Հանրային քննարկման ներկայացված առարկայական չափորոշիչների եւ ծրագրերի նախագիծը ոչ զարմանալիորեն հանգեցրել է հասարակության լայն շերտերի՝ գիտնականների, մանկավարժների եւ խնդրով մտահոգ մարդկանց անհանգստությունների։ Անխոս, վաղ է վերջնական՝ լավ եւ վատ գնահատականներ տալ մի նախագծի, որը սաղմնային վիճակում է եւ ընթացող «խմորումների» թնջուկում դեռ հղկվելու, կատարելագործվելու է։ Հետեւաբար այն ավելի ամբողջական ու կուռ տեսնելու բարի ցանկությամբ ստորեւ կներկայացնենք որոշ դիտարկումներ առարկայական չափորոշիչների եւ ծրագրերի հայեցակարգերի վերաբերյալ։ Հույս ունենք՝ մեր նկատառումները, որոնք հիմնված են մասնագիտական վերլուծությունների վրա, օգտակար կլինեն չափորոշիչները մշակող հանձնախմբերի ընթացող աշխատանքներում։
Առարկայական չափորոշիչների եւ ծրագրերի մեծ մասի կոպտագույն բացթողումը եւ թերությունը վերաբերում է օգտագործած գրականության ցանկերի բացակայությանը։ Միայն «Ֆիզիկական կուլտուրա», «Օտար լեզուներ» (ընդամենը որոշ հղումներ են տրված), «Աշխարհագրություն», «Ես եւ շրջակա աշխարհը», «Տեխնոլոգիա», «Արվեստ», «Կերպարվեստ», «Երաժշտություն» դասընթացների ծրագրերում է, որ պահպանված է գիտական կարեւորություն ունեցող այս խիստ կարեւոր սկզբունքը։ Բանն այն է, որ առարկայական չափորոշիչը համարվում է գիտական աշխատանք, նրա որոշակի կաղապարային դրսեւորում, իսկ գիտական աշխատանքի արժանահավատության գլխավոր երաշխիքը նրանում օգտագործված գրականության ցանկն է։ Գրականության ցանկի բացակայությունը գիտական աշխատանքում նման է նրան, որ, ասենք, մարդն առանց գլխի է կամ մարմինն՝ առանց հոգու։ Ըստ ամենայնի, միայն այս տեսանկյունից գնահատելու դեպքում առարկայական այս ծրագրերի մեծ մասը սեւագրի, անկատարության արժեք ունեն։ Կարծեք թե հայոց լեզվի եւ գրականության հանձնախմբի ղեկավարն իրենց ներկայացրած չափորոշիչներին հենց այդպիսի գնահատական էլ տվել է (տե՛ս armtimes)։
Օրինակ՝ երբ հայոց լեզվի հիմնախնդիրներին ոչ իրազեկ մարդը կարդա հայերենին վերաբերող ծրագրային եւ բովանդակային ներկայացված դրույթները, այն տպավորությունը կստանա, որ այն շարադրողները գերտիտանական գործունեություն են ծավալել։ Մինչդեռ, մասնագետներին, գոնե ինձ պարզ է, թե հայոց լեզվի բովանդակային դրույթները ո՞ր «թյուրիմացություն» դասագրքերից են արտատպված իրենց կեղծ ու շինծու ակադեմիզմով հանդերձ, որոնցով արդեն երկու տասնամյակ «դատապարտված են» հայոց սերունդները, եւ խեղաթյուրվում են։ Այստեղ անուններ հնչեցնելը, կարծում ենք, հույժ երկրորդական է։ Երբ հանձնախումբը չափորոշիչների վերջնական տարբերակում կհանրայնացնի գրականության ցանկը, բոլորը կկարդան տխրահռչակների անունները։ Ինձ համար պարզ է նույնիսկ այն, թե հայոց լեզվի այս ծրագրերում օգտագործված գրականության աղբյուրներն ակադեմիական ու բուհական ո՞ր ուսումնասիրություններից են արտատպված, որոնց եւ անմեղորեն կամ միտումնավոր, գուցե եւ՝ անճարակությունից տուրք են տվել նոր չափորոշիչների հանձնակատարները։ Իհարկե՛, բարձր գնահատելի է, որ դպրոցի համար դասագրքեր են գրում հենց աշակերտի հետ աշխատող ուսուցիչներ։
Առարկայական չափորոշիչների մյուս թերությունը, ըստ իս, վերաբերում է նրանց կառուցվածքին, տարողունակությանը, ծավալին եւ ակադեմիզմին։ Վստահաբար, այն չափորոշիչն է հաջողված եւ մրցունակ, որն ավելի սեղմ է, հակիրճ է եւ ակադեմիականությամբ ճկուն է, անխոցելի՝ գիտական ոճի կանոնների ամբողջական դրույթների փաստարկումներով։ Մինչդեռ չափորոշիչների «սեւագիր» տարբերակները լեփ-լեցուն են հակաակադեմիական «զանցանքներով»։ Ակնհայտ է չափորոշիչների հեղինակների ձգտումը՝ հասնել որոշակի համապարփակության, բայց արդյունքում ստացվել է խառնափնթոր մի համակարգ, որի անմիջական կրողները՝ ուսուցիչները, անտարակույս, խնդիրներ են ունենալու դրանք յուրացնելիս։ Իսկ եթե նույն անհետեւողական «ոգեւորությունը» ներդրվի դասագրքերում, ունենալու ենք աղետալի ձեռքբերումներ։
Կարդացեք նաև
Կարծում ենք՝ չափորոշիչների «արդիականությունը», «նպատակները», «ուսումնասիրության վերջնարդյունքները», «ծրագրերը», «բացատրագրերը», «գնահատումը» ենթախորագրերը պետք է լինեն չափավոր սեղմության շրջանակներում։ Խորքային բացատրությունները, որոնց տուրք են տվել չափորոշիչագիրները, շատ հաճախ գիտական, ակադեմիական խոսքը վերածում են «մանվածապատ» բուրգի, որոնց մեջ գլխավորն ու երկրորդականը, չափորոշիչային համակարգն ու ենթահամակարգը խառնվում են իրար։ Չափորոշիչների երկրորդական եւ ենթահամակարգային տեղեկատվությունները, ի վերջո, մեթոդական, մանկավարժական, ուսուցողական արժեք ունեն։ Դրանք, որպես լրացուցիչ տեղեկատվություն, վաղ թե ուշ դառնալու են մեթոդական ուղեցույցների, տվյալների բազաների, գործնական դասագրքերի հիմնանյութ, որոնց արդյունքում՝ նույն տեղեկատվությունը կրկնվելու է գրեթե ամենուր։
Եթե առարկայական այս չափորոշիչները չճշգրտվեն, չհամապատասխանեցվեն հանրակրթական գիտելիքի կրթական, մանկավարժական, մտավոր, հոգեբանական, չափավոր (այսինքն՝ ոչ ակադեմիական ու տեսական) ստանդարտներին ու կաղապարներին, ցավով պետք է արձանագրել, որ սա լինելու է մի նոր ծուղակ հայ կրթական համակարգի գլխին, որոնց պտուղները կդառնան գալիք դասագրքերը, իսկ սպառողների՝ աշակերտների կրթական ցենզը, որպես գիտելիք եւ վերջնարդյունք, լինելու է անբավարար իր բոլոր բացասական հետեւանքներով հանդերձ։ Իհարկե, ես հույս ու ակնկալիք ունեմ, որ այս ամենը կկանխվի հենց ԿԳՄՍ նախարարության հետեւողական վերահսկողությամբ։
Գարիկ ՄԿՐՏՉՅԱՆ
Բան. գիտ. թեկ., ԵՊՀ դոցենտ
«Առավոտ» օրաթերթ
30.07.2020
