Մշկավանքը (Մշակավանք) գտնվում է Տավուշի մարզում, Կողբ գյուղից մոտ 3 կմ հարավ, անտառապատ բլրի բարձրադիր հարթակի վրա: Կողբը հնում հանդիսացել է Գուգարք նահանգի Կողբափոր գավառի կենտրոնը: Մշկավանքը բաղկացած է Սբ Աստվածածին եկեղեցուց եւ նրա արեւմտյան ճակատին կից գավթից: Ենթադրվում է, որ եկեղեցին կառուցվել է 13-րդ դարի սկզբում: Այն հատակագծում քառակուսի, միանավ դահլիճ է, ծածկված կիսագլանաձեւ եւ բարձրադիր թաղով: Կիսաշրջանաձեւ խորանին երկու կողմից կից են երկհարկ նեղ ավանդատները: Գավիթը կառուցվել է 13-րդ դարում, դեղնագույն ֆելզիտից: Այն ուղղանկյուն կառուցված է, մի փոքր ձգված արեւմուտքից դեպի արեւելք: Ամբողջ ծածկը հենվում է զույգ խաչվող կամարների վրա:
Սբ Աստվածածին եկեղեցու կառուցումից շատ չանցած, 1219 թ. հունվարի 10-ին, ցերեկը, այն փլվում է ուժգին երկրաշարժից: Այս մասին հիշատակում է 13-րդ դարի պատմիչ Վարդան Վարդապետը. «Եղեւ շարժ ահագին եւ փլաւ պաճուճազարդ եկեղեցին, որ ի Մշակավանս»: Եկեղեցում փլատակների տակ մահանում են չորս պատարագող քահանաները («ընդ մեծ զենմանն նուիրեցան»): Մշկավանքը մեզ էր հասել ավերակ վիճակում: Այն վերանորոգվել է 1955-1960 թթ., որի ժամանակ ամրացվել են գավթի խաչաձեւող կամարները եւ դրանց հենվող թաղերը։ Նորոգվել են նաեւ պատերի քայքայված մասերը, խցերը, շքամուտքը, սալապատվել են տանիքներ: Եկեղեցին հետագայում վնասվել է 1988 թ. Սպիտակի երկրաշարժից, որից զգալիորեն տուժում են թաղերն ու պատերը: Իսկ գավթում հատկապես վնասվում է հյուսիսային պատը:
Այդ ահարկու երկրաշարժից կործանվել է նաեւ Կողբի Տվարաեղցի (Տվարագեղցի) կոչվող բազիլիկ եկեղեցին, որի ավերակները գտնվում են գյուղից մոտ 4 կմ հարավ-արեւմուտք, նույնանուն հին միջնադարյան գյուղատեղիում: Այստեղ կանգուն է արեւելյան պատը՝ խորանի զգալի հատվածով: Այն թվագրվում է 5-րդ դարի երկրորդ կեսով: Եկեղեցին վերանորոգվել է 1258 թ. ոմն Սամվելի կողմից: Վաղմիջնադարյան մեկ ուրիշ եկեղեցի էլ գտնվում է գյուղի մեջ, նրա հյուսիս-արեւմտյան բարձրադիր մասում: Այն աչքի է ընկնում քանդակներով եւ քանդակազարդ բեկորներով: Այստեղ մասնակի պեղումներ են կատարվել 1939-1940 թթ., որի արդյունքներից պարզվել է, որ եկեղեցին եղել է միանավ թաղակապ դահլիճ: Եկեղեցու ներսի պատերին եղել են որմնանկարներ: Այն նույնպես կործանվել է 1219 թ. երկրաշարժից:
Արմեն ԱՍԱՏՐՅԱՆ
Կարդացեք նաև
գիտաշխատող
«Առավոտ» օրաթերթ
16.12.2020
