Քաղաքագետ Անդրիաս Ղուկասյանը՝ սահմանադրական փոփոխությունների առիթով
– Այս օրերին սահմանադրական փոփոխությունների քննարկումների ժամանակ կարծիքներ հնչեցին, որ նախագահը պետք է լինի ժողովրդի կողմից ընտրվող, ու նրա դերը պետք է բարձրացվի: Դուք ի՞նչ դիրքորոշում ունեք այս հարցում:
– Ես գտնում եմ՝ ճիշտ է, որ ժողովուրդը հնարավորություն ունենա ընտրելու ե՛ւ գործադիր, ե՛ւ օրենսդիր, ե՛ւ դատական իշխանությանը: Գործադիր եւ օրենսդիր իշխանությունները չպետք է մեկ ընտրությունով ձեւավորվեն: Մենք այսօր ունենք մոդել՝ ըստ որի մեկ ընտրությունով են ձեւավորվում օրենսդիր եւ գործադիր իշխանությունները: Այն կուսակցությունը, որը ձեռք է բերում մեծամասնություն խորհրդարանում, ձեւավորում է կառավարություն: Իմ կարծիքով՝ այսպիսով խորհրդարանն ավելի է կտրվում հասարակությունից, եւ այսօր մեր խորհրդարանում կարելի է ասել, որ ժողովուրդը ներկայացված չէ: Ներկայացված են քաղաքական ուժերը, իսկ դա նույն բանը չէ: Ըստ իս՝ գործադիր իշխանության ղեկավարը պետք է ընտրվի՝ լինի նախագահ, թե վարչապետ: Կուսակցությունները պետք է պայքարեն գործադիր իշխանություն ձեւավորելու համար: Ինչ վերաբերում է օրենսդիր իշխանությանը, ես գտնում եմ, որ ՀՀ-ում ճիշտ է վերադառնալ մաժորիտար համակարգին, որ ժողովուրդն ունենա իր ներկայացուցիչներին խորհրդարանում. ոչ թե ընտրի կուսակցություններին, այլ անմիջական ներկայացուցիչների, որոնք իրենց ընտրողների առաջ կլինեն պատասխանատու: Այսօր մեր պատգամավորները պատասխանատու չեն ոչ մեկի առաջ: Ընտրողների եւ խորհրդարանի կապը չի գործում, խորհրդարանն ապրում է իր կյանքով, երկիրը՝ իր: Տարբեր հարթություններ են, որոնք հանդիպում են հինգ տարին մեկ: Կուզենայի, որ հանրության մեջ ունենանք այս դիսկուրսը, հասկանանք, թե ինչու են մեզ հարկավոր արդյունավետ պետական կառավարման մարմիններ: Առ այսօր ՀՀ-ում գործել է մոտեցում՝ հարմարեցնել ժողովրդավարությունը իշխանությունների շահերին: Այդպիսի մոտեցումը ճիշտ կլիներ թողնել անցյալում եւ զինվել այն մոտեցմամբ, որ հանրությունը մասնակից լինի բոլոր այս քննարկումներին, եւ միաժամանակ նեղ քաղաքական, կուսակցական շահերից ազատված լինեն: Մեր կուսակցությունն ունի առաջարկներ եւ այդ առաջարկով հանդես ենք գալու: Ի սկզբանե մենք առաջարկում էինք գումարել սահմանադիր ժողով, որտեղ բոլոր այդ քննարկումները հնարավոր կլիներ իրականացնել, որ Սահմանադրության մշակումը չլինի փակ գործընթաց: Ի՞նչ են տվել հայ ժողովրդին նրա դիմաց, որ զրկեցին նախագահին ընտրելու հնարավորությունից: Իմ կարծիքով՝ ոչ մի բան: Այն պնդումը, որ ավելի լավ է մեկ ընտրություն ունենալ եւ ձեւավորել իշխանություն, քան երկու ընտրություն, հարմար էր քրեական օլիգարխիայի տեսակետից, որն ընտրությունը դիտարկում է սոսկ որպես մի միջոցառում, երբ պետք է ընտրողների ձայն գնել եւ հանրությանը հարկադրել քվեարկության: Այդպիսի հարց էլ չպետք ծագեր՝ ժողովրդին վերադարձնել իր՝ 2015-ին օտարված իրավունքները: Իհարկե, պետք է վերադարձնել, իհարկե, պետք է անմիջական ժողովրդավարության բոլոր մեխանիզմներն ընդլայնել, ոչ թե կրճատել, ինչպես եղավ 2015-ին:
– Կո՞ղմ եք, որ մեկ գերագույն դատարան լինի. միավորվեն բարձրագույն դատական մարմինները: Այս հարցը եւս օրակարգային է սահմանադրության փոփոխությունների քննարկումներում:
Կարդացեք նաև
– Մենք կողմ ենք այդ առաջարկին, որ դատական իշխանությունը լինի եռաստիճան, եւ բարձրագույն մարմինը՝ գերագույն դատարանը, լինի այդ դատական իշխանության բարձրագույն ատյանը: Մեր կարծիքով՝ ՍԴ-ն ի սկզբանե մտածված էր որպես քաղաքական վեճերի համար մարմին, եւ մենք կարող ենք այդ էջը թերթել, թողնել անցյալում: Արձանագրենք, որ դա եղել է ոչ այնքան հաջող փորձ, քանի որ մեր երկրի ՍԴ-ն իր այն դերակատարությունը, որի համար կոչված էր, երբեւէ չի կատարել: Չի հանդիսացել զսպող մարմին գործադիր իշխանությունների համար: Այդ առաջարկը տրամաբանական է, պարզ եւ համապատասխանում է մեր պատկերացումներին իշխանության բաժանման վերաբերյալ: Մեր առաջարկն է այն, որ այդ մարմինը նույնպես լինի ժողովրդի կողմից ընտրվող, որ իսկապես դատական մարմինը լինի անկախ, ոչ թե նշանակվի քաղաքական ուժերի կողմից խորհրդարանում կամ այլ կերպ նշանակված, այլ ժողովրդի կողմից ընտրվեն գերագույն դատարանի դատավորները: Նույնիսկ այսօր դատական համակարգն անկախ չէ, որքան էլ իշխանությունները հռչակեն, որ իրենք ճնշում չեն իրականացնում դատական համակարգի վրա: Սա այն համակարգը չէ, որին կարելի է վստահել. քաղաքացիների շրջանում ամենացածր վստահություն ունեցող իշխանության թեւն է: Սա դրդում է, որ բարեփոխումը լինի արմատական: Առհասարակ, առաջին ատյանի դատավորների, դատախազների, գերագույն դատարանների ընտրությունը հանրության կողմից կարող է լինել այն գործիքը, երբ ժողովրդավարությունը կընդլայնվի ՀՀ-ում:
– Քննդատություններ հնչեցին «Ազգային անվտանգության ռազմավարության» մասին, մինչեւ անգամ որակվեց, որ այն պարզունակ, անողնաշար փաստաթուղթ է եւ վաղ թե ուշ կնետվի աղբարկղ: Դուք ի՞նչ կարծիքի եք:
– Ասում են` Сократ мне друг, но истина дороже: Արմեն Գրիգորյանն իմ ընկերն է, բայց ես կարծում եմ, որ այդ փաստաթուղթը բովանդակային առումով շատ չի տարբերվում այն ռազմավարությունից, որը Հայկ Քոթանջյանն էր մշակել 2008-ին: Այդ առումով մենք գտնում ենք, որ այդ խնդիրը չլուծվեց: ՀՀ անվտանգության ռազմավարությունը շարունակում է մնալ բաց խնդիր: Ավանդական պատկերացումը, որ ՌԴ-ն կարող է լինել միակ եւ բավարար երաշխավորը մեր անվտանգության եւ մյուս մարմինների հետ համաձայնությունը միջպետական եւ ռազմական դաշինքների հետ համագործակցության կարելի է համատեղել ՌԴ-ի եւ ՀԱՊԿ-ի համագործակցության հետ մեկտեղ, կյանքը ցույց է տալիս, որ դա այդպես լինել չի կարող: Այսօր այն միջազգային միջավայրը, որը տեսնում ենք, որ ձեւավորվել է տարածաշրջանում եւ մոլորակի վրա, ենթադրում է, որ պետությունը պետք է ունենա հստակ կողմնորոշում: Մեր երկիրը պետք է ձգտի լինել չեզոք միջազգային բաժանման մեջ, որն այսօր կատարվում է: Հարկավոր է մեր անվտանգության համակարգը բերել այն վիճակին, որ մենք կարողանանք մեր երկրի նկատմամբ գոյություն ունեցող ռազմական սպառնալիքները Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի կողմից, մեր սեփական ռեսուրսներով չեզոքացնել: Դա ենթադրում է, որ մենք պետք է ունենանք առավելություն ռազմատեխնիկական ոլորտում: Այսօրվա մրցակցությունը ռազմական ոլորտում առնչվում է սպառազինությունների արտադրման տեխնիկական մրցակցության երեւույթի հետ: Մենք այսօր շատ փոքր ներուժ ունենք, մեր ներուժն ամբողջությամբ չենք օգտագործում, մինչդեռ մեզ համար անվտանգության գլխավոր երաշխիքը պետք է լինի ռազմական արդյունաբերությունը:
– Օրեր առաջ Ժիրայր Սեֆիլյանը հարցաշար է հրապարակել, մասնավորապես՝ երկրի ղեկավարությունից մանրամասներ էր ակնկալում դիրքային ձեռքբերումների վերաբերյալ, ստացե՞լ եք պատասխան եւ արդյոք Դուք է՞լ նման հարցեր ունեք:
– Չգիտեմ՝ Ժիրայր Սեֆիլյանը պատասխաններ ստացել է, թե ոչ: Ոնց հասկացա իր գլխավոր մտավախությունն այն էր, որ այդ սահմանային միջադեպի ժամանակ, ռազմական բախման ժամանակ հայկական կողմից ձեռք բերված ադրբեջանական դիրքը շարունակե՞լ է մնալ մեր հսկողության տակ, թե վերադարձվել է ադրբեջանցիներին, եւ դա է եղել հրադադարի վերականգնման գինը: Բայց ոնց որ բավականին տեղեկություններ կան, որ այդ դիրքը գտնվում է մեր բանակի հսկողության տակ եւ հետ չի վերադարձվել: Այս հարցերում պետությունը պետք է հաշվետու եւ թափանցիկ լինի ժողովրդին, այդ հարցում պետք է վերջակետ դրվի:
– Բավարար չէ՞, որ իշխող կուսակցության տարբեր անդամներ, նաեւ ԱԺ փոխնախագահը հայտարարեցին, որ այդ դիրքը մեր տիրապետության տակ է:
– Ինձ համար բավարար է. չեմ հասկանում, թե ինչու Ժիրայր Սեֆիլյանի համար դա բավարար չէ:
Տաթև ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
«Առավոտ» օրաթերթ
25.07.2020
