Aravot.am-ի զրուցակիցն է միջազգային փորձագետ դոկտոր Էս Ֆիհին
Հայաստանում կորոնավիրուսային համավարակի բռնկման եւ ապա պատերազմական իրավիճակով պայմանավորված տնտեսական դժվարությունների հաղթահարման ուղին անհնար է պատկերացնել առանց էլեկտրոնային առեւտրի։ «Արեւելյան գործընկերություն, առեւտրի համար պատրաստ. EU4Business-ի նախաձեռնություն» ծրագրի շրջանակում առաջատար միջազգային փորձագետ դոկտոր Մոհամեդ Էս Ֆիհը օգնել է հայաստանյան մի շարք փոքր եւ միջին ձեռնարկությունների ձեւավորել եւ զարգացրել էլեկտրոնային առեւտրի իրենց կարողությունները՝ ստեղծված մարտահրավերներին դիմակայելու եւ արտահանման ներուժը խթանելու համար։ Ծրագիրն իրականացվում է Եվրոպական միության աջակցությամբ Առեւտրի միջազգային կենտրոնի կողմից։ Դոկտոր Էս Ֆիհը թվային ձեռներեցության ոլորտում շուրջ 20 տարվա փորձառություն ունի։
– Ինչպե՞ս եք գնահատում էլեկտրոնային առեւտրի կարեւորությունը՝ հաշվի առնելով Հայաստանում ՔՈՎԻԴ-19 համավարակի եւ արցախյան պատերազմի արդյունքում ստեղծված տնտեսական մարտահրավերները։
-Էլեկտրոնային առեւտուրը վաճառքի իրականացման դիմակայուն հարթակ է նույնիսկ համավարակի կամ ճգնաժամի պայմաններում։ Միջսահմանային էլեկտրոնային առեւտուրը բավականին արդյունավետ կարող է լինել հայաստանյան ընկերությունների համար, որոնք արտերկրում պահեստի եւ այն համալրելու հնարավորություն ունեն։ Այս կարգի էլեկտրոնային առեւտուրը թույլ է տալիս ընկերություններին իրենց իսկ լոգիստիկ համակարգի միջոցով եւ ապրանքանիշի ներքո հասնել վերջնական սպառողին։ Էլեկտրոնային առեւտրի երկրորդ առավելությունն այն է, որ հնարավորություն է տալիս տեղական ընկերություններին համատեղել ջանքերը, ընդհանուր մարքեթինգային ռազմավարություն մշակել եւ փորձել մուտք գործել նպատակային միջազգային շուկան։ Սա թույլ է տալիս խնայել լոգիստիկ ծախսերը։ Որքան ծավալը մեծ լինի, այնքան գինը կնվազի։
Կարդացեք նաև
Էլեկտրոնային առեւտրում հաջողելու համար, պետք է նախ հաջողությունների հասնել սովորական առեւտրում, որից հետո ներդնել տեխնիկական եւ թվային լուծումներ։ Պետք է ունենալ որակյալ արտադրանք, հավաստագրումներ եւ ապահովել հաճախորդների պատշաճ սպասարկում։
– Ինչպե՞ս է էլեկտրոնային առեւտուրն օգնում հայաստանյան ընկերություններին զարգացնել առեւտրային կապերն ու արտահանման ներուժը ՔՈՎԻԴ-19 համավարակի պայմաններում։
– Էլեկտրոնային առեւտուրն անհրաժեշտություն է պանդեմիայի պայմաններում։ Պարտադիր չէ էլեկտրոնային առեւտրի ամբողջական փաթեթ մշակել, որոշ դեպքերում կոնտակտային էջը, սոցիալական մեդիա հարթակներում՝ օրինակ Facebook-ում, Instagram-ում կամ LinkedIn-ում առցանց վաճառքի էջ ունենալը եւս օգտակար կարող է լինել։ Պանդեմիայի ժամանակ բիզնեսները կարող են աշխատել Հայաստանի ազգային փոստային ծառայության եւ այլ շահագրգիռ կողմերի հետ, լոգիստիկ փաթեթի շուրջ համաձայնության գալ, ինչը շահավետ իրավիճակ կստեղծի ՓՄՁ-ների, սպառողների եւ այլ գործընկերների համար:
– Որո՞նք են էլեկտրոնային առեւտրի ոլորտում հիմնական մարտահրավերները հայաստանյան ընկերությունների համար։
-Սննդամթերք արտադրող ընկերությունների համար էլեկտրոնային առեւտրով զբաղվելն ավելի բարդ է, քանի որ միջազգային չափանիշների եւ այլ կանոնակարգերի համապատասխանության հարց կա։ Ընկերությունները, որոնք արտադրում են այլ նյութական ապրանքներ` օրինակ տեքստիլ արտադրանք, համեմատաբար ավելի քիչ դժվարությունների են հանդիպում, քանի որ չկան լոգիստիկ խնդիրներ։ Հայաստանն ունի հսկայական ներուժ ՏՏ, դիզայնի եւ այլ ոչ նյութական ծառայությունների մատուցման ոլորտում։ Խորհուրդ կտայի սկզբից զարգացնել էլեկտրոնային առեւտուրը ՏՏ ծառայությունների, իսկ ապա՝ ոչ սննդային, հատկապես ոչ կենդանական ծագում ունեցող մթերքի արտադրության ոլորտներում։ Էլեկտրոնային առեւտրով առավել հեշտ է զբաղվել, եթե գործունեություն ես ծավալում այս երկու կատեգորիաներից որեւէ մեկում։ Նախքան էլեկտրոնային արտահանմամբ զբաղվելը սննդամթերք արտահանող ընկերությունները պետք է ունենան անվտանգության անհրաժեշտ հավաստագրումներ առնվազն Եվրոպական միության երկրներ արտահանելու դեպքում։ Այլ հավաստագրումները, օրինակ՝ բիո կամ օրգանական, թեեւ պարտադիր պայման չեն, բայց դիտվում են որպես առավելություն մարքեթինգային տեսանկյունից։
– Որո՞նք են էլեկտրոնային առեւտրի այն հիմնական հարթակները, որ կարող են օգտակար լինել հայաստանյան ՓՄՁ-ների համար։
– Եթե սահմանափակ ապրանքատեսականի ունեք, ապա ֆեյսբուքյան էջը բավարար է։ Առավել լայն տեսականու դեպքում խորհուրդ է տրվում ունենալ էլեկտրոնային առեւտրի կայք կամ կազմակերպության ռեսուրսների պլանավորման համակարգ։ Գործում են նաեւ մի շարք անվճար կամ օգտագործման համար մատչելի լուծումներ WordPress, Shopify.com եւ WooCommerce գործիքների միջոցով կայք պատրաստելու համար։ Կարող եք բացել նաեւ մարքեթփլեյսի հաշիվ, որի դեպքում միջնորդավճարի անհրաժեշտություն կլինի, բայց այն նախապես վճարելու կարիք չի լինի։ Թեյ կամ այլ պրոդուկտներ ձեռք բերելու համար գործում են նաեւ այլ խմբեր, օրինակ WhatsApp գնորդների (WhatsApp buyers) խումբը։ Կարելի է օգտագործել նաեւ այլ հարթակներ՝ օրինակ Telegram կամ Snapchat։ Instagram-ն ունի մեկ քլիքի միջոցով գնումներ կատարելու կարգավորում, որն ընկերություններին հնարավորություն է տալիս հրապարակել լուսանկար եւ վճարումներ գեներացնել։ Համապատասխան հարթակ գտնելու հնարավորություն միշտ էլ կա։ Առաջին հերթին ընկերություններին խորհուրդ կտայի համապարփակ ուսումնասիրություն իրականացնել՝ հասկանալու համար, թե իրենց հաճախորդները որ հարթակներից են օգտվում։
– Որո՞նք են էլեկտրոնային առեւտրի իրականացման համար առավել արդյունավետ մոդելները հայաստանյան ընկերությունների համար։
– Եվրոպական միության աջակցությամբ իրականացվող «Պատրաստ առեւտրի համար» ծրագրի շրջանակում մենք կարեւոր հաջողությունների ենք հասել վճարումների, լոգիստիկ ծառայությունների ու հարկաբյուջետային համաձայնագրերի մասով։ Այն բիզնես մոդելը, որը մշակել ենք ծրագրի շահառուներից մեկի համար, որը զբաղվում է շոկոլադի արտադրությամբ, կարող է աշխատել Հայաստանում ցանկացած այլ ընկերության համար։ ԱՄՆ-ում ընկերություն ենք գրանցել, որը ղեկավարվում է Հայաստանից եւ կարող է ունենալ ամերիկյան բանկային հաշիվ ու վճարման համակարգ։ Վերջինս կարող է վճարումներ ընդունել աշխարհի ցանկացած երկրից։ Որպես վճարային համակարգ ընտրել ենք Stripe.com-ը։ Կարծում եմ արտերկրում ընկերություն գրանցելու այս լուծումը կարող է խթանել էլեկտրոնային արտահանումները ՓՄՁ-ների համար։
Լոգիստիկ խնդիրները լուծելու համար՝ քննարկումներ ենք ունեցել shipbob.com կոչվող ընկերության հետ, որն ապահովում է պատշաճ ջերմաստիճանային ռեժիմով պահեստավորում եւ փոխադրում: Սրանք կարեւոր պայմաններ են շոկոլադ արտադրողների համար։ Այն բանից հետո, երբ ապրանքն արդեն ԱՄՆ-ում է, արտադրողը կարող է վաճառել այն տարբեր ընկերությունների կամ հաճախորդների եւ կազմակերպել դրա առաքումն ԱՄՆ-ի ներսում։
– Որո՞նք են այն հիմնական շուկաները, որոնք խորհուրդ կտայիք հայաստանյան փոքր եւ միջին ձեռնարկություններին դիտարկել։
– Եթե մեծ կարեւորություն եք տալիս ծախսերին, ապա խորհուրդ է տրվում սկսել ամենամոտ շուկաներից։ Այն ՓՄՁ-ները, որոնք առաջնային ուշադրություն են դարձնում ապրանքի ստեղծման պատմությանն ու որակին, պետք է ձգտեն մուտք գործել ամենավճարունակ շուկաներ՝ օրինակ Նորվեգիա, Շվեդիա կամ Ճապոնիա։ Այս տեսանկյունից հայկական ընկերությունների համար ամենացանկալի շուկաներն են ԱՄՆ-ն ու Արեւտյան Եվրոպան։ Թեյի վաճառքի համար նպատակահարմար շուկա կարող է լինել նույնիսկ Հնդկաստանը։ Թեեւ վերջինս թեյի երկիր է, այնտեղ սիրում են նոր համեր բացահայտել եւ պատրաստ են վճարել եզակի փորձառության համար։ Այնպես որ, մի սահմանափակեք Ձեզ, ձգտեք դեպի նոր շուկաներ։
– Ինչպե՞ս կարող է Սփյուռքն օգնել հայաստանյան ընկերություններին խթանել էլեկտրոնային առեւտուրը։
– Սփյուռքը կարող է օգտակար լինել երկու առումով. առաջինը՝ ճանաչելի դարձնել ընկերության ապրանքանիշը նոր շուկաներում, եւ երկրորդը՝ տեղական ընկերությունները կարող են համագործակցել Սփյուռքում իրենց հայրենակիցների կողմից հիմնադրված ընկերությունների հետ՝ Հայաստանից ապրանք արտահանելու նպատակով։ Այժմ Հայաստանի համար այս դժվարին պայմաններում ավելի, քան երբեւէ կարեւոր է օգտագործել Սփյուռքի հետ կապերը՝ նոր շուկաներ մուտք գործելու համար։ Հայաստանի պետական գործակալությունները՝ այդ թվում Արտահանման գործակալությունը կամ Էկոնոմիկայի նախարարությունը, պետք է մտածեն համագործակցության նոր շրջանակ ստեղծելու մասին Հայաստանում եւ Սփյուռքում գործող ընկերությունների միջեւ՝ հարկաբյուջետային պայմանավորվածությունները խթանելու եւ թղթաբանությունը կրճատելու համար։ Խորհուրդ կտայի արձանագրություն մշակել, որը կհստակեցներ ակնկալիքներն ու տեղեկատվություն կտրամադրեր Հայաստանում եւ արտերկրում՝ օրինակ ԱՄՆ-ում, հայտարարագրման եղանակների վերաբերյալ։
– Ի՞նչ խորհուրդ կտայիք հայաստանյան փոքր եւ միջին ձեռնարկություններին, որոնք փորձում են մուտք գործել միջազգային՝ հատկապես Եվրոպական միության շուկաներ։ Էլեկտրոնային առեւտրի միջոցով արտահանման ներուժը զարգացնելու ի՞նչ ուղիներ կան՝ հատկապես համավարակի արդյունքում ստեղծված մարտահրավերները եւ երկրի ներկայիս իրավիճակը հաշվի առնելով։
– Եթե Հայաստանում բիզնես եք ղեկավարում եւ հնարավորություն չունեք արտադրանքի ծավալը կամ դրամական հոսքը մեծացնելու, ապա խորհուրդ կտայի ներդրում կատարել որակի մեջ եւ գրավիչ կերպով ներկայացնել ընկերության եւ արտադրանքի պատմությունը։ Պատմությունը կարող է անգամ ավելի կարեւոր լինել, քան բուն ապրանքը։ Այն պետք է ներկայացնի այն եզակի փորձառությունը, որն ապրանքը պարգեւում է՝ ընդգծելով մարքեթինգային առավելությունները, ինչպես օրինակ որակն ու բրենդինգը։
Հայաստանի ներկա իրավիճակը՝ համավարակի եւ պատերազմի արդյունքում ստեղծված տնտեսական մարտահրավերները, առավել, քան երբեւէ պետք է դրդեն բիզնեսներին եւ, առհասարակ, երկրին ներդրումներ կատարել թվայնացման մեջ։ Միջազգային շուկաներ մուտք գործելուց առաջ, նախ եւ առաջ, փորձարկեք Ձեր արտադրանքը ներքին շուկայում։ Եթե այն լավ է վաճառվում, ուրեմն լավ նշան է տարածաշրջանային եւ միջազգային շուկաներ մուտք գործելու համար։
Մարիամ ՂԱԶԱՐՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
16.12.2020
