«Առավոտի» հարցազրույցը՝ «Հանուն Հանրապետության» նախաձեռնության անդամ, արաբագետ, պ.գ.թ., դոցենտ Սարգիս Գրիգորյանի հետ:
– Պրն. Գրիգորյան, Միջին Արևելքը եղել և մնում է աշխարհի ամենաանկայուն տարածաշրջաններից մեկը, որտեղ խաչվում են աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական բազմաթիվ շահեր, առկա են չդադարող հակամարտություններ: Ինչպե՞ս եք գնահատում տարածաշրջանային ներկայիս գործընթացները, ինչպիսի՞ն է համավարակով պայմանավորված իրավիճակն այստեղ:
– Միջին Արևելքը մնում է այն տարածաշրջանը, որտեղ եղել են կան ու, կարծում եմ, դեռ երկար կլինեն չլուծված խնդիրներ, որպես դրանց հետևանք երկարատև դեռևս շարունակվող հակամարտություններ, որոնք էլ լարված են պահելու ողջ տարածաշրջանը: Պատմության խորքերից եկող մեզ հայտնի այդ խնդիրներին ավելանում են նորերը, օրինակ՝ տարածաշրջանային նոր գործընթացները, սիրիական հակամարտությունն ու դրա ընթացքը, Սիրիայի պատերազմով պայմանավորված նոր իրողությունները, կորոնավիրուսով պայմանավորված նոր իրավիճակը և այլն: Կարելի է փաստել, որ տարածաշրջանային գործընթացներում լարվածությունը շարունակվում է, դրան ավելացել է նոր համավարակը կորոնավիրուսի տեսքով, որի դեմ պայքարում տարածաշրջանային երկրները լավ կողմով իրենց չցուցաբերեցին:
– Ի՞նչ սպասել արդեն 9 տարի ընթացող սիրիական ճգնաժամում, արդյո՞ք կտեսնենք սիրիական խնդրի հանգուցալուծմանը միտված դրական տեղաշարժեր 2020 թվականին:
Կարդացեք նաև
– Սիրիական պատերազմը, որը սկսվեց 2011 թ. մարտից, դարձավ 21-րդ դարի երկրորդ տասնամյակի թերևս ամենաողբերգական հակամարտությունը: Դեռ պարզ չէ, թե ինչպես կավարտվի այն, սակայն, պետք է փաստել, որ իրավիճակի հստակություն է նկատվում այն առումով, որ կան տարածաշրջանային և արտատարածաշրջանային խաղացողներ, որոնց ներգրավվածությունը սիրիական խնդրում արդեն որոշակի կանխատեսելիություն է մտցնում հակամարտության հետագա ընթացքում և դրա կարգավորման մեջ: Ասեմ ավելին, կարգավորմանը միտված ներկայիս գործընթացները թույլ են տալիս ենթադրել, որ հակամարտության մեջ ներգրավված կողմերն անցում են կատարել Սիրիայի ճգնաժամի հատվածային կարգավորման տարբերակին: Այն ենթադրում է ռազմաքաղաքական և սոցիալ-տնտեսական կարևորություն ունեցող առանձին շրջաններին առնչվող խնդիրների կարճաժամկետ լուծում կամ սառեցում, զարգացումների կանխատեսելիության ապահովում, որից հետո հնարավոր կլինի սիրիական խնդրի վերաբերյալ հասնել համապարփակ լուծումների:
– Վերոհիշյալի համատեքստում ինչպիսի՞ հնարավորություններ եք տեսնում Հայաստանի համար սիրիական ուղղությամբ:
– Սիրիական հակամարտության այսօրվա հատվածային բնույթը լայն դաշտ է բացում Հայաստանի իշխանությունների համար` ներսիրիական գործընթացներում ինչ-որ չափով ներգրավվելու և տարբեր խողովակներով սեփական ուղերձները հասցեատերերին փոխանցելու առումով: Սիրիայում հայկական համայնքն ու հայաստանյան ներկայացուցչությունները (դիվանագիտական, հումանիտար առաքելություն և այլն) տալիս են հնարավորություններ էլ ավելի առարկայական դարձնելու մեր ներկայությունը Սիրիայի Արաբական Հանրապետությունում: Ճիշտ է հակամարտությունը շարունակվում է, սակայն ժամանակն է անել առաջին քայլերը այդ ուղղությամբ:
– Կա՞ն արդյոք այլ ուղղություններ Միջին Արևելքում, որտեղ Հայաստանը կարող է ակտիվություն դրսևորել:
– Մերձավոր Արևելքում և Հյուսիսային Աֆրիկայում ընթանում են խորքային գործընթացներ և փոխակերպումներ: Այստեղ կան ուժային կենտրոններ և տարբեր խաղացողներ, որոնց հետ հարաբերություններում պետք է վերանայել ավանդական մոտեցումները, փորձ անել նոր թափ հաղորդել Հայաստան/Արաբական աշխարհ փոխառնչություններին: Սակայն, այստեղ շատ կարևոր է առանձնահատուկ մոտեցումներ ունենալ առանձին երկրների ուղղությամբ: Մեզ համար կարևոր ուղղություններ են Լիբանանը, Հորդանանը, Իսրայելը, Իրաքը, Իրաքյան Քուրդիստանը, Պարսից ծոցի արաբական միապետությունները, որոնց շարքում պետք է առանձնացնել Սաուդյան Արաբիան, Կատարը և ԱՄԷ-ն: Հիշյալ երկրների նկատմամբ պետք է մշակել առանձնահատուկ մոտեցումներ՝ իհարկե հաշվի առնելով տարածաշրջանային գործընթացները, փորձելով այստեղ ավելացնել հայկական և հայաստանյան ազդեցությունը: Մեր արտաքին քաղաքականության համար շատ կարևոր ուղղություն պետք է դառնա Հյուսիսային Աֆրիկան: Եգիպտոսը ամենաազդեցիկ արաբական երկրների շարքում է, որի հետ մեր հարաբերությունները պետք է կառուցել փոխադարձ վստահության և փոխըմբռնման վրա:
Լիբիական ուղղությունը ևս մեր ուշադրության կենտրոնում պետք է պահել: Այստեղ դեռևս պատերազմ է և լարված իրավիճակ, այդուհանդերձ, հաշվի առնելով Թուրքիայի ակտիվությունը, պետք է ուշի ուշով հետևել լիբիական գործընթացներին: Մերձավորարևելյան և Հյուսիսաֆրիկյան տարածաշրջաններում Թուրքիայի վարած հավակնոտ քաղաքականությունն ու նկրտումները հնարավորություն են տալիս Հայաստանի արտաքին քաղաքականության առավել առարկայական հայանպաստ կիրակումների և այդ տարածաշրջաններում մեր գործընկերների հետ առավել անկեղծ փոխառնչությունների համար: Բացի դրանից, 2018 թվականի իշխանափոխությունից հետո Հայաստանի Հանրապետությունը ունի հնարավորություն արտաքին քաղաքականության ոլորտում էլ ավելի նախաձեռնողական դիրքերից հանդես գալու համար, որը պետք է խարսխել տարածաշրջանային գործընթացների խորը վերլուծության և ճիշտ գնահատումների վրա: Վերոհիշյալի համատեքստում և հաշվի առնելով նոր իրողությունները՝ Մերձավորարևելյան և Հյուսիսաֆրիկյան տարածաշրջանները պետք է լինեն հայաստանյան արտաքին քաղաքական կարևոր ուղղությունների շարքում:
