր հայրենասիրություն: Առաջարկում եմ զանգահարել գիտության կոմիտե (010)21-00-40 համարով և պահանջել, որ նրանք բացեն Պոլիտեխնիկի ազգային նշանակության այդ լաբորատորիան: Դուք իրավունք ունեք պահանջել, չէ՞ որ այդ «ղեկավարությունը» սնվում է ձեր մուծած հարկերից:
Հեղինակ՝ ՀԱՊՀ պրոֆ. տ.գ.դ Էդուարդ Նշանի Մանուկյան
