(Հանրակրթական դպրոցի «Գրականութիւն» առարկայական դասընթացի հանրային քննարկման ներկայացուած չափորոշիչների նախագծի սկզբունքների եւ բովանդակութեան շուրջ)
ա) ՀԱՐՑԱԴՐՈՒՄՆԵՐ` ՈՒՂՂՈՒԱԾ ՀՀ ԿԳՄՍ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹԵԱՆԸ
1.Տարանջատուած են ներկայացուած Նախագծում «Մայրենի»-ի առարկայական դասընթացը ձեւաւորած եւ համակարգած խմբի աշխատանքները այս խմբի հետ, որը իր հետ բերել է ազգային-կրթական միասնական մօտեցման սկզբունքի խախտում. չէ՞ որ նպատակի ընդհանրութեան ռազմավարական պահանջն է անտեսուած։ Պատահական չէ, որ ընդգրկուած առարկայական ցանկերը մեկուսի աշխատանքային ոճի ու բովանդակութեան կրկնութիւններ կարող են ընդգրկել եւ նաեւ մեկնաբանումների տարընթերցումներ առաջացնել, եւ արդէն դրանք կան։
2. ԿԳՄՍ նախարարութիւնը պարտաւոր էր համաձայնեցնել կամ պահանջ դնել խմբի առջեւ առարկայական դասընթացի ընդհանրական խորագրի շուրջ՝ ինչպէ՞ս պիտի կոչել այն՝ «Գրականութիւն», թէ՞ «Հայ գրականութիւն»։ Իսկ եթէ դնում է դասընթացի խորագիրը «Գրականութիւն», պարտաւոր է հանդէս գալու պատասխանատուութեան՝ իր ընտրութեան անհրաժեշտ բացատրութեամբ, եթէ, ի հա՛րկէ, գիտակցում է աշակերտի ինքնութեան եւ հետեւաբար ազգային ինքնութեան ըմբռնումների պահանջները։
Կարդացեք նաև
3.Կարծում ենք, ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարութիւնը հանրային քննարկման դնելուց առաջ պիտի բացառէր «ժողովրդավարութեան» տարրերի շահարկումը։ Անթոյլատրելի է ծրագրի մէջ երեւան եկած հեղինակների եւ երկերի ընտրութեան մէջ աշակերտի՝ «համատեղ» ներգրաւուածութեան նախասիրութիւնը։ Ինչո՞ւ համատեղ. ո՞ւր մնաց ուսուցչի կողմնորոշ առաջնորդողի դերը միջին եւ աւագ դպրոցներում։
4.Անհրաժեշտ է որդեգրել մէկ սկզբունք. նախարարութիւն՝ պահակից մինչեւ բարձրագոյն պաշտօնեան, աշխատանքի պէտք է ընդունել միա՛յն հայկական դպրոցի ու համալսարանի՝ ազգային կրթութեամբ շրջանաւարտին, այլապէս հարկ է լինում յաճախ առճակատուել պնդաճակատ կամ խուլ ընդդիմութեան, ինչին պարբերաբար առընչուել ենք արեւմտահայ գրամշակութային խնդիրների պաշտպանութեան տարբեր առիթներով։
բ) ՀԱՐՑԱԴՐՈՒՄՆԵՐ` ՈՒՂՂՈՒԱԾ ՎԵՑ ԴԱՍԱՐԱՆՆԵՐ ԸՆԴԳՐԿԱԾ «ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ» ԱՌԱՐԿԱՅԱԿԱՆ ԴԱՍԸՆԹԱՑԸ ՀԱՄԱԿԱՐԳՈՂ ԽՄԲԻՆ
(տեսաբանական եւ մեթոդաբանական)
1. Դուք, համակարգող խմբի յարգարժան անդամներ, իսկապէ՞ս հաւատացած էք, թէ, ինչպէս գրում էք, «բազմաթիւ մասնագիտութիւններ, որոնք այսօր յարգի են, շուտով փոխարինուելու են մեքենաների եւ ռոբոտների աշխատանքով», եւ գրականութիւնն էլ՝ առաջի՛ն հերթին, քանի որ, ինչպէս չափորոշիչների ձեր նախագծում ենք կարդում՝ հիմնաւոր փոփոխութեան պատճառը ահա ա՛յդ է որ կայ։
2.Իսկապէ՞ս դուք այն կարծիքին էք, որ «աշակե՛րտը պիտի նախագծի եւ իրականացնի տարաբնոյթ հետազօտութիւններ»: Սա՞ է «սովորողակենտրոն» կամ «անձնակենտրոն» կամ նոր ուսումնառութեան մեթոդաբանական բովանդակութիւնը լինելու՝ իբրեւ «կարիքների շրջանակ»։ Ոչ աւել, ոչ պակաս՝ աշակերտին վերապահուած է գրականութեան միջից հանել կարեւոր պահանջը, որը դժուար թէ մեր ամէն մի ուսուցչի անգամ հասու կը լինէր կամ նրանից կը պահանջուէր՝ «ստեղծարարութիւն՝ տեքստի հետազօտում եւ տեքստի ստեղծում»։ Եվ ո՞վ՝ գրո՞ղը, գրականագէ՞տը կամ, ասենք, վաղուայ գրող դարձող, այսօր դեռ աշակերտ անհա՞տը։
3. Արդեօ՞ք արդի դարաշրջանում երկչափ կրթութիւնից՝ գիտելիք-կարողութիւն կամ հմտութիւն, անցում է կատարուել եռաչափ կրթութեան, ինչպէս նշում էք՝ ա) հասկացութիւն, բ) գիտելիք, գ) կարողութիւն/հմտութիւն: Ախր հարց՝ ինչո՞վ գիտելիքը հասկացութիւնների կարգ չէ։ Եւ դեռ հիմնաւորել էք փորձում՝ գրելով. «Աւագ դպրոցում գրականութիւն առարկայի ուսումնառութիւնն ապահովում է եռաչափութեան սկզբունքը»։ Կրկնենք՝ արդեօ՞ք։
4.Ինչո՞ւ պիտի հայ գրական դպրոցական արժէքները այնքան նսեմանային աշխարհի նման նոյնքան «խեղճուկրակ» տողանցքի առաջ։ Ո՞ւր են Գէօթէն, Բայրոնը, Ուիթմէնը։ Ինչո՞ւ պիտի հայ պատանու աչքը «մի վայրկեան» չշոյէին Խայեամը, Սերվանտեսը, Քիցը, Անդերսենը, Ստենդալը, Ցուայգը, Վերֆէլը, Սագանը, Էկօն, եւ դեռ շատ ուրիշներ, որոնց առջեւ աչալուրջ պահապանների նման յանձնախմբի անդամները փակել են մեր երեխաների սրտի ճանապարհները։ Ինչքա՜ն ամրակազմ են եղել այս յանձնախմբի անդամների վահաններն ու սուինները ռուս գրական հանճարների դիմաց, եւ ինչքան՝ թուլիկ ու ժպտերես, արդարեւ ոչ սկզբունքային՝ մեզ «ծանօթ», բայց յարգալից ճանապարհ դեռ չկտրած դէմքերի հանդիպելիս։
Հարցը շրջենք ուրիշ կերպ վերջապէս։ Մի՞թէ այդքան խե՜ղճ էր թուացել ազգային գրականութիւնը մեր յանձնախմբի մասնագէտների աչքին, որ թուակազմով անգամ զիջել է «անծանօթների» զօրախմբի ուժեղ եւ թուլակազմ «խատուտիկ գինիների» մուտքին (եթէ աննշան առաւելութիւն ունեցել ենք այս հաշուարկում, ապա այն էլ մեր՝ դեռ վտիտ ուսեր ունեցող «ջահէլ-ջուհուլի» «կատուների», «առնէտների», չդատարկուած «թափանցիկ շշերի», «վերադարձած կիկոսների» հաշուին), ա՜յն գրականութիւնը, որ միայն իր 20-րդ դարասկզբի բանաստեղծութեան ժառանգական նուաճումներով իրաւունք ունի ներկայանալի դիտուելու համաշխարհային քերթողական բարձրագոյն ջոկատում։
Աններելի է հին եւ միջնադարեան գրական յուշարձաններ ստեղծած մեր հսկաների անտեսումը, մեր պատանիների առջեւ նրանց ճանաչողութեան մուտքի դուռը շրխկոցով փակելը, թէ՝ «Կը ներէք, դուք, սիրելինե՛ր, քննութիւն չբռնեցիք մեր դարում», երբ օտարների համար Նարեկացին տիեզերական մեծութիւն է մնում 21-րդ դարում, նոյնը՝ Շնորհալու, Քուչակի, Սայեաթ-Նովայի բարձրարուեստ վաստակի գնահատութեան առումներով։
Ես ապշել ու ապշում եմ այն շարունակական չարակամութեան (ուրիշ բառ չեմ գտել, կը ներէք) դիմաց, որ հետեւողականօրէն դրսեւորուել ու դրսեւորւում է սփիւռքահայ-արեւմտահայ գրականութեան նկատմամբ մեր կրթամշակութային դաշտում, թերեւս այն պատճառով, որ այդ մարդիկ եւ ուսուցիչները կը դժուարանան կարդալ ու հասկանալ արեւմտահայերէն։ Մերժե՜լ են, եւ էս գլխից բոլորին՝ հանճարեղ Վահան Թէքէեանին (երեւի Վ. Տէրեանին էդքան «քիչ» չէր հասնում, ամէն դասարանում՝ 7-րդից սկսած, յանձնախմբի «ցանկութեամբ» աշակերտը հանդիպում է նրան, մինչդեռ մի քերթուած անգամ զլացել են արեւմտահայ երգչին), Զապէլ Եսայեանին (վա՜յ, խեղճ Զապէլ-Իզապէլ, եկաւ Խորհրդային Հայաստան, էլի «չպրծաւ»՝ արագ բանտեցին, ճամբեցին Սիբիրի շոյող հեռուները ու գնդակահարեցին), տիտան Յակոբ Օշականին, որի պատմուածքները գագաթներ են մեր գրականութեան մէջ, մեղմիկ ու խորունկ Յակոբ Մնձուրուն, բնապաշտ Համաստեղին, Նահանջի ճամբէքը կանխատեսող Շահան Շահնուրին, ամէնից քնարական Վազգէն Շուշանեանին, որին մահից յետոյ մի պտղունց հողն անգամ զլացուեց, անզուգական մերօրեայ ազատերգու Խրախունուն։
Գոնէ կռուախնձոր չդարձնէին Զահրատին, որից «Մեծ քաղաքը» գիրքը եւ քերթուածը նախընտրել են այնուհանդերձ։ Գուցէ բացառութեան կարգով ներառէին «միւս» Զարեանին, նա էլ հո՜ «արեւելահայ» էր, իսկ Նաիրին, բա՜ն չունենք ասելու, արմատով՝ արեւմտահայ, առօք-փառօք շարունակելու է բարեւել վաղուայ արեւելահայ աշակերտներին երկիցս։
Եւ այսպէս շարունակ, ո՛րը պահես, ո՛րը թողնես …։
Յ.Գ. Հարցերի հարցը տեղ գտած վրէպները, ճաշակը, բացթողումները կամ իրենց բառով՝ «սկզբունքները» չեն։ Հարցը սուսեր ճօճելու, կոյր մարտնչումի յամառումն է։ Ծրագրի 8-րդ դասարանի համար դրել են շնորհալի Խաչիկ Մանուկեանից «Բարձունքը մերն է, տղերքը չկան» գործը։ Արդար է։ Իմաստը շրջափոխենք երեւի բանաստեղծի թոյլտուութեամբ։
Ինչի՞ց ենք դժգոհ։ Մեր գրական բարձունքների հողն է փախել, իսկ տղե՞րքը՝ մեզանում գրական դիմագիծ պահած դէմքե՞րը… էլի չկան…։
ՍՈՒՐԷՆ ԴԱՆԻԷԼԵԱՆ
բանասիրական գիտութիւնների դոկտոր, պրօֆեսոր
Խ. Աբովեանի անուան ՀՊՄՀ Վ. Պարտիզունու անուան Հայ նոր եւ նորագոյն գրականութեան եւ նրա դասաւանդման մեթոդիկայի ամբիոնի վարիչ
«Սփիւռք» Գիտաուսումնական Կենտրոնի տնօրէն
