Ըստ Գերմանիայի Բունդեսթագի գիտական ծառայության (WD) ուսումնասիրության, Հյուսիսային Կիպրոսի նախկին ծովափնյա Վարոշա հանգստավայր-քաղաքի վերաբերյալ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի կատարած առաջարկը հակասում է միջազգային իրավունքի դրույթներին:
23-էջանոց իրավաբանական վերլուծությունը պատվիրել է ձախակողմյան «Die Linke» կուսակցության անդամ և Բունդեսթագի պատգամավոր Սեվիմ Դագդելենը, ով նաև նախագահում է գերմանա-թուրքական խորհրդարանական խմբի աշխատանքները:
Հոկտեմբերի 6-ին Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետությունը (ՀԿԹԿ) լողափի մի հատված և մի քանի պողոտաներ էր վերաբացել Ֆամագուստայի արվարձան Վարոշայի «ուրվական քաղաքում», որը գտնվում է Միջերկրական ծովի բաժանված կղզու՝ ոչ մեկին չպատկանող բաժանագծում: Կիպրոսը բաժանված է միայն Թւրքիայի կողմից ճանաչված ՀԿԹԿ-ի և ԵՄ անդամ հանդիսացող Կիպրոսի Հանրապետության միջև. վերջինս 1974 թ.-ին թուրքական ռազմական միջամտությունից ի վեր վերահսկում է կղզու միայն երկու երրորդը հարավային հատվածում:
Վարոշան ժամանակին Կիպրոսի ամենակարևոր ծովափնյա հանգստավայրն էր, որը սիրված էր ամբողջ աշխարհի զբոսաշրջիկների, այդ թվում այնպիսի հայտնի մարդկանց կողմից, ինչպիսիք են Էլիզաբեթ Թեյլորը և Ռիչարդ Բարթոնը: Սակայն թուրքական ներխուժման հետևանքով քաղաքի բնակչության գերիշխող մասը կազմող 39 հազար կիպրահույների տարհանումից հետո հանգստավայրը հիմնականում ամայացել է և դանդաղ քայքայվել՝ թուրք զինվորների կողմից վերահսկող սահմանազատման գծին հարելու պատճառով:
Կարդացեք նաև
Զբոսաշրջիկներն այժմ կարող են այցելել ավերակների վերածված քաղաքը՝ խախտելով հակամարտության արդյունքում ստատուս-քվոն: Բայց ի՞նչ է սա նշանակում միջազգային իրավունքի տեսանկյունից:
Բունդեսթագի վերլուծության եզրակացությունը համահունչ է Վարոշայի նկատմամբ Կիպրոսի Հանրապետության տարածքային պահանջի տրամաբանությանը՝ ելնելով Նիկոսիայի համալսարանի քաղաքագետ Հուբերտ Ֆաուստմանի կողմից առաջ քաշված «միջազգային կարևորություն ունեցող նոր, անցյալում չկիրառված փաստարկից»:
Կիպրոսի Հանրապետությանը Վարոշայի վերադարձը մշտապես համարվել է Կիպրոսի հիմնախնդրի լուծմանը նպատակաուղղված ՄԱԿ-ի բոլոր ջանքերի կարևոր մասը, սակայն Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հայտարարել է, որ այս պահանջն անհիմն է: Պատերազմի ավարտից 46 տարի անց ո՛չ Թուրքիան, ո՛չ էլ ՀԿԹՀ-ն այլևս չեն կարող հանդուրժել «դիվանագիտական խաղերը»,- նշել է նա անցյալ ամիս կղզու հյուսիս կատարած այցի ժամանակ՝ ավելացնելով, որ «փաստ է, որ Վարոշան Հյուսիսային Կիպրոսի Թուրքական Հանրապետության տարածք է»:
Ըստ Էրդողանի, Կիպրոսի վերամիավորումը ապարդյուն է: Փոխարենը նա պահանջում է «երկու պետությունների ստեղծում ենթադրող լուծում»՝ պնդելով, որ առանձին ինքնիշխան պետությունների ստեղծման մասին պետք է բանակցություններ վարել հարավում ապրող հույների և հյուսիսում բնակվող թուրքերի հետ:
Անկարան պնդում է, որ Վարոշայի վերաբացումը տեղի է ունեցել միջազգային իրավական սկզբունքներին համապատասխան, բայց Կիպրոսի Հանրապետության նախագահ Նիկոս Անաստասիադեսն այդ պնդումը որակել է որպես «նախադեպը չունեցող սադրանք»:
«Անկարան բացարձակապես հարգանգ չի դրսևորում միջազգային իրավունքի, եվրոպական սկզբունքների ու արժեքների, ԵՄ-ի առջև ստանձնած իր պարտականությունների նկատմամբ», – ասել է նա:
ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարը, ԵՄ-ն և Միացյալ Նահանգները համակարծիք են Անաստասիադեսի դիրքորոշմանը՝ հենվելով Վարոշայի վերաբերյալ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի կողմից 1984 թվականից ի վեր ընդունված բանաձևերը: Վերջիններս հաստատում են, որ «անթույլատրելի» է Վարոշան վերաբնակեցնել, բացառությամբ նախկին բնակիչներով և որ այդ տարածքի վերահսկողությունը պետք է փոխանցվի UNFICYP խաղաղապահներին:
Ընդհանուր առմամբ, ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևերի իրավական կշռի գնահատումը պարզունակ խնդիր չէ: Բունդեսթագի WD-ի եզրակացությունն այն է, որ որոշումների մեծամասնությունն ինքնին պարզապես «փափուկ օրենք» է և «ոչ պարտադիր առաջարկություն»:
«Դրանք հիմնականում պարունակում են որոշակի իրավիճակի վերականգնման նպատակով շահագրգիռ պետություններին ուղղված կոչեր և խնդրանքներ»:
«Փափուկ օրենքի» չկատարումը որպես «միջազգային իրավունքի խախտում» որակելը, հետևաբար, համաձայն WD -ի եզրակացության, «իրավաբանորեն ճիշտ չէ» և կիրարկելի չէ: Սա նշանակում է, Թուրքիան իրականում հիմք ունի պնդելու, որ Վարոշայի վերաբերյալ բացառապես ՄԱԿ-ի բանաձևերի վկայակոչումը իրավաբանորեն «հարկադիր ուժ չունի միջազգային իրավունքի շրջանակներում»:
Այնուամենայնիվ, Բունդեսթագի իրավական փորձագետները մի ծանրակշիռ սահմանափակում են կիրառում. ՄԱԿ-ի բանաձևերը անկարևոր չեն, քանի որ դրանք «մեծամասամբ արտացոլում են միջազգային հանրության (քաղաքական) համոզմունքները»: Ուստի ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևերը պետք է մեկնաբանվեն որպես Կիպրոսի վերաբերյալ 1960-թ. պայմանագրի «հստակեցումներ» և «ճշգրտումներ»:
Ի տարբերություն ՄԱԿ-ի հետագա բանաձևերի, Կիպրոսի մասին 1960-ի պայմանագիրը երաշխավորված է Միացյալ Թագավորության նախկին գաղութային իշխանության կողմից: Թուրքիայի և Հունաստանի կողմից ստորագրված «պայմանագրի միջազգայնորեն պարտավորեցնող տեքստը» հստակ արգելում է «ցանկացած գործողություն, որն ուղղակիրեն կամ անուղղակիորեն տանում է կղզու մասնատմանը»:
Սա հենց այն է, ինչ պահանջում Էրդողանը՝ միջազգային իրավունքի շրջանակներում Կիպրոսի բաժանումը: «Այս իմաստով Վարոշայի բացումը և կիպրացի թուրքերով քաղաքի վերաբնակեցումը անթույլատրելի քայլեն, որոնք տանում են Կիպրոսի մասնատմանը», – զգուշացնում է WD- ն:
Ահվալի կողմից խորհրդակցված երկու փորձագետները հաստատել են իրենց WD գործընկերների մեկնաբանությունը: «Հաշվի առնելով 1960 թ. կնքված երաշխիքային համաձայնագիրը՝ Բունդեսթագի վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ Կիպրոսի բաժանումը երկու մասի խախտում է միջազգային իրավունքը, ինչը նաև ընդգծված է ՄԱԿ-ի բանաձևերում», – ասում է Համբուրգի համալսարանի պատվավոր պրոֆեսոր Նորման Փաեչը: «Ուստի Վարոշայի վերաբացումը և մուտք գործելը հակասում է միջազգային իրավունքին»:
Ֆաուստմանը համակարծիք է. «Համաձայն (WD) զեկույցի ՝ Վարոշայի վերաբացումը խախտում է 1960-ի երաշխիքային պայմանագիրը, ուստի այն հակասում է միջազգային իրավունքին»: Սա հետագայում ՄԱԿ-ի բանաձևերին իրավաբանորեն պարտադիր ուժ կտա:
«Այս մեկնաբանությունը նոր է և նշանակալի: Զարմանալի է, որ Կիպրոսի հույները դեռ չեն վկայակոչել կամ կիրառել այն: Միգուցե նրանք դա չգիտեն», – ասաց Ֆաուստմանը: Իսկ WD-ի եզրակացությունների ազդեցություն ավելի լայն շրջանակներում հնարավոր է, որ շրջադարձային լինեն: «ՄԱԿ-ի բանաձևերը, ըստ էության, ընդամենը առաջարկություններ են, քանի դեռ դրանք հիմնված չեն ավելի վաղ միջազգայնորեն պարտադիր ուժ ունեցող պայմանագրերի վրա: Այս մեկնաբանությունը կարող է նաև կիրառվել, օրինակ, Իսրայելի կողմից Պաղեստինի տարածքների օկուպացիայի և այլ դեպքերի համար», – ասել է նա:
WD- ն աջակցում է Գերմանիայի Բունդեսթագի աշխատանքին, և դրա կողմից պատրաստված վելուծությունները իրավաբանորեն պարտադիր ուժ չունեն: Ըստ Դաղդելենի, այս վերլուծության եզրակացությունը նշանակում է, որ «Թուրքիայի նախագահի կողմից այս և այլ կրկնվող սադրանքներն ու պատերազմի սպառնալիքները չպետք է անհետևանք մնան»:
«Գերմանիայի կառավարությունը, հետևաբար, պետք է զենքի համապարփակ արգելափակում (էմբարգո) սահմանի և դադարեցնի ֆինանսական օգնությունը Թուրքիային, նաև ԵՄ մակարդակում»:
Ֆրենկ ՆՈՐԴՀԱՈՒԶԵՆ
Թարգմանությունը՝ Աննա ՄԽԻԹԱՐՅԱՆԻ
