Այս տարին բանաստեղծ Ռազմիկ Դավոյանի համար հոբելյանական է:
Խոսքի վարպետը հուլիսի 3-ին նշում է ծննդյան ութսունամյակը:
Նա սիրով պատասխանեց «Առավոտի» մի քանի հարցերին:
– Պարոն Դավոյան, ինչպե՞ս եք զգում ձեզ տարիների բարձունքից՝ մշակութային հսկա բեռը «շալակած»:
Կարդացեք նաև
– Իմ զգացողությունը կապված է երկրի, ժողովրդի զգացողության հետ: Նրանք սպասման մեջ են, ես էլ եմ սպասման մեջ:
– Իսկ գրողը պե՞տք է խառնվի քաղաքականությանը, լինի հրապարակներում, բարձրախոսը ձեռքին, թե՞ պետք է ստեղծագործի, իր ասելիքը իր ստեղծագործություններում դրսեւորվի, արտացոլվի:
– Համոզված եմ, որ գրողը՝ բարձրախոսը ձեռքին փողոցներն ընկելու կարիք չունի: Դա քաղաքական գործիչների ու մյուսների գործն է, բայց գրողին երբեմն բոթում են, հրում են այդտեղ…Եթե գրողն իր խղճի հետ է եւ ժողովրդի ցավերի հետ է, երբեմն ստիպված է լինում այդպես անելու, բայց դա երբեք չպետք է լինի իր գրականության հաշվին:
– Հետաքրքիր է՝ ո՞րն է լավ գրականության, լավ բանաստեղծության ձեր բնորոշումը, հատկապես, որ այսօր հայհոյախոս պոեզիա կա, ինչպե՞ս եք վերաբերվում հայհոյախոս պոեզիային:
– Ձեր հարցի մեջ իմ պատասխանն արդեն կա…Բայց կարող եմ ասել, թե որն է լավ բանաստեղծությունը: Ընդհանրապես գրականության մեջ ընդունված է ասելու, որ գրողն ասելիք պետք է ունենա: Իմ կարծիքով՝ ասելիքը շատ երկրորդական բան է, որովհետեւ հնադարից մինչեւ հիմա հայտնի է, որ վատը վատ է, լավը լավ է, ստորը ստոր է, ազնիվն ազնիվ է, մնացածն անիմաստ խոսակցություն է: Իսկ լավ բանաստեղծությունն այն է, երբ կենսական էներգիա է հաղորդում ընթերցողին: Ժամանակին, երբ ինչ-որ բան դուր չէր գալիս, կարող էին ասել՝ գնացեք դասական գրականություն կարդացեք, լիքը դուր գալու բան ունի իր մեջ: Ամբողջ խնդիրը, սակայն, հետեւյալն է՝ ժամանակակից ընթերցողը կարիք ունի իր ժամանակակից բանաստեղծի, որովհետեւ կարիք ունի այն կենսական էներգիայի: Այդ կենսական էներգիան աստվածատուր բան է, երբ տաղանդ ու հանճար ենք ասում, դա այդ մարդկանց մոտ էներգիայի քանակի մասին է խոսում: Աստված այդ կենսական էներգիան տալիս է գրողին, որ նա բաժանի իր ժամանակակիցներին: Իսկ ո՞րն է բաժանելու ձեւը՝ գրողը պետք է էներգիան փոխանցելու կատարյալ ձեւեր ստեղծի, որոնք մեզ հայտնի են դասական գրականությունից: Երբ այդ ձեւերին չես տիրապետում, նշանակում է՝ էներգիան չի կարող հաղորդվել, երբ չկա էներգիայի փոխանցման քո ստեղծած լարը, որպեսզի լամպի լույսը վառվի:
Ինչ վերաբերում է գռեհիկ միջոցներին, որ երբեմն կիրառում են գրականության մեջ, դրանից ավելի շատ հեղինակներն են հաճույք զգում, քան ընթերցողները: Ընթերցողը հիմնականում մերժում է գռեհկաբանությունը: Բանաստեղծությունը սուրբ բան է, եթե աստվածատուր էներգիա է, այդ սուրբ բանը պետք է սուրբ ձեւով փոխանցել ընթերցողներին:
– Դեռ մի քսան տարի առաջ Հրանտ Մաթեւոսյանը ձեր մասին ասել է, որ այլ ժամանակներից եք գալիս, ապրում եք գերխիտ ժամանակներում, ու շատերից մի քայլ առաջ եք: Հետաքրքիր է, եթե նա ողջ լիներ, պատկերացնո՞ւմ եք, թե ինչպես կբնորոշեր ձեզ՝ այս ժամանակների համատեքստում:
– Երանի Հրանտը ողջ լիներ…Հրանտը կասեր՝ իմ ախպերն ինձ հուսախաբ չի արել: Ինքն ասում էր, որ ես Աստծո թելադրածն եմ գրում, Մեքքայից եմ գալիս… խորհրդանշական սրբավայրի մասին էր խոսում: Ավելի քան քառասնամյա եղբայրության, ստեղծագործական ընկերության տարիներին ինքը շատ բան է ասել, միասին շատ բաների մասին ենք խոսել: Այսօր ամեն խումբ, խմբավորում իր ձեւով է ուզում մեկնաբանել Հրանտին, Հրանտը չափազանց սուր մտքի տեր անձնավորություն էր, եւ դա երեւում է նաեւ իր գրականությունից:
– Շատերը ձեզ ընկալում են՝ որպես ազգային խորքով բանաստեղծ, օրինակ, Էդուարդաս Մեժելայտիսը խոստովանել է, որ հենց ձեզանով է բացահայտել Հայաստանի ու տիեզերական անսահմանության ոգեղեն կապը: Այսօր գնահատված զգո՞ւմ եք ձեզ՝ որպես ազգային խորքով բանաստեղծ, ազգային խորքով բանաստեղծի խոսքն այսօր լսելի՞ է:
– Այնքան խառնվել է ամեն բան, մշակութային դաշտը փոշիացվել է, ազգային խորքը եւ մնացած խորքերը, որոնք կապվում են հավիտենական զգացումների հետ՝ սեր, հավերժություն եւ այլն, մղվել են տասներորդական պլան: Բայց դա առիթ չէ, որ մարդը մտածի, թե լսելի չէ: Եթե ասելիք, ներքին կապ ունի խորքային բաների հետ, նա գեների թելադրանքով կառաջնորդվի: Մեր գեները շատ խորն են ու ցավոք, ուսումնասիրված չեն: Մերոնք տառապալից ձեւով փնտրում են, թե որն է հայ մարդու նկարագիրը, ազգային ծրագիրը ո՞նց է կազմավորվում…Դրանք դժվար խնդիրներ են, ու քանի որ Թումանյանի ասածով՝ պատմությունը լավ չգիտենք, գրականություն ունենք, չենք կարդում, լեզու ունենք՝ չենք խոսում, վիճակն էլ այսպիսին է: Պատմահայր Խորենացին, որն իր պատմությունը գրելիս ուսումնասիրել էր հունական, ասորական, եգիպտական, արաբական եւ այլ աղբյուրներ, ասում էր՝ գրել է այն, ինչ ճշտել է եւ համարել է ճշմարիտ: Ասում էր՝ մարդիկ կան, որ սովոր են ճշմարիտը առասպելացնելու, ու դա էլ իրենց գործն է: Երանի ուսումնասիրեինք Հայկ Նահապետի, իշխանական եւ արքայական դինաստիաների մասին մեր պատմությունը, որ առասպել համարեցին եւ չուսումնասիրեցին, երանի կարողանանք դրդել, որպեսզի մարդիկ անդրադառնան մեր հզորագույն պատմության փուլերին…Անգլիական հանրագիտարանում հայերի մասին հոդված կա՝ հետը նկար է դրված չուխայով, տրեխներով, փափախով ու կոպալով մարդու…Ցավոք, մեր ջահելները չգիտեն մեր պատմությունը եւ իրենք էլ կարծում են, որ դա ենք մենք՝ փափախով, կոպալով, ոչխարն էլ մեր առաջ: Իսկ եթե Հայկ Նահապետին, Արամ աշխարհակալին ու Տիգրան Մեծին, որ հավաքական կերպար է, ճիշտ մատուցեն, կտեսնեն, թե ինչ ցեղի զավակն են… Մենք հնարավորություն ունենք ե՛ւ մեր ազգային ծրագիրը մեջտեղ բերելու, ե՛ւ հայ մարդու տեսակը բնորոշելու, դնելու մեր սերունդների առջեւ, բայց շատ ծույլ ենք:
– Ինչպե՞ս եք նշելու ձեր ծննդյան օրը:
– Ոչ մի հատուկ միջոցառում բացարձակապես չի լինելու, չեմ էլ սպասում, որ ինձ հատուկ ձեւերով կշնորհավորեն: Ես աչքս կուշտ մարդ եմ, գիտեք, որ անգլիացիներն այդքան բարձր գնահատականներով իմ հատորները հրատարակեցին, իհարկե իմ տիկինը՝ Արմինեն է իմ թարգմանիչը, մեր իրականության մեջ չի եղել նման բան, որ օտար նշանավոր մի հրատարակչություն երկար քննում-զննումներից հետո իր միջոցներով հրատարակի հայ բանաստեղծի ու դա այնպիսի արձագանք ունենա, ինչպիսին եղավ 2012 թ. Լոնդոնում: Իմ աչքը կուշտ է, ես ԱՊՀ միջպետական մրցանակին էլ եմ արժանացել, որը դեռ ոչ մի գրող չի ստացել…Ես ակնկալիք, որ ինչ-որ մեկը ղեկավարությունից կամ ինչ-որ տեղից կշնորհավորի, չունեմ, իսկ նրանք, ովքեր ժամանակին շնորհավորել են, իմ ընթերցողներն են եղել…
Զրուցեց ԳՈՀԱՐ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ
«Առավոտ» օրաթերթ
01.07.2020
