Անցած ուրբաթ օրը ես գրել էի, որ համավարակային ճգնաժամի պայմաններում, հրամայական է դարձել չեղարկել ի սկզբանե հակասահմանադրական և վիճահարույց հանրաքվեն, և փոխարենը փորձել լայն հանրային համաձայնություն ձևավորել երկրի զարգացման առանցքային խնդիրների շուրջ՝ այն ճգնաժամից հնարավորինս շուտ դուրս բերելու համար։
Ի զարմանս ինձ, տառացիորեն մեկ օր հետո, իր հերթական մարաթոնյան ասուլիսի ընթացքում, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը նշեց, որ իշխանությունները դիտարկում են հանրաքվեն չեղարկելու հնարավորությունը, փոխարենը ուղիներ են որոնում առկա ճգնաժամը հանգուցալուծելու Ազգային ժողովի միջոցով։ Այս կապակցությամբ ես ցանկանում եմ արձանագրել մի քանի պարզ միտք՝
ա) Հանրաքվեի հնարավոր չեղարկումը ողջունելի է։ Այն նույնիսկ մինչև համավարակը երկու մասի էր բաժանել մեր հասարակությունը և դարձել էր փոխադարձ ատելության և անհանդուրժողականության լրացուցիչ աղբյուր։ Այժմ, համավարակից և նրա առաջացրած խորագույն սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամից հետո, նրա անցկացումը պարզապես կրկնակի արկածախնդրություն կլիներ, ուստի այն իսկապես պետք է չեղարկել։ Մեր Սահմանադրությունը որոշ տարբերակներ դրա համար առաջարկում է՝ օրինակ, Հանրապետության նախագահը արտակարգ դրության ավարտից հետո կարող է այլևս չստորագրել նոր հանրաքվեի անցկացումը, և այն ետ ուղարկել Ազգային ժողով վերը նշված հիմնավորումներով, դրանով մեր ժողովրդին զերծ պահելով հերթական փորձությունից։
բ) Ազգային ժողովի և Սահմանադրական դատարանի միջև իսկապես պահպանվում է ճգնաժամային վիճակ, բայց այդ ճգնաժամը ոչ այդքան Սահմանադրական դատարանում է, որն այս ամբողջ ընթացքում սառնասրտորեն կատարում է իր պարտականությունները և հրաժարվեց գործող իշխանության առաջարկած պաշտոնական կաշառքից, որքան Ազգային ժողովի ներսում։ Ազգային ժողովի քաղաքական մեծամասնությունը այլևս չի ներկայացնում հասարակության մեծամասնությանը, և դա է ներկայիս ճգնաժամի հիմնական աղբյուրը։ Այն ընդունում է օրենքներ և վավերացնում կոնվենցիաներ, որոնք կոշտ հակազդեցության են արժանանում հասարակության տարբեր հատվածների կողմից։ Նրա կողմից ձևավորած կառավարությունը ձախողել է համավարակի դեմ պայքարը, և առերևույթ փակուղի է մտցրել արցախյան կարգավորման բանակցությունները, դա արդեն հնարավոր չի թաքցնել վարչապետի երկարաշունչ ելույթների հետևում։ Եվ վերջապես, եթե մինչև հանրաքվեն Ազգային ժողովի իշխող մեծամասնությունը դեռ փորձում էր «բարոյականության» դիրքերից նշավակել Սահմանադրական դատարանը, ապա մայիսի 8-ի Ազգային ժողովի խայտառակ ծեծկռտուքից և դրան նախորդած դեպքերից հետո, այն ցույց տվեց իր իրական դեմքը, և այլևս իրավունք չունի որևէ մեկին որևէ հարցում բարոյականության դասեր տալ։
Կարդացեք նաև
գ) Բարոյական կողմից բացի, Ազգային ժողովը սահմանադրության ցանկացած փոփոխություն իրականացնելու համար պետք է ստանա Սահմանադրական դատարանի համաձայնությունը, դա հստակ նշված է ՀՀ Սահմանադրության 168 հոդվածի երկրորդ կետում։ Եթե հանրաքվեի դեպքում իշխանության ներկայացուցիչները դեռևս տարաբնույթ հղումներ էին կատարում ժողովրդի գերագույն կամքին, ապա այս դեպքում, առանց ժողովրդի անմիջական աջակցության, փորձելով շրջանցել Սահմանադրական դատարանը, Ազգային ժողովը պարզապես կգերազանցի իր սահմանադրական լիազորությունները, և փաստացի կիրականացնի սահմանադրական կարգի բացահայտ տապալում, և ոչ մի Վենետիկի հանձնաժողով նրան այլևս չի փրկի հետագա իրավական պատասխանատվությունից։ Միակ հնարավորությունը սահմանադրությունը փոփոխելու կայանում է նրանում, որ ոչ միայն Սահմանադրական դատարանը, այլև փաստացի հասարակության և հեղինակություն վայելող քաղաքական ուժերի մեծամասնությունը, ընդունի փոփոխությունների տրամաբանությունը և արդարացիությունը։ Դա կարելի է անել միայն լայն հանրային երկխոսության և փոխադարձ ընդունելի լուծումների համատեղ որոնման դեպքում, որոնք արդյունքում պետք է դրվեն հանրաքվեի համավարակի ավարտից հետո, և ի վերջո որոշվեն ժողովրդի վճռորոշ քվեով։
դ) Այսպիսի լուծումներ կարելի գտնել միայն այն դեպքում, երբ գործող «սուպերվարչապետական» սահմանադրությունը համակարգային փոփոխության ենթարկվի՝ հավասարակշռվեն իշխանության տարբեր մարմինների իրավունքները և պատասխանատվությունը, ուժեղացվեն սահմանադրական հակակշիռները, նվազագույնի հասցվի մեկ անձի կամ կառույցի կողմից իշխանության գերկենտրոնացման հնարավորությունները։ Այդ ընդհանուր տրամաբանության մեջ, Սահմանադրական դատարանի համար էլ կարելի է գտնել լուծումներ, որոնք կարող են որոշակիորեն արագացնել նրա կազմի թարմացումը, մյուս կողմից առանց խաթարելու նրա աշխատանքի շարունակականությունը կամ ենթարկելու նրան որևէ մեկ քաղաքական ուժի կամքին։ Այս տարբերակը լրիվ հնարավոր է, և այն լավագույնն է՝ դուրս գալու իշխող քաղաքական ուժի անհեռատես գործողությունների արդյունքում ստեղծված իրավական փակուղուց։
Մինչ այժմ, գործող իշխանությունը պարբերաբար փորձել է երկրի զարգացման բարդ խնդիրները լուծել պարզունակ ուժային ճնշման միջոցով, համոզված լինելով հասարակության մեծամասնության աջակցության վրա, սակայն այդ գործելաոճը ավելի շատ բերել է առկա հակասությունների սրման, քան հանգուցալուծման։ Այսօր, երբ նաև այդ աջակցությունը կտրուկ նվազել է, և հասարակության տարբեր շերտերում ուժեղանում է ընդվզումը գործող իշխանության դեմ, վերջինս պետք է հրաժարվի ուժային ճնշմամբ հարցեր լուծելու իր նախկին պատրանքներից և համեստորեն ու խոհեմաբար վերադառնա քաղաքական երկխոսության դաշտ։ Այդ դեպքում գուցե և գտնվեն այնպիսի լուծումներ, որոնք բխեն մեր բոլորիս հավաքական շահերից, և թույլ տան մեզ հանգուցալուծել այս իսկապես աննախադեպ ճգնաժամը։
Ավետիք ՉԱԼԱԲՅԱՆ
«Ազգային օրակարգ» կուսակցության համահիմնադիր
