Օրենքի անորոշության պատճառով անձի սեփականության իրավունքի խախտում է, քանի որ գրավառուի կողմից գույքն ի սեփականություն ընդունելուց հետո մինչեւ դրա օտարումը գրավատուն այդ ամբողջ ժամանակահատվածում զրկվում է իր սեփականությունն անարգել տիրապետելու, տնօրինելու եւ օգտագործելու սահմանադրական իրավունքից:
«Արտադրա-տպագրական» ՓԲԸ-ն 2020 թվականի հոկտեմբերի 16-ին դիմել էր Սահմանադրական դատարան: Դատարանը հարցը լսել է այս տարվա մարտին, այն էլ գրավոր ընթացակարգով: Իրավական այս վեճը ՍԴ որոշմամբ չի ավարտվել միայն, մարտի 19-ին ՍԴ դատավորներից Ե. Խունդկարյանը 24 էջանոց Հատուկ կարծիք է գրել, ինչը հազվադեպ է պատահում դատական պրակտիկայում: ՍԴ դատավորի կարծիքով, այս գործի վարույթն ընդհանրապես պետք է կարճվեր, մինչդեռ ՍԴ-ն լսել է գործը, ինչու ոչ՝ խախտելով ՍԴ մասին օրենքը, կայացրել որոշում. «առանց հաշվի առնելու դիմողի մասնակցությամբ գործի առանձնահատկությունները»:
Սահմանադրական դատարանը դարձյալ գրավոր ընթացակարգով քննել է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 1-ին մասի (մինչեւ 2011 թվականի հունիսի 23-ի ՀՕ-233-Ն օրենքի ուժի մեջ մտնելը գործող խմբագրությամբ)՝ իրավակիրառ պրակտիկայում տրված մեկնաբանությամբ՝ Սահմանադրությանը համապատասխանության հարցը որոշելու վերաբերյալ գործը։
Օրենսգրքի «Գրավ դրված գույքի իրացումից ստացված գումարը բաշխելը» վերտառությամբ 251-րդ հոդվածի 1-ին մասը (մինչեւ 2011 թվականի հունիսի 23-ի ՀՕ-233-Ն օրենքի ուժի մեջ մտնելը գործող խմբագրությամբ) սահմանում էր. «1. Գրավ դրված գույքի իրացումից ստացված գումարից` այդ գույքի վրա բռնագանձում տարածելու եւ իրացնելու համար ծախսերը վճարելու համար անհրաժեշտ գումարներ պահելուց հետո, բավարարվում են գրավառուի պահանջները, իսկ մնացած գումարը տրվում է գրավատուին»:
Կարդացեք նաև
Ըստ դիմումատու ներկայացուցչի` Օրենսգրքի հիշյալ հոդվածը մինչեւ 2011 թվականի հունիսի 23-ին ընդունված՝ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին» ՀՀ օրենքով նոր խմբագրությամբ շարադրելը փոփոխությունների կամ լրացումների չի ենթարկվել: 2016-ից հետո խմբագրվել եւ լրացվել է, ինչը դիմող կողմի համար անորոշ է: Դիմողի պնդմամբ՝ իր գործով սահմանադրաիրավական վեճի առարկա դրույթն՝ իրավակիրառ պրակտիկայում տրված մեկնաբանությամբ, կարող է ստեղծել մի իրավիճակ, երբ գրավառուն գույքն իրացնի այն որպես սեփականություն ընդունելուց 10 տարի հետո, որպիսի պայմաններում գրավատուն պարտավորության չափը գերազանցող (ավել կազմող) գումարը կարող է ստանալ միայն 10 տարի հետո, կամ գրավառուն գույքն ընդհանրապես չիրացնի, որպիսի պայմաններում գրավատուն երբեք չի ստանա պարտավորության չափի եւ գույքի արժեքի տարբերությունը։
Դիմողը նշել էր նաեւ, որ գույքի արժեքը ժամանակի ընթացքում կարող է էական տատանումների ենթարկվել (արժեզրկվել կամ արժեւորվել), որի դեպքում կողմերից մեկը կարող է կրել վնասներ։ Դիմողն, ըստ էության, ՍԴ դիմելով, վիճարկել էր դատարանի կողմից տրված՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 1-ին մասի (մինչեւ 2011 թվականի հունիսի 23-ի ՀՕ-233-Ն օրենքի ուժի մեջ մտնելը գործող 4 խմբագրությամբ)՝ այն մեկնաբանությունը, համաձայն որի՝ գրավառուի եւ գրավատուի միջեւ փոխհաշվարկները պետք է կատարվեն գրավառուի կողմից գույքն օտարելու պահի դրությամբ, եւ ոչ թե գրավի առարկան որպես սեփականություն ընդունելիս:
Դիմումատուն նշել էր, որ գրավառուի եւ գրավատուի միջեւ փոխհաշվարկները պետք է կատարվեն գրավառուի կողմից գույքը օտարելու պահի դրությամբ, այլ ոչ թե գրավի առարկան որպես սեփականություն ընդունելիս, ինչը հակասում է Սահմանադրության տասնյակ հոդվածներին:
Պատասխանող կողմի` ԱԺ-ի փաստարկներից մեկն այն էր, որ գրավառու-գրավատու իրավահարաբերություններում ներգրավված են հիմնականում բանկերը, հետեւաբար, բանկը շահագրգռված է ապահովելու բանկային գործունեության անխափան իրականացում եւ բանկային ռիսկերի հնարավորինս բացակայություն. «Ուստի, նշյալ նպատակն իրագործելու համար բանկերը շահագրգռված են ապահովելու՝ իրենց ի սեփականություն անցած գույքերի հնարավորինս արագ իրացվելիությունը։ Հետեւաբար, «կատարվող փոխհաշվարկները եւս տեղի են ունենում հնարավորինս արագ եւ սեղմ ժամկետներում։ Ուստի, «գրավատուն երբեք չի ստանա գույքի իրացումից հետո իր պարտավորության չափը գերազանցող գումարը» միտքն անընդունելի է եւ հակասում է բանկային գործունեության հիմնական նպատակներին»:
Իսկ Սահմանադրական դատարանը գտնում էր, որ վիճարկվող նորմի սահմանադրաիրավական բովանդակությունը հանգում է նրան, որ գրավադրված գույքը գրավառուին ի սեփականություն հանձնելը համարվում է այդ գույքի իրացում, եւ այդ պահից ծագում է գրավի առարկայի վրա բռնագանձում տարածելու եւ իրացնելու համար ծախսերը եւ գրավով ապահովված, չկատարված (ոչ պատշաճ կատարված) պարտավորության գումարը գերազանցող գրավի առարկայի արժեքի մնացած մասը գրավատուին վերադարձնելու՝ գրավառուի պարտականությունը: Եվ որ գրավով ապահովված, չկատարված (ոչ պատշաճ կատարված) պարտավորության գումարը գերազանցող գրավի առարկայի արժեքի մնացած մասի նկատմամբ նախկին գրավատուն ունի սեփականության իրավունքի օրինական ակնկալիքի իրավունք:
ՍԴ-ն որոշել է. «Դիմողի նկատմամբ կայացված վերջնական դատական ակտը նոր հանգամանքի ի հայտ գալու հիմքով ենթակա է վերանայման օրենքով սահմանված կարգով, քանի որ Քաղաքացիական օրենսգրքի 251-րդ հոդվածի 14 1-ին մասը (մինչեւ 2011 թվականի հունիսի 23-ի ՀՕ-233-Ն օրենքի ուժի մեջ մտնելը գործող խմբագրությամբ) դիմողի նկատմամբ կիրառվել է սույն որոշման առաջին կետում տրված մեկնաբանությունից տարբերվող մեկնաբանությամբ»:
Իր հատուկ կարծիքում ՍԴ դատավորը ուշադրություն է հրավիրել յուրաքանչյուր գործի անհատականության սկզբունքի վրա, եւ տեղին չի համարել նույնականացումը: Մասնավորապես, այս գործը նույնացրել են քաղաքացու եւ բանկի միջեւ ծագած վեճի հետ, երբ բանկերից մեկն արտադատական կարգով բռնագանձում է կատարել քաղաքացու գրավ դրված գույքի վրա, ապա այն ընդունել է սեփականություն, վաճառել երրորդ անձի, մինչ 2011թ.-ի օրենքն ուժի մեջ մտնելը: Իսկ ՍԴ-ի գործով, իրավաբանական անձի ու բանկի մեջ է վեճը, երբ բանկը երկար ժամանակ ոչինչ չի ձեռնարկել, չի վաճառել գույքը, դրանով իսկ սահմանափակվում է անձի գրավի իրավունքը գրավատու գործողությունների հետեւանքով, եւ դատարաններից մեկն էլ արգելանք էր դրել բանկին ի սեփականություն անցած գույքի վրա:
Հատուկ կարծիքում կար այսպիսի միտք էլ. «Դիմողը Սահմանադրական դատարանին ըստ ձեւի ներկայացնելով վիճարկվող դրույթը` իրավակիրառ պրակտիկայում դրանց տրված մեկնաբանությամբ սահմանադրությանը հակասող ճանաչելու խնդրանք, ըստ էության բարձրացնում է դրա կիրառման իրավաչափության հարց, ինչը ՍԴ մասին օրենքով ՍԴ-ում քննության հարց չէ»:
Ռուզան ՄԻՆԱՍՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
03.04.2021
