«Ես հանդիսանում եմ «Սեւ հովազ» ջոկատի լեգենդար հրամանատար Ռուստամ Գասպարյանի եղբայրը եւ նրա զինակիցը, ում թողեցի որդու հետ միասին Հադրութում… ընկան։ Ես ինձ դրա մեջ մեղադրում եմ, չկարողացա պահել մինչեւ վերջ»,- Aravot.am- ի հետ զրույցում Սերոբ Գասպարյանը, որը նոր է եկել առաջնագծից, ապշելու դրվագներ ներկայացրեց Արցախից ու պատերազմական օրերից։
Նա ասաց. «Իմ համար նախկին ու ներկա գոյություն չունի, որ ասեն ծախված։ Ուզում է նախկին լինի, ուզում է՝ ներկա, իմ համար ոչ մի նշանակություն չունի, մեկ է՝ չպահեցին այն, ինչ մենք ձեռք էինք բերել 30 տարի առաջ մեր արյան գնով, մեր եղբայրներին կորցնելով։ Բայց այս անգամ… մենք այսպիսի բան չէինք տեսել։ Առաջին օրը, որ լուր ստացանք, մի գումարտակ պայմանագրայինները «Սեւ հովազ» ջոկատի 300 հոգով պահում էին դիրքերը։ Հենց առաջին օրը կապ հաստատեցին, ասեցին, որ մի դիրք թուրքերը գրավել են, մենք ունենք 5 զոհ եւ չենք կարողանում դիակները դուրս հանել։
Ախպերս՝ Ռուստամ Գասպարյանը կապվեց ՊՆ, անուններ չեմ տալիս, բայց իրենք կլսեն, կիմանան, խնդրում էինք, աղերսում էինք, նորից մի վաշտ հավաքել էինք կամավորների ու ասում էինք, որ մեզ հասցնեն այդ դիրքերը հետ վերցնենք, դիակները հանենք։ Թույլ չտվեցին, բայց մենք ունեինք երկու վաշտ այստեղ պայմանագրային։ Ուղարկել ենք, մինչեւ հասել են Քարվաճառ դիրքերը, այդքան ոչ մի օգնություն չի բարձրացել, մի քանի ժամ։ Մեր տղերքն են հասել օգնության: Երրորդ օրը արդեն այդ դիրքերը հետ վերցնելուց մեր տղաները՝ «Հովազի» տղաները նորից տվեցին 3 զոհ։ Ընդհանուր առմամբ Քարվաճառում ինքնաթիռներ, հրետանի, անօդաչուներ էին ու մենք ունեցանք 16 զոհ։ Ու մեզ թույլ չտվեցին գնանք մեր տղերքին օգնության»:
Թե ինչ պատճառաբանությամբ, այսպես են բացատրել. «Ձեր կարիքը չկա, մոբ ենք հավաքում, բայց այդ մոբը հավաքում էին առաջին օրը, հետ էին ուղարկում։ Երկրորդ օրը արդեն մենք ստիպեցինք կատաղած, որ մեզ հանեն սահման։ Որովհետեւ մենք բացի այն 300 հոգին, որ սահմանում էին, ունեինք 160 հոգի կամավոր, մեզ թույլ տվեցին, ասեցին՝ լավ, մի վաշտ եկեք։ Ասում ենք՝ տրանսպորտ, ասում են՝ չկա, ոնց կարաք եկեք Երեւան։ Մարզային իշխանություններին ենք դիմում, ասում են՝ չենք կարող օգնել։ Երեւան- Արմավիր գծատերերին դիմեցինք, շնորհակալություն իրենց, տվեցին մեքենաներ ու մենք շարժվեցինք Երեւան, որ զենք, համազգեստ ստանանք, գնանք Արցախ։ Մեզ Երեւանում ասում են՝ չունենք, սպասեք մի օր։
Կարդացեք նաև
Մնում ենք Երեւանում, երկրորդ օրը տալիս են, շարժվում ենք։ Ամբողջ ճանապարհին ես ճշմարտությունն եմ պատմում, մենք տեսնում էինք՝ ամբողջ Արցախը դատարկվում էր։ Եղբայրս ասում էր՝ ի՞նչ է կատարվում, ես ուզում եմ հասկանամ՝ խի՞։ Այն ժամանակները մենք կռվում էինք, գիտեինք մեր թիկունքը մեր մայրերն ու քույերն են, բայց այսօր դատարկվում է Արցախը։ Հասնում ենք տեղ, գիշերվա կեսին մեզ հանում են, որ տանեն դիրքեր։ Սամասվալ կամազներով տղերքին բարձրացնում են դիրքերը, ու այդ դիրքերում մենք ոչ մեկին չենք տեսնում։ Հասկանում ենք, որ միտումնավոր ինչ- որ բան է կատարվում, մեր կողքերը չկա ոչ ոք, մեկը չկա, որ մեզ բացատրի՝ մենք որտեղ ենք։ Մեր հին անցած ճանապարհը հիշելով՝ հասկանում ենք, որ մեր դիմացը երեւի Օմարն է, մեր այս կողքը կլինի Քարվաճառը, մյուս կողքը Թալիշը ու չենք հասկանում, թուրքը հետեւի՞ց է գալու, թե՞ դեմից։ Հետեւը՝ ձոր, դիմացը չգիտենք ովքեր են»։
Ճշտեցինք՝ այսինքն, ձեզ տարել են մի ինչ- որ անհայտ տեղ ու ասել են՝ կռվե՞ք Սերոբ Գասպարյանը պատասխանեց. «Այո, անհայտ տեղ ու ոչ մեկը ոչինչ չի ասում, Սամասվալ կամազներով դատարկել են ու իրենք գնացել են»։
Երկրորդ օրը այնպիսի անձրեւի տակ են մնացել, որ առավոտյան շորերը քամել են ու հագել։ Շնորհիվ լեգենդար հրամանատար Գասպարյանի, կողմնորոշվել են, թե որտեղ խրամատներ փորեն ու ոնց դա անվնաս անեն, քանի որ ողջ գիշեր ԱԹՍ- ներ են թռչել. «Առավոտ պատահաբար տեսնում ենք, որ մի զինվոր է սարից իջնում,ասում ենք՝ եղբայր, դու ո՞վ ես, մենք չգիտենք՝ հայ է, թուրք է։ Ասում է՝ ես ռազվեդչիկ եմ, ասում ենք՝ լավ է, մեզ բացատրի՝ գոնե որտեղ ենք ու ուր պետք է կրակենք։ Հասկանո՞ւմ եք։ Սա պատմում եմ,ո ր շատերն իմանան՝ առաջնագծում պայմաններ էին ստեղծում, որպեսզի մարդիկ մտածեն, որ ծախված է, պետք է հետ փախչեն։
Առաջին օրը չարաբաստիկ թղթի ստորագրումից հետո վարչապետը ելույթ ունեցավ, ասաց՝ դավաճաններ կային, խուճապ էր, չգնացին կռվելու։ Ես ձեզ արգելում եմ կռվող տղաների մասին բան ասեք, պարո՛ն վարչապետ։ Ճիշտ է, 90-ականներին էլ կային փախչողներ, բայց հիմա դուք ստեղծեցինք այն իրավիճակը, որ մարդիկ փախչեն։ Մարդիկ չգիտեին՝ որտեղ են գտնվում ու որտեղից սպասեն թուրքին։ Մենք չունեինք կապի միջոց ընդհանրապես, պոստից պոստ պետք է վազելով գնայիր հարցնեիր՝ էդ ո՞ր կողմ կրակեցիք ու ինչի՞ համար կրակեցիք, դեմից տեխնիկա՞ է, թե՞ հասարակ մարդուժ։ Հասարակ կապի միջոց չենք ունեցել։ Մենք կապվել ենք Արմավիր, որ տղաները կապի միջոց ճարեն, ուղարկեն»։
Սերոբ Գասպարյանը մեղադրում է 90-ականներից սկսած բոլոր իշխանություններին, որովհետեւ ոչ մեկը, ըստ նրա, ճիշտ չղեկավարեց, ոչ մեկը ռազմարդյունաբերությամբ չզբաղվեց ու Հայաստանը տարան կործանման. «Ուղիղ ասում եմ՝ ո՞վ է պատասխան տալու իմ եղբոր, իմ եղբոր տղայի ու իր նման 10 հազարից ավելի զոհերի մասին։ Այն, ինչ ես այնտեղ տեսնում էի ու հետո լսում էի, թե այստեղ ինչ էին ասում՝ 300 զոհ…300 զոհը հենց մի ակնթարթում եմ տեսել մի տեղում»:
Այսինքն, հանրությանը պատերազմի օրերին ակնհայտորեն սուտ տեղեկություններ են հայտնել։ Հարցրեցինք՝ միայն զոհերի թվի հարցո՞ւմ էր հակասությունը, Սերոբ Գասպարյանը պատասխանեց. «Ոչ, ասում էին՝ մերոնք փախնում են, բայց ես ինքս տեսել եմ, կասեմ նույնիսկ որ մոբն էր՝ Երեւանի Մալաթիայի մոբն էր, հոկտեմբերի 12- ին մեզ տեղափոխեցին Հադրութ ու ամբողջ ճանապարհին մենք տեսնում ենք զենքերը թափած, զինվորներ են հետ նահանջում։ Այս զենքերը գցած ճանապարհի վրա, մենք ասում էինք զենք տվեք մեզ, տեխնիկա է գալիս, խփենք, մեզ ասում էին զենք չունենք, իսկ այդտեղ զենքերը թափել էին։ Կանգնել հարցնում ենք՝ ո՞վ եք, տղերք, ասում են՝ Մալաթիայի մոբն ենք, հարցնում ենք՝ ձեր հրամանատարն ո՞վ է,ասում են՝ հրամանատար չունենք ու փախչում են։ Չգիտեն իրենք ուր են եկել։ Ու մենք բարձրանում ենք Թութակներ կոչվող տարածք, այդ ժամանակ Հադրութում արդեն մեր զորքերին հրաման էին տվել հետ քաշվել։ Ասում ենք՝ թողեք Հադրութը վերցնենք, որովհետեւ Հադրութում կարողանում էիր մեքենայով մտնեիր, դուրս հանեիր, բայց թույլ չէին տալիս, ասում էին նահանջ տվեք։ Էս խուճապն ո՞վ էր գցում»:
Երբ որ Սերոբ Գասպարյանը վարչապետի ելույթը լսել է, իր համար արդեն պարզ է եղել՝ որպես գերագույն հրամանատար նա չկա, գոյություն չունի. «Ոչ մի ձեւով չկարողացան կազմակերպեն պատերազմ։ Մենք, մեր տղաները մի սանտիմետր անգամ հետնահանջ չենք ունեցել։ Մեզ ընդամենը պետք էր ապահովել զենքով, որի կարիքն ունեինք, չկար։ Իսկ մենք անտառների մեջից էինք զենքեր գտնում, հողի տակից չոռնի ստրելա ենք գտել։ Չկար կազմակերպող։ Մենք ասում ենք Հադրութ վերցնենք, ասում էին՝ նահանջ, մեր կողքերի զինվորներին, ոստիկանությանը, մեզ պահում,ասում են՝ սպասեք այստեղ, երկու վաշտ գալիս է ու մի սուտկա… ես ախպորս իջեցնում եմ Ստեփանակերտ հոսպիտալ, հետ եմ ուզում գնամ, որ եղբորս որդին, բժիշկը, հանկարծ դիակները չմնան թուրքերի մոտ, մեր տղաները զանգում են, ասում են՝ բերում ենք, հետ մի արի ու հանդիպում եմ հետախուզության տղաներին հոսպիտալում, ասում են՝ մենք արդեն 4 ժամ առաջ զեկուցել ենք, որ թուրքերը ձեզ շրջափակել են։ Ու դա մեզ չեն ասել։ Դիտավորյալ։ Խուճապ ստեղծելու համար»:
Հարցին՝ ովքե՞ր էին անում, նախկին իշխանության ներկայացուցիչնե՞րը՝ Գասպարյանը պատասխանեց. «Ես ոչ մի նախկին իշխանավորի այդ առաջնագծում չեմ տեսել։ Երեւույթն էր խուճապ սարքում մարդկանց մեջ։ Մենք երբ գնացինք Հադրութ, մինչեւ Հադրութ մտնելը Տող գյուղ կա, այնտեղ դպրոցում 400-500 հոգի ՄՈԲ, կամավոր, զինվոր կային։ Անկապ լցված էին։ Հարցնում ենք՝ տղերք, ի՞նչ եք անում այդտեղ, ասում են՝ չգիտենք, հարցնում ենք՝ ո՞վ է ձեր հրամանատարը, ասում են՝ այստեղ երկու հոգի ռազմականից մարդ կային, էն էլ անօդաչու եկավ, իրանք արդեն չկային։ Երկրորդ օրն այդ զորքը չկար, չգիտենք հետ քաշեցին ու ուր տարան, եթե այդ ամբողջ զորքը տային մեզ, Հադրութը գրավելը, հետ վերցնելն այդ պահին մի ժամվա գործ էր։ Բայց որ գիտես թիկունքը պահող չկա, վերցնես, պահող չկա… Ես բան եմ տեսել, որ ապշել եմ, տեղանքի անուններ չտամ, բայց հետեւից մեր հրետանին էր խփում մեզ, դեմից՝ թուրքի հրետանին, սա ապշելու բան է։ Կապ ենք հաստատում մեր հրետանու հետ, ասում ենք ինչ է կատարվում, ասում են՝ նավոդկա են տվել, էդտեղ ենք կրակում»:
Հարցին՝ դուք ասում եք՝ զինվորներ շատ կային, բայց Արայիկ Հարությունյանն ասում էր, թե առաջնագծի զինվորները հերթափոխ չունեին, հյուծվել էին, հիվանդ, մի մասը կորոնավիրուս, տենդի մեջ, 44 օր իրենց փոխարինող չի եղել, ո՞նց հասկանանք՝ ինչ է կատարվել, զինվորներին դիտավորյալ չե՞ն փոխարինել, ստո՞ւմ է Արայիկ Հարությունյանը, Սերոբ Գասպարյանը պատասխանեց. «Մենք 200 հոգի իրար ծոց քնել, իրար բերանից նույն շշով ջուր խմել, մենք կորոնավիրուսը չենք իմացել ինչ է, դաժե այնտեղ հարցնում էի՝ բա ինչի՞ մեզ չի կպնում։ Հա, մրսել էին, ցուրտ էր: Մասիվի ՄՈԲ-ի տղերքին, հիմա երեւի իրենք ինձ կլսեն, բերել էին սարի գագաթին, սառնամանիքին, առավոտ տեսնում ենք մի խումբ մարդիկ են իջնում, չգիտեինք թուրք են, թե հայ են, դիրքավորվում ենք, հետո զգացինք, որ մերոնք են: Եկան, չէին կարողանում խոսել, սառել էին։
Այդ տղերքին մենք ենք պահել այնտեղ, կերակրել, փառք ու պատիվ, մեզ սնունդն ուղարկում էին Արմավիրի ժողովուրդը։ Մենք տղերքին բուշլատ ենք տվել, հագցրել ենք։ Կատակ էինք անում, ասում էինք՝ տղերք, միտինգ մի արեք, պատերազմի դաշտում ենք։ Ասում էին լավ, պատերազմի դաշտում սոված-ծարավ բերել գցել են սարի գլուխը, ձյուն էր գալիս այնտեղ՝ Օմարի հետեւը, բուշլատ չունեին։ Էս մարդիկ որ հետ գային, պիտի ասեին՝ փախե՞լ են։ Նպաստել ես, որպեսզի մարդը փախչի»:
Սերոբ Գասպարյանը զինվորներից մեկի վերջին խոսքը փոխանցեց, որն ասել էր զոհվելուց առաջ. «Մատաղիսում նահատակված մի հերոս տղայի խնդրանքն եմ հիմա ուզում ուղղեմ մեր կառավարությանը։ Նա շրջափակման մեջ էր ու հեռախոսով խնդրում էր փոխանցել իր խոսքերը վարչապետին։ Ոչ մի օգնություն չէին հասցնում իրեն, եղբորս ասաց՝ խնդրում եմ, կամանդիր, որ Հայաստան կգնաս, մեր ղեկավարությանն ասեք ինչի՞ համար մեզ չեն սիրում… ու ինքը զոհվեց։ Հաստատ համոզված եմ, ինքը հիմա երկնքից լսում է, որ ես իր ուղերձը փոխանցել եմ»:
Ինչու էր զինվորը զոհվելուց առաջ հասկացել, որ իրեն ղեկավարությունը չի սիրում, իսկ ինքը կյանքն է տալիս հայրենիքի համար՝ Սերոբ Գասպարյանն այսպես բացատրեց. «Որովհետեւ իրենք շրջափակման մեջ էին ու լավ գիտեին՝ մեր հրետանին որ աշխատեր, իրենք դուրս կգային, բայց… չաշխատեց»:
Հռիփսիմե ՋԵԲԵՋՅԱՆ
