Հայաստան փլուզման վիճակի մէջ է: Դուրսէն դիտողի իմաստութեամբ արդարանալ հիւանդագին կրաւորականութիւն է: Աւելի ճիշդ է ըսել, որ համայն հայութիւնը, մեզմէ իւրաքանչիւրը, կը գտնուին նոյն վիճակին մէջ, նաեւ՝ սփիւռքը: Այս պատկերէն եթէ մեկնինք մաքրուելու, ինքնասրբագրուելու եւ նախաձեռնելու համար, թերեւս կը վերականգնինք:
Ինչպէ՞ս թնճուկ դարձաւ կացութիւնը, մտանք փակուղի:
Մեզմէ դուրս յանցաւոր չփնտռենք, խօսինք ազգի անդամի պէս, մեր թերացումներուն, սխալներուն եւ անպատասխանատուութեան մասին:
Կ’ըսեմ՝ ՄԵ՛Ր, անհատաբար, հաւաքաբար, ներսը եւ դուրսը:
Կարդացեք նաև
Առանց կարեւորը նուազ կարեւորէն զատելու, յիշենք եւ յիշեցնենք ձախողութեան եւ պարտութեան պատճառ մեր բացասականութիւնները, առանց ամբողջական ըլլալու յաւակնութեան:
Այսօրուան սերունդը, զօրակոչի ենթարկուած 19-30 տարեկանները, չեն տեսած եւ չեն ապրած, թէ ինչպէս, Խորհ. Միութեան փլուզման յաջորդող տարիներուն գնացքներու երկաթ-գիծերու մետաղը գողցան եւ վաճառեցին, ջրամատակարարման խողովակները նոյնպէս, տուներ, հողամասեր իւրացուեցան:
Յաջորդեց պետական եկամուտներու եւ արտասահմանեան օժանդակութիւններու կողոպուտը: Հայ մարդու Ֆրանսայէն ղրկած հռչակաւոր մակնիշով հագուստները վաճառուեցան Մոսկուայի շուկաներուն մէջ, կարգ մը պատասխանատուներ Հիմնադրամը օգտագործեցին ապարանք կառուցելու, գերմանական մակնիշով ինքնաշարժներով շրջելու եւ իւրացնելու:
Ոչինչ ունեցող ձեռներէցներ դարձան մեծահարուստ: Խորհրդային հաւասարութեան մէջ ապրողներու մէկ մասը, քանի մը տարուան ընթացքին տէր դարձաւ աստղաբաշխական գումարներու: Մարդիկ կու գային եւ Փարիզի կեդրոնէն կամ Կապուտակ Ծովափէն (Côte d’azur) տուն կը գնէին:
Զարգացաւ դառնութիւնը եւ մարդիկ դիմեցին բացասական լուծման. արտագաղթի: Իշխանութիւնը գործեց, եւ կը գործէ, աւանդական ԽԾԲի դրութեամբ (խնամի, ծանօթ, բարեկամ): Մարմնամարզի ուսուցիչը յանկարծ դարձաւ մաքսային տնօրէն… Եւ կաշառակերութիւնը՝ համակարգ: Մարդիկ յաջողեցան նոյնիսկ ճամբաներու մայթերը իւրացնել, իրենց շէնքերու տարածքը աւելցնելու համար:
Յաջորդական իշխանութիւնները չուզեցին, կամ չէին կրնար, իսկական հաշուեքննութիւն (audit, աուտիդ) ընել: Վարչապետ մը այս մասին հարցումի պատասխանեց. «Աուտիդ կ’անենք»… Ոչ ոք կրնայ ըսել, թէ այդ աուտիդը եղա՞ւ, ո՞ւր եղաւ, ո՞ւր են արդիւնքները:
Գումարեցէ՛ք Ջ. գիւղի լոլիկ մշակող հայ գիւղացիին թշուառացումը, որուն արտին ջուրը տրուեցաւ իշխանաւորի տնկած նոր այգիին եւ… լոլիկները չորցան: Գիւղացին քանի մը հարիւր տոլարի օժանդակութեան համար ասդին անդին դիմեց ձմրան վառելանիւթ ապահովելու համար: Եւ Երեւանի փողոցներուն մէջ սկսան սուրալ հռչակաւոր մակնիշով ինքնաշարժներ, երբ կային մարդիկ, որոնք օրական քանի մը տոլարի համար կ’աշխատէին, կամ տուն կը ծախէին՝ որպէսզի գաղթեն:
Կացութիւնը սրուեցաւ նորահարուստ վերնախաւի մը եւ թշուառացած, դժուար ապրող մեծամասնութեան միջեւ, քէնի եւ ոխի ենթահողի վրայ: Իսկ քէնը եւ ոխը ամբոխահաճ (populist) քաղաքական գործիչին առջեւ չարաշահման բաց դուռ են, ուրկէ կը մտնէ ան, նսեմացնելու համար դասական տկարացած քաղաքական ուժերը, կուսակցութիւնները: Ամբոխահաճ իշխանութիւնը ինքնութիւն նուաճելու, ինչպէս Հայաստան ըսին նախկիններու դէմ պայքարելու եւ ինքնահաստատուելու համար, ստիպուած է դիմել ամբոխէն անմիջապէս հասկնալի կարգախօսներու: Յիշենք թալանչին, ասֆալտին փռելը, էլիտան՝ ընդդէմ ամբոխին: Դիրք ամրացնելու համար, ամբոխահաճը (populist) կը հակադրուի համակարգին,- արդարադատական եւ քաղաքական,- եւ ապա զայն կը հակակշռէ:
Ֆրանսացի գիտուն կինը, Սինթիա Ֆլէօրի, հայերը չի ճանչնար: Իր ուսուցումը իմաստութիւն է եւ պէտք է լսել: Անմիջականէն անդին նայող ոչ-յուզիչ իմաստութիւն, տարբեր՝ քաղաքապետութեան մը ցեղասպանութեան բարեացակամ ճանաչումներէն:
Ազգի ճակատագիրը,– կուսակցութիւններ եւ պետական համակարգ,- սիրողականութեամբ չի ղեկավարուիր:
Միշտ կրկնելով, որ ճիշդ մարդը պէտք է դնել ճիշդ տեղը:
Կրկնելով նաեւ, որ հայրենատիրութիւնը հեռուէն դիտելու խաղ չէ, բացական ներկայ չէ:
Եւ ազատագրուիլ ամբոխահաճութեան չարիքէն:
Յ. ՊԱԼԵԱՆ
Հոդվածն ամբողջությամբ՝ «Հայրենիք» թերթի այս համարում
