Եվրախորհրդարանի արտաքին հարաբերությունների կոմիտեում սոցիալ դեմոկրատների նախկին քաղաքական խրհրդական Էլմար Էլդար Մամեդովը վերլուծել է, թե ինչու Իրան-Ադրբեջան հակամարտության մեջ ԱՄՆ-ը չպետք է պաշտպանի Ադրբեջանին:
Մինչ լարվածությունն աճում է Իրանի և Ադրբեջանի միջև, Վաշինգտոնում որոշ շրջանակներ բուռն աջակցություն են ցուցաբերում Բաքվին և կոչ են անում ԱՄՆ կառավարությանը անել նույնը, գրում է Մամեդովը՝ Վաշինգտոնում Բաքվի գլխավոր ջատագովներից մեկը՝ Հադսոնի ինստիտուտից Մայքլ Դորանը, մեկ քայլ առաջ է գնացել՝ տեղադրելով Ադրբեջանի ավտոկրատ նախագահ Իլհամ Ալիևի նկարը, որում նա կանգնած է իսրայելական արտադրության անօդաչուի կողքին, իբր Իրանի սահմանին՝ այդպիսով իբր հուշելով Բայդենի վարչակազմին՝ «ինչպես վարվել Իրանի հետ»:
Մեկ այլ փորձագետ ՝ Heritage Foundation- ից Լյուկ Կոֆին, պատրաստել է մի ամբողջ փաստաթուղթ՝ կոչ անելով ԱՄՆ կառավարությունը Ադրբեջանը նկատի ունենալ որպես պատնեշ իրանական ազդեցության դեմ:
Այնուամենայնիվ, Բաքվի այդպիսի խրախուսումը չի սահմանափակվում ուղեղային կենտրոններով: Ադրբեջանում ԱՄՆ դեսպան Լի Լիտցենբերգերը, տարօրինակ հնարքով, բարձր է գնահատել Ադրբեջանի «հանդուրժողականության ոգին» ՝ մատնանշելով Ադրբեջանի՝ հրեական մեծամասնությամբ գյուղում «սինագոգների և մզկիթների համակեցությունը»:
Կարդացեք նաև
Դեսպանն, անշուշտ, անտեսել է անհարմար ճշմարտությունները, ինչպես օրինակ, Բաքվի պետական հովանավորությամբ հակահայկական ատելության խոսքը և երկրում հայկական ժառանգության ոչնչացումը: Ավելին, եթե մզկիթների և սինագոգների համակեցությունը հանդուրժողականության նշաձող է, դեսպանը կարող է նաև մատնանշել հարևան Իրանը, որտեղ շատ սինագոգներ և եկեղեցիներ գործում են մզկիթների կողքին առանց խնդիրների: Իրանի հետ լարվածության ֆոնին, սակայն, թվում էր, որ նրա ուղերձը նպատակ ուներ Ադրբեջանին տրամադրել բարոյական խթան `ընդգծելով այնպիսի հատկություններ, ինչպիսիք են հանդուրժողականությունը, որոնք Իրանը ենթադրաբար չունի:
Այնուամենայնիվ, ԱՄՆ -ի շահերից չի բխում Ադրբեջանի կողքը կանգնել Իրանի հետ շարունակվող հակամարտության ժամանակ, կարծում է Մամեդովը:
Ադրբեջանը պաշտոնապես ԱՄՆ դաշնակիցը չէ. Վաշինգտոնը հանձնառություն չի ստանձնել պաշտպանել նրան, ոչ էլ Ադրբեջանը ՆԱՏՕ -ին անդամակցելու թեկնածու է: Իսկ զարգացող ճգնաժամում Ադրբեջանը հեռու է անմեղ լինելուց:
Մամեդովը կարծում է, որ «օկուպացված տարածքները» քառորդ դար հաջողությամբ ազատագրելուց հետո նախագահ Ալիևը, հաշտության հիմք ստեղծելու փոխարեն, ուժեղացրել է իռեդենտիստական պահանջները Հայաստանի համապատասխան տարածքի, այդ թվում, նրա մայրաքաղաք Երևանի նկատմամբ:
Մոսկվայի միջնորդությամբ 2020թ. նոյեմբերին Ռուսաստան-Հայաստան-Ադրբեջան եռակողմ հայտարարությունը ենթադրում էր Ադրբեջանի հիմնական տարածքի և նրա էքսկլավի՝ Նախիջևանի միջև տրանսպորտային հաղորդակցության ապաարգելափակում՝ Հայաստանի տարածքով անցնող, ըստ հեղինակի «ցամաքային միջանցքի» միջոցով դեպի Թուրքիա: Բաքուն, այնուամենայնիվ, խարխլեց այս իրադարձության հեռանկարները `պահանջելով հայկական հողերի այն հատվածը, որի միջոցով, ենթադրվում էր, պետք է անցներ «միջանցքը», պնդելով, որ դա իր «նախնիների հողն է», ինչը մտավախություն է առաջացնում դրա բռնակցման վերաբերյալ: Նման մտավախությունները տարածված են ոչ միայն Հայաստանում, այլև Իրանում, քանի որ բռնակցումը նրան կզրկի Հայաստանի հետ սահմանից և իր հյուսիսային սահմաններում «թյուրքական գոտի» կհաստատի:
Սրան պետք է ավելացնել Բաքվի բացահայտ «ռազմավարական հարաբերությունները» Իսրայելի՝ Իրանի թշնամու և նրա տարածաշրջանային մրցակից Թուրքիայի հետ: Ադրբեջանը երկարաժամկետ հարաբերություններ ունի Իսրայելի հետ: Այնուամենայնիվ, նախորդ տարիներին, նկատի ունենալով Թեհրանի դժգոհությունները, Բաքուն զգուշանում էր, որ չթշնամանա իր հարավային հարևանի հետ: Ղարաբաղյան պատերազմում տարած հաղթանակը, սակայն, Իսրայելի արտադրության անօդաչու թռչող սարքերի օգնությամբ, քաջալերեց Բաքվին ավելի պարծենալ Երուսաղեմի հետ իր կապերով՝ Թեհրանի նկատմամբ անխոցելիության նոր զգացում առաջացնելով:
Իրանը, հավանաբար պատճառներ ունենալով, կասկածում է, որ Ադրբեջանը դարձել է իր դեմ Իսրայելի հետախուզական գործողությունների հենակետը: Բաքուն նաև ֆինանսավորել է Վաշինգտոնի «գիտնականներին», որոնք նպաստել են Իրանի քայքայմանը ՝ իր հյուսիսային, հիմնականում ադրբեջանաբնակ գավառները Իրանից հեռացնելով: Իսկ Ադրբեջանը ձերբակալում էր իրանցի բեռնատարների վարորդներին, որոնք ապրանք էին հասցնում Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջան:
Չի կարելի ակնկալել, որ որևէ երկիր պասիվ կերպով կհետևի իր ազգային շահերը շոշափող նման անբարյացակամ գործողությունների: Իրանը կարծում է, որ ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ Բաքվի հետ իր հարմարվողականությունը, որը բազմիցս աջակցություն էր հայտնում Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությանը, չի գնահատվում: Ուստի, երբ Իրանը լայնածավալ զորավարժություններ սկսեց Ադրբեջանի սահմանի մոտ, դա լիովին կանխատեսելի արձագանք էր: Որքան էլ ԱՄՆ -ին կարող է դուր չգալ իրանական ռեժիմը, նա որևէ պարտավորություն չունի պարգևատրել Ադրբեջանի անխոհեմ քաղաքականությունը:
Բաքվի ռեժիմի տեսակը ևս մեկ պատճառ է, թե ինչու Վաշինգտոնը չպետք է աջակցություն ցուցաբերի այս հակամարտությունում: Քաղաքական ազատությունների, քաղաքացիական իրավունքների և կոռուպցիայի միջազգային վարկանիշային աղյուսակներում Ադրբեջանը մշտապես զբաղեցնում է վերջին հորիզոնականը: Freedom House- ը, օրինակ, Ադրբեջանը գնահատում է որպես «ոչ ազատ», նշում է, որ կոռուպցիան մոլեգնում է, և որ քաղաքական ընդդիմությունը թուլացել է տարիներ շարունակ հետապնդումների պատճառով: Human Rights Watch- ը համակարծիք է, որ կառավարությունը «շարունակում է դաժան ճնշում գործադրել քննադատողների և բոլոր հակառակվող ձայների դեմ»: Այն նաև մանրամասն զեկույց է հրապարակել հայ ռազմագերիների նկատմամբ բռնությունների, դաժան վերաբերմունքի և խոշտանգումների մասին:
Բայդենի վարչակազմը գլոբալ կոռուպցիայի դեմ պայքարը դարձրել է իր առաջնահերթություններից մեկը: Այս առումով նույնպես Ադրբեջանն անմխիթար վիճակում է: Այն կոռուպցիայի ընկալման համաշխարհային ինդեքսում 180 երկրների շարքում զբաղեցնում է 129 -րդ տեղը: Ադրբեջանի նախագահն ու նրա հետ փոխկապակցված անձիք միջազգային խոշոր կոռուպցիոն սկանդալների կենտրոնում են, ինչպիսիք բացահայտվեցին Պանամայի փաստաթղթերում, իսկ վերջերս՝ Պանդորայի:
Ավելին, մինչ Վաշինգտոնում ադրբեջանցի դիվանագետներն ու լոբբիստներն ամեն ինչ անում են երկիրը որպես Արևմուտքի կայուն դաշնակից ներկայացնելու համար, իրականությունն այլ կերպ լինել չի կարող: Ալիևը վերջ է տվել Ադրբեջանում ամերիկյան բոլոր խոշորագույն կազմակերպությունների ներկայությունը երկրում, ինչպիսիք են ԱՄՆ Կոնգրեսի կողմից ֆինանսավորվող «Ազատություն» ռադիոկայանը, Միջազգային հետազոտությունների և փոխանակումների խորհուրդը, Միջազգային հանրապետական ինստիտուտը, Ազգային ժողովրդավարական ինստիտուտը և Սորոսի կողմից ֆինանսավորվող Բաց հասարակության ինստիտուտը:
Կառավարությանը կից լրատվամիջոցները պարբերաբար ներկայացնում են հակաամերիկյան դավադրության տեսություններ ՝ վերջին ժամանակներում ադրբեջանական հասարակությանը զգուշացնելով Վաշինգտոնում Ադրբեջանի վրա հարձակվելու որոշ ստոր ծրագրերի մասին: Մինչդեռ Ալիևը սերտ հարաբերություններ է հաստատել Վլադիմիր Պուտինի հետ, որոնք, ի թիվս այլ բաների, հիմնված են Կովկասում Արևմուտքի ավելի խորը ներգրավվածության նկատմամբ ընդհանուր հակակրանքի վրա:
ԱՄՆ կառավարությունը պետք է դիմադրի հակամարտության մեջ ներքաշվելու կոչերին, որտեղ ինքը որևէ կենսական շահ չունի, և առավել ևս ՝ այն ռեժիմի անունից, որն այդքան հակադիր է ԱՄՆ արժեքներին և հետաքրքրություններին: Չնայած Վաշինգտոնում Ադրբեջանի դաշնակիցների լոբբիստական ջանքերին, Կոնգրեսը պետք է նաև ջանասիրաբար խուսափի ցանկացած գործողությունից, որն ավելի կթեժացնի հակամարտությունը Հարավային Կովկասում, եզրափակում է Մամեդովը:
Պատրաստեց Վիկտորյա ԱՆԴՐԵԱՍՅԱՆԸ
