Գրախոսության փորձ՝ Մարկ Արենի «Այնտեղ, որտեղ ծաղկում են վայրի վարդեր. անատոլիական պատմություն» վեպի հիման վրա՝ Հրաչ Քեշիշյանի նկարած «Անատոլիական պատմություն» ֆիլմի մասին:
Երբեւէ ամենավատ գիտակցումն այն է, երբ դու արդեն 85 տարեկանում իմանում ես, որ այն չես, ինչ եղել ես, որ քեզ համար ճիշտ ճանապարհով չես անցել ու ողջ կյանքդ նվիրել ես մի երկրի, որը քեզնից խլել է քո ով լինելու փաստն ու պահել այնքան, որ դու փոխելու գրեթե ոչինչ չես կարողանա ունենալ։
«Անատոլիական պատմությունը» մի հրաշալի ու նաեւ ողբերգական պատմություններից միայն մեկն է։ Միայն մեկը, որովհետեւ մենք սերիալի վերջում տեսնում ենք ծեր թրքուհուն, որը հիշում է, թե ինչքան նամակներ ունի պահած, որոնք կփաստեին վայրի վարդերի աճելու վայրում (եւ ոչ միայն) շատ մանուկների՝ հայ լինելը, որոնք, ցավոք, այլեւս չկան, նրանք ծնվել են հայ, մեծացել ու մահացել են թուրք, որովհետեւ հայ մայրերը ստիպված են եղել իրենց երեխաներին զրկել իրենցից, իրենց իսկ ազգությունից, միայն թե ողջ մնան, չէ՞ որ մոր համար ամենացավալի բանը կլինի իր երեխայի մահը, որովհետեւ նրանցից եւ ոչ ոք ողջ չէր մնա, եթե որոշակիորեն գթասրտություն ունեցող թուրքերից ոմանք իրենց տանիքի տակ չընդունեին հայ փոքրիկներին։
Սա միայն հայ ծնված, բայց թուրք մեծացած/մեծացող մարդկանց անտեսանելի ցավը չէ, սա ողջ հայության ու նաեւ մարդկության ցավն է. մեր օրերում քանի-քանիսը կան, որոնք իրենց թուրք են համարում, ատում են հայերիս, բայց հայի արմատներ ունեն ու երբեք չեն իմանալու այդ մասին։
Կարդացեք նաև
Ի սկզբանե ասացի, որ այն հրաշալի սերիալ է, ու միշտ մտածել եմ, որ հրաշալի դերասանը նա է, որը կարողանում է կերտել տարատեսակ դերեր։ Եվ «Անատոլիական պատմությունը» հրաշալի է հենց իր դերասանական կազմով՝ Սերժ Ավետիքյան, Խորեն Լեւոնյան, Անդրանիկ Խաչատրյան, Լուիզա Ղամբարյան, Սոս Ջանիբեկյան, Ներսես Ավետիսյան, Մանե Մխոյան, Արթուր Մանուկյան եւ այլք։
Հայ դերասանը կարող է խաղալ յուրաքանչյուր դերում, բայց թուրքի կերպարում խաղը զուտ խաղ չէ, հատկապես, երբ մարդ գենետիկորեն կրում է իր կորուսյալ հայրենիքի ու Հայոց ցեղասպանության ավելի քան հարյուրամյա ցավը։
Յուրաքանչյուր դեր յուրովի է կերտված, ու յուրաքանչյուրի կյանքի պատմությունն անչափ հուզիչ է ու տպավորվող, որովհետեւ կա հրաշալի դերասանական կազմ, կա դառը ճշմարտություն, կա թուրք, կա հայ ու մեծ ցավ։
Մուստաֆա Ղազիի համար ցավը հայ լինելն է, չէ՞ որ նա ապրել է հայերին ատելով, եղել է թուրքական զինուժի հրամանատար, «Գորշ գայլեր» թուրքական երիտասարդական ազգայնական կազմակերպության առաջնորդ։
Բայց նրա ցավը ոչ ոք չի հասկանա, իսկ պատմությանը ծանոթներիս համար ցավը օտարության գրկում մեծացող մանուկներն են, որոնք հայ էին։ Սա պատմություն է, որում գոնե ինչ֊որ բան փոխվեց. արդեն հայ լինելու գիտակցումն ունենալն էլի մեծ բան է, ամեն դեպքում նրանք իմացան, թե ովքեր են, իսկ նրանց նման հազարավորները թուրք էլ մեռնում են։ Անչափ հուզիչ էր, ու արցունքներս գլորվեցին այն ժամանակ, երբ Դեմիրի կնոջ մայրը, որը ծագումով հայ է` թուրքի հետ ամուսնացած, ձեռքերի մեջ առավ Մուստաֆա Ղազիի մոր հայերեն նամակը ու չկարողացավ կարդալ հայերեն տողերը, նրա ձայնը մեղմացավ, ինչպես անօգնական երախայի ձայնն է, նվաղեց, արցունքները գլորվեցին աչքերից ու բացականչեց. «Հայերեն չգիտե՜մ, տառերը չգիտե՜մ, ես իմ լեզուն չգիտե՜մ»։ Ցավոտ է, չէ՞, սեփական գիրը չիմանալը շունչը կորցնելու պես մի բան է, կիսատ ես ու վերջ, իսկ կիսատությունը հավերժ չէ…
Մարդուն իսկապես խելագարության կարող է հասցնել երկու տարբեր իրականությունների խաչմերուկվելը, օրինակ, երբ կարող ես կանգնել Հայկական առաքելական եկեղեցու եւ մուսուլմանական տաճարի միջեւ ու չգիտես` դեպի որը գնաս, որն է քոնը` չնայած դու մեծացել ես մուսուլմանական աղոթքներ ասելով։ Այսպիսի դժվարանցանելի դրության մեջ էր Մուստաֆա Ղազին։
Ցավալի է, բայց ուզում եմ հատկապես խոսել Դենի ու Քեյթի սիրային պատմության մասին, որը ողջ պատմության մի ուրիշ ողբերգական մաս է։ Սերը իրականում չի ճանաչում կրոն ու ազգություն, բայց այս դեպքում չկարողացավ չճանաչել, որովհետեւ խոսքը հայ եւ թրքուհի լինելուն է վերաբերում, այնինչ արդեն որպես հայուհի էլի ոչինչ չփոխվեց Քեյթի սրտում։ Ես չեմ ուզում խոսել ավելիի մասին, որովհետեւ սա այն է, երբ ավելին պետք չէ, ավելին իմանալու համար պետք է պարզապես դիտել «Անատոլիական պատմությունը», դիտել ոչ թե որպես պատմություն կամ ուղղակի 16 մասանոց փոքրիկ սերիալ, այլ որպես այդ պատմությունը կրող անձ, քանի որ այն համազգային ցավի մասին է։
Արմինե ՍԱՀԱԿՅԱՆ
ԵՊՀ ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետի ուսանողուհի
«Առավոտ» օրաթերթ
20.05.2020
Թույլ ստեղծագործություն է: