Առավոտյան արևի ամենաթանձր երանգները դեռ պատուհանիս չհասած՝ ամեն ինչ փոխվեց: Ժամանակի մասին չէի մտածում: Անկողինս շարժվում էր: Իմացա, թե երազի մեջ է այս ամենը կատարվում: Սակայն հեռվում երևացող փոշու անթափանց վարագույր կար: Ամեն ինչ փոշու մեջ էր:
Լուռ էի: Իմ փոխարեն արկերն էին խոսում, բայց, ճիշտն ասած, երբեք չէի երազում դրա մասին: Պատերազմը չի թողնում երազես:
Ապաստարանն իր մոտ էր կանչում՝ ապրելու ձայնից հոգնած:
Օր առաջին: Անթև նստած ենք: Մի քանի ժամ անցավ ու վերջապես հոսանքը տվեցին: Քիչ հետո լուրերը լսեցինք ու հանգստացանք: Հարևանս անվերջ սպասում էր տղային: Դռան հետևից այն կողմ չէր գնում:
Ապաստարանի կյանքը փաստորեն օրեր, գիշերներ տևեց: Երեխաները լացում էին: Ոչ թե հասկանում էին, թե պատերազմն ինչ է, այլ դուրս չէինք թողնում գնան, չնայած նրանք պատկերացնում էին, որ դրսում կարկուտ է գալիս: Ահա այդպես… կարկուտի պատճառով օրերով ապաստարանում էին:
Կարդացեք նաև
Ամեն ինչ սովորական էր, բայց բարդ: Սպասում էինք ռումբի, պատկերացնո՞ւմ եք, սպասում էինք, որ մեր նկուղի վրա էլ է ռումբ ընկնելու: Անտանելի սպասում էր: Չնայած պատերազմի ժամանակ միայն նման բաների են սպասում:
Մի քիչ տարբեր էինք մենք: Մի քիչ էլ անսովոր: Հիմա՝ անորոշ:
…ու խոսեց հավատը…
Սուրբ Եղիշեի բարձունքին նայելիս մի պահ պատկերացնում էի, որ այս ամենը երազ լիներ, ի՞նչ կանեի, սկզբից ո՞ւմ կպատմեի:
Հոգնել էի, շատ էի քայլել: Չէի վախենում, չնայած կյանքումս նման ձայներ լսած չկամ:
Այդ օրն անցավ: Գիշերը՝ անքուն, աներազ, անտանելի ծանր ու կարոտով…
Սպասումը չէր թողնում աչքերս թարթեմ: Մինչև լույսը բացվի՝ երկնքում տխուր հրավառություն էր: Շատ տխուր:
Երկնքից գալիս էին ու մեր տղերքին էլ երկինք էին տանում:
Չգիտեի, որ այսքան երկար կտևի։ Ամեն զինվորի հետ խոսում էի, գրում նրանց մասին, բայց և ցավում, շատ ցավում… նրանց ձայնի մեջ խաղաղությունն ու պատերազմը կրկին բախվել էին` սպասելով վերջալույսին։
-Պայթյուն…,- մամայի ձայնը կարծես սիրահարվել էր այս բառին։ Ինքը ճանապարհ է գնում ու խոսում, որ հանկարծ արկը չմոտենա։ Այս անգամ գլխավերևով անցավ, իսկ ինքը լուռ թեքվեց դեպի վանքն ու աղոթեց տղերքի համար։
Օրը լռել է ականջներիս մեջ։ Չեն զանգում տղերքը, կարոտում եմ։
…Եվ այս ամենն իր աչքերի մեջ պահելով՝ նորից կրակում է։ Հորիզոնը հեռանում է իր լուսանցքներից։ Պահը մոռանում է անցյալն ու ապագա է պարտադրում, ուր ոչ ոք այնքան սովորական չի եղել երբեք։
Լույսը գնում է ու գալիս։
Կյանքը անցնում է ու գնում… Ցավի կայարանում մնացած գնացքը մի քանի հոգու երազանք է ուզում որպես ուղևոր տանել։ Չի ստացվում։ ճանապարհն էլ վաղուց կիսատ է մնացել։
Օրը նորից է դատարկ, ու ձայն չի հանում ոչ ոք։ Էլ այս ձայնին կարոտող չկա։
Նրա աչքերը արտագրում են երկնքի գույնը, ապրելու շունչն ու ընկերոջ ցավը։
Այս աչքերը նորից են խոսում։ Այս անգամ լուռ, շատ լուռ, անասելի լուռ։
Ավերակների մեջ մի մանուկ ժպտաց, այն նույն ժպիտով, որ օրեր առաջ տեսա։ Բայց դե ինչի համար ստեմ։ Ոչինչ առաջվանը չէ։ Միայն առաջվա պատմությունն է շարունակվում, ու նորն է կերտվում։
Ես մի քանի ձայն եմ լսում. զինվորի, արկի ու երկնքի։ Անտարբեր երկինք։ Այնտեղ միայն կապույտ գույն կար։ Հիմա կարմիրի հետ խառնվել է։
Այդ կարմիրով գծեր են տարված ամեն տեղով։
Աչքերիս մեջ բոլոր ճանապարհները մի տեղ են տանում… Արցախ։ Ես էլ նա չեմ, որ քայլել եմ ու քայլում եմ սովորական։ Ես քայլում եմ պատմության միջով ու կանգնում եմ մի պահ։ Այդ պահն էլ պատմություն է կերտում։ Արցախը պատմությունն է քաջերի։ Այսքանը։
Կապրի Արցախս… Կապրենք մենք…
Իմ պատերազմական օրագրից դեռևս այսքանը։
Վովա ԱՐԶՈՒՄԱՆՅԱՆ
Լուսանկարները՝ «Հայ զինվոր»-ի
