«Գույքահարկը պետք է համարժեք արտացոլի մարդկանց ունեցվածքը եւ կուտակված հարստությունը պետք է հարկվի, բայց խնդիրն այն է, թե ինչ դրույքաչափերով եւ ժամկետով, ինչ մեխանիզմներով պետք է դա արվի»,-Aravot.am-ի հետ զրույցում ասում է ՀՊՏՀ ինովացիոն եւ ինստիտուցիոնալ հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավար, տնտեսագետ Ատոմ Մարգարյանն՝ անդրադառնալով Հարկային օրենսգրքում փոփոխություններ եւ լրացումներ անելու մասին նախագծին, ըստ որի նախատեսվում է հանրապետությունում առկա գրեթե բոլոր տեսակի անշարժ գույքը հարկել կամ դրանց դրույքաչափերը բարձրացնել:
Նախագծով առաջարկվում է գույքահարկի տարբեր շեմեր սահմանել բնակելի շենքերի, առանձնատների, կիսակառույց շենքերի, հողի, արտադրական շենքերի եւ այլ տեսակի շենք-շինությունների համար:
Նախագիծը քննարկվում է, քննադատվում է, բայց իշխանության ներկայացուցիչներն ու նախագծի հեղինակները պնդում են՝ ներկայիս օրենսդրությունը արդարացիորեն չի հարկում, ասենք, շատ թանկարժեք առանձնատները կամ բնակարանները:
«Ներկայումս գործող կադաստրային արժեքների հիման վրա անշարժ գույքի հարկի հաշվարկման մոտեցման շրջանակներում հնարավոր չի լինում ապահովել անշարժ գույքի լիարժեք հարկումը, ինչի հիմնական պատճառը կադաստրային արժեքների խիստ թերագնահատված լինելն է»,-նշում են նախագծի հեղինակները:
Կարդացեք նաև
Բազմաբնակարան բնակելի շենք, բազմաբնակարան բնակելի շենքի բնակարան, բազմաբնակարան շենքի ոչ բնակելի տարածք համարվող անշարժ գույքի համար նախատեսված են հարկման հետեւյալ դրույքաչափերը՝ մինչեւ 10 միլիոն դրամը ներառյալ՝
0,05 տոկոս հարկի դրույքաչափ, 10 միլիոն դրամից ավելի` մինչեւ 25
միլիոն դրամը ներառյալ՝ 5000 դրամ` գումարած հարկման բազայի 10 միլիոն դրամը գերազանցող մասի 0.1 տոկոսը, 25 միլիոն դրամից ավելի` մինչեւ 47
միլիոն դրամը ներառյալ՝ 20000 դրամ` գումարած հարկման բազայի 25 միլիոն դրամը գերազանցող մասի 0.2 տոկոսը, 47 միլիոն դրամից ավելի` մինչեւ 75
միլիոն դրամը ներառյալ 64000 դրամ` գումարած հարկման բազայի 47 միլիոն դրամը գերազանցող մասի 0.4 տոկոսը, 75 միլիոն դրամից ավելի` մինչեւ 100
միլիոն դրամը ներառյալ՝ 176000 դրամ` գումարած հարկման բազայի 75 միլիոն դրամը գերազանցող մասի 0.6 տոկոսը, 100 միլիոն դրամից ավելի՝ 326000 դրամ` գումարած հարկման բազայի 100 միլիոն դրամը գերազանցող մասի մեկ տոկոսը:
«Ներկայումս գույքահարկի հավաքագրվող գումարները շատ ցածր են նույնիսկ մեզ հետ համադրելի երկրների հետ: Նման հարկման դրույքաչափով չի լուծվի սոցիալական արդարության խնդիրը: Մարդիկ տասնամյակներ շարունակ ապօրինի ծագման, կասկածելի ծագման եկամուտներով, պետական բյուջեի թալանով, հարկեր չվճարելով, տարբեր անօրինական ստվերային գործարքներով կուտակել են ահռելի հարստություն, եւ եթե չես հարկում, այս խմբի մարդիկ ինչ-որ տեղ ներդրումների փոխարեն կապիտալն առարկայացնում են այդպիսի օբյեկտների մեջ: Գույքը պետք է հարկվի եւ դա նաեւ ներդրումային ֆունկցիա ունի»,-ասում է Մարգարյանը: Նա նկատում է՝ ընդ որում, ներդրումների բացակայությունից խոսում են հենց այդ մարդիկ. «Խոսում են նրանց ստեղծած լրատվամիջոցները, խոսնակները՝ իրենց փորձագետները, մոռանալով, որ ներդրումներ չեն լինում, որովհետեւ զգալի մասը կուտակել են անշարժ գույքի թանկարժեք շինությունների, անավարտ օբյեկտների մեջ եւ այլն: Այս ամենին պետք է վերջ դրվի, մարդիկ պետք է հայտարարագրվեն իրենց հարստությունն ու ունեցվածքը: Ի սկզբանե պետք է նույնականացվի, թե ինչ ունեն եւ նաեւ այդ ամենը պետք հարկվի: Պետությունն ի վերջո պետք է անցում կատարի կապիտալի նախասկզբնական կուտակման, ես կասեի՝ վայրենի կուտակման ժամանակահատվածից նորմալ տնտեսական, նորմալ կապիտալի շրջանառության ժամանակահատված»:
Այդուհանդերձ, նախագիծը, կարծես, կատարյալ չէ, կան դրույթներ, որոնք խնդիր են առաջացնելու արդեն օրենքի իրականացման ժամանակ: Օրինակ՝ նախագծում նշվում է, որ անշարժ գույքը գնահատվելու է կադաստրային արժեքների հիման վրա՝ շուկայական արժեքին մոտարկված արժեքներով: Այստեղ, ըստ Մարգարյանի, իշխանությունը խնդիրների կբախվի. «Ի՞նչ ասել է շուկայական գին եւ ո՞վ պետք է որոշի շուկայական գինը: Այն շեմերը, որ սահմանվել են այսպես ասած՝ շուկայական գներով, որքանո՞վ են իրատեսական: Գույքի շուկայական գնահատման գործընթացը խնդիր է դառնալու»: Նախ՝ անշարժ գույքի շուկայում կան միջնորդ ընկերություններ, որոնք բնակարանների գները, այսպես ասած՝ բարձրացնում են, դա նրանց ծառայությունների դիմաց ստանալիք գինն է: Արդյոք այս պարագայում շուկայի իրական արժեքը,ոչ արհեստականը, խնդրահարույց չի լինի: Մարգարյանն օրինակ է բերում միջազգային փորձը. «Զարգացած երկրներում շուկայական արժեքն այն գինն է, որը ընտրված մի քանի տասնյակ ռիելթորական ընկերություններ առաջարկում են միջինացված գին: Այդ գինը պետք է մրցակցային լինի, որովհետեւ բնակարանների, առանձնատների, հողատարածքների կամ անավարտ շինարարության օբյեկտների գները կարտոֆիլի շուկա չէ, որ առաջարկ-պահանջարկով որոշվի: Պետք է հաշվի առնվի շինությունների կոնստրուկցիայի, հումքի, լիկվիդայնության մակարդակը եւ այլն: Մեծ խնդրի առաջ են կանգնելու ե՛ւ սեփականատերը, ե՛ւ պետությունը: Հնարավոր է մեծ ռիկսեր լինեն կամայական որոշումների իմաստով, կոռուպցիոն ռիսկեր կարող են լինել»:
Ատոմ Մարգարյանը նշում է՝ այլ խնդիր էլ կա՝ սոցիալական գործոնը. «Արդյոք այս օրինագծով կառավարությունը խնդիր չի դնում, ի հաշվի ոչ ունեւոր կամ միջին խավի, բյուջետային մուտքերի ավելացման հարց լուծել: Առաջին հայացքից այդպիսի տպավորություն կա, ու ամբողջ խնդիրն այն է, որ շեմերը, եթե սահմանվում են, ենթադրենք մինչեւ 25 մլն դրամ բնակարանների համար, դրանք կարելի է ասել՝ ցածր եկամուտ ունեցողներն են: Սա խնդիր է»:
Մեկ այլ խնդիր էլ է նշում տնտեսագետը՝ մարդը ժառանգել է բարձր արժեք ունեցող սեփականություն, բայց ինքը եկամուտ չունի, գործազուրկ է, ինչպե՞ս կարող է մի քանի տասնյակ միլիոն դրամի համար գույքի հարկ վճարել. «Կարծում եմ՝ այս խնդիրը կարելի է ժառանգության հարկի միջոցով լուծել՝ փոխանցողը հոգ տանի, վճարելի մեծ գումար՝ որպես ժառանգության հարկ, որից հետո փոխանցի գույքը, հետո ժառանգորդի խնդիրն է տնօրինելու սեփականությունը»:
Մարգարյանը նկատում է՝ նախագծում չի արտացոլվում, թե ըստ մարզերի ինչպիսին է գույքահարկի դիֆերենցվածությունը կամ գոտիականությունը. «Սա կարեւոր է, որովհետեւ մեծ հաշվով, խոսքը միայն բնակելի շինությունների մասին չէ, այլ՝ ամբողջ անշարժ գույքի: Եթե իշխանությունը տրվեց այն գայթակղությանը, որ արտադրական նշանակության շենք-շինությունները, որոնք բիզնեսի տակ են, մեծ դրույքաչափերով հարկվի, բիզնեսը կփակվի եւ կմեռնի: Այստեղ բիզնեսի հետ պետք է այլ հարկատեսակով հարաբերվել»:
Գույքահարկ է սահմանվում նաեւ անավարտ, կիսակառույց շենքերի համար: Մարգարյանն այն կարծիքին է, որ այս օբյեկտների համար պետք է սահմանել բավականին բարձր գույքահարկ, եթե դրանք արտադրական նշանակության են. «Արտադրական նշանակության օբյեկտները, եթե չեն օգտագործվում, ասենք՝ խոշոր գործարարներ են ձեռք բերել 90-ականներին, կողպեքը կախել են ու չեն օգտագործում, չեն էլ վաճառում, սրանց վրա բարձր գույքահարկ, եթե դրվի, սեփականատերերը կամ կվաճառեն ներդրումների պատրաստ անձանց կամ իրենք ներդրումներ կանեն ու շուկան կաշխուժանա, մրցակցություն կլինի, գները կիջնեն, ներդրողներն էլ կգտեն համապատասխան օբյեկտներ ու կօգտագործեն: Այս քայլը դեռ 90-ականներին, 2000-ականներին պետք է արվեր, բայց չեն արել, որովհետեւ այդ մարդիկ սերտաճած են եղել իշխանության հետ, կամ իշխանության մաս են կազմել բարձրաստիճան դեմքեր են եղել: Այսօրվա իշխանությունը պետք է ապացուցի, որ եկել է ժամանակն այդպիսի վաղեմության հարցերը լուծել»:
Ըստ նախագծի, անհատական բնակելի տուն եւ այգետնակ համարվող անշարժ գույքի համար էլ այլ դրույքաչափեր են սահմանված`
մինչեւ 7 միլիոն դրամը ներառյալ՝ 0.05 տոկոս հարկի դրույքաչափ,
7 միլիոն դրամից ավելի` մինչեւ 23 միլիոն դրամը ներառյալ՝ 3500 դրամ` գումարած հարկման բազայի 7 միլիոն դրամը գերազանցող մասի 0.1 տոկոսը,
23 միլիոն դրամից ավելի` մինչեւ 50 միլիոն դրամը ներառյալ՝ 19500 դրամ` գումարած հարկման բազայի 23 միլիոն դրամը գերազանցող մասի 0.2 տոկոսը,
50 միլիոն դրամից ավելի` մինչեւ 85 միլիոն դրամը ներառյալ՝73500 դրամ` գումարած հարկման բազայի 50 միլիոն դրամը գերազանցող մասի 0.4 տոկոսը,
85 միլիոն դրամից ավելի` մինչեւ 120 միլիոն դրամը ներառյալ՝ 213500 դրամ` գումարած հարկման բազայի 85 միլիոն դրամը գերազանցող մասի 0.6 տոկոսը,
120 միլիոն դրամից ավելի՝ 423500 դրամ` գումարած հարկման բազայի 120 միլիոն դրամը գերազանցող մասի մեկ տոկոսը:
Նելլի ԲԱԲԱՅԱՆ
