Աշխարհում կարծես թե մրցապայքար է սկսվել, թե ով առաջինը կհայտարարի, որ կարողացել է ստեղծել կորոնավիրուսի դեմ պատվաստանյութը եւ/կամ դեղամիջոցը: Նման հայտարարությունները մասամբ արվում են նաեւ ազնիվ նպատակով՝ դեպրեսիայի մեջ գտնվող մարդկանց ցույց տալու համար, որ թունելի վերջում լույսի նման ինչ-որ մի բան է երեւում: Մասամբ, իհարկե, կա գովազդային բաղադրիչը՝ այսինչ դեղագործական ընկերությունն այնքան բարձր գիտական ներուժ ունի եւ այնքան արդյունավետ է աշխատում, որ կարողանում է լուծել մարդկությանն այսօր հուզող ամենահրատապ խնդիրը: Եվ բնական է նաեւ, որ կորոնավիրուսը չեզոքացնող հակամարմինների «հեղինակ» ընկերությունն աստղաբաշխական շահույթներ կստանա, քանի որ անհրաժեշտ են լինելու միլիոնավոր (եթե ոչ միլիարդավոր) չափաբաժիններ:
Իրենց հաջողությունների մասին պարբերաբար հայտնում են Միացյալ Նահանգների, Գերմանիայի, Իտալիայի, Բրիտանիայի, Իսրայելի, Չինաստանի, Ճապոնիայի գիտնականները: Քանի որ նրանք հեղինակավոր ընկերություններ են ներկայացնում, դժվար թե կասկածներ առաջանան, թե այդ գիտնականները միտումնավոր ցանկանում են մոլորեցնել մարդկությանը: (Թերեւս բացառված չէ, որ երբեմն ճոխացնում են իրենց աշխատանքի արդյունքները): Որքան հասկանում եմ, խոսքը արյան պլազմայի սպիտակուցների մասին է, որոնք հանդես են գալիս որպես վիրուսը ճնշող, նրա՝ առողջ բջիջների ներթափանցումը խոչընդոտող հակամարմիններ: Այդ սպիտակուցները կարող են ստացվել թե՛ հիվանդացած-առողջացած մարդու արյունից առանձնացնելով եւ թե՛ արհեստական սինթեզի միջոցով: Գրելն, ինչ խոսք, հեշտ է՝ իրական արդյունավետ հակամարմիններ ստանալը՝ տիտանական եւ չափազանց ծախսատար աշխատանք:
Վստահ եմ, որ, ի վերջո, գիտությունը կլուծի այդ խնդիրը: Միայն թե մարդիկ պետք է հասկանան, որ դա խմորի բաղադրատոմս չի, որով կարելի է վաղը մեկ միլիարդ կարկանդակ թխել: Դեղամիջոցի կամ պատվաստանյութի զանգվածային արտադրությունն ունի որոշակի փուլեր, որոնք, հաշվի առնելով հարցի ծայրահեղ հրատապությունը, հնարավոր է արագացնել, բայց անհնարին է շրջանցել: Եթե անգամ պատվաստանյութն ի վիճակի է կանգնեցնել վարակը մկների մոտ, ինչպես որ վերջերս հայտարարել են իտալացիները, դա չի նշանակում, որ այն արդյունավետ ու անվնաս է մարդկանց համար: Այդ փորձարկումները սկսելու համար անհրաժեշտ է անցնել բավականին բարդ ընթացակարգ (այլ կերպ չի էլ կարող լինել՝ մարդու առողջությունը փորձադաշտ չէ): Որոշ տեղերում փորձարկումներն արդեն սկսվել են, բայց հիմնականում ընկերությունները հայտարարում են, որ դեղամիջոցների անվտանգությունը ստուգելուց եւ դրական արդյունք ստանալուց հետո լայնամասշտաբ փորձարկումները սկսվելու են ամենաշուտը հուլիսից եւ տեւելու են ամիսներ:
Այնպես որ, եկեք այս անգամ հավատանք ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի լավատեսությանը եւ հույս ունենանք, որ մինչեւ տարվա վերջ սկսվելու են զանգվածային պատվաստումները: Մի բան պարզ է՝ առանց դրա համաշխարհային ճգնաժամը չի հանգուցալուծվի:
Կարդացեք նաև
Արամ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ
Հայաստանում եւ ԱՄՆ-ում, հետեւեալն է այժմու մօտեցումը՝
մեռնողները պիտի հանդիսանան տարեցները, եւ արդէն առողջական խնդիր ունեցող անձերը: Այսինքն՝ «տկարները»… Անոնց վրայէն գիծը կը քաշեն, թող անոնք մեռնին որքա՜ն որ կ’ուզեն, միայն թէ՝ մնացեալները իրենց սովորական կեանքերը վայելեն:
Հայաստանի պարագային, նաեւ, կայ այն հաշիւը որ պետական օգնութիւնն ալ կը նուազի, այն տրամաբանութեամբ որ՝ տնտեսութիւնը գործում է: Իսկ ԱՄՆ-ում, նախագահին համար քաղաքականօրէն կենսական է տնտեսութիւնը փրկելը, քանզի անկէ կախեալ են Նոյեմբերին իր վերընտրուելու շանսերը:
Ուղղակի հրէշային է:
Յ.Գ. Այն պահին որ Դոնալդ Թրամփը յայտնեց թէ պատուաստումները կը սկսին մինչեւ տարեվերջ, արդէն ստոյգ դարձաւ որ՝ … այդպէս չի լինելու: Շատ աւելի ուշ է դա լինելու: Ինչպէս որ անդադար իմ համոզումն է յայտնում թէ ԱՄՆի տնտեսութիւնը շատ արագօրէն պիտի վերականգնի, ինչ որ ակնյայտ անկարելիութիւն մըն է:
Պատուաստի կապակցութեամբ, ամենաառաջացած եւ լուրջ գործընթացը, Pfizerինն է: Որու վերջին հանգրուանը, եթէ ամէն բան յաջող ընթանայ՝ արտադրութեան դեռ ՍԿՍԵԼՈՒ համար, տարեվերջն է: Իսկ անկէ ետք, արտադրութիւնը եւ սրսկումները պիտի չլինեն անմիջապէս զանգուածային, այլ պիտի կատարուին աստիճանաբար:
Դեռ պիտի տեսնենք նաեւ թէ ինչպէս որոշ երկիրներ պիտի ստանան պատուաստը, մինչ միւսները իրենց կարգը պիտի սպասեն…
Այս համաճարակը կարող էր Մարդկութիւնը բարելաւել, տեղի ունեցաւ սակայն հակառակը:
Կը ներէք, միայն մի կէտ եւս, եւ այստեղ գոնէ մէկ շաբաթ կը լռեմ: Confinement-ի միջոցառումները չեղարկելու նպատակը նաեւ այն է որ՝ կարելի եղածին չափ շատ մարդիկ վարակուին, ապա՝ ապաքինելով՝ այնուհետեւ immunity ունենան այս ժահրին դէմ, anti-bodyների բնական արտադրումով: Ասիկա դաւադրական տեսութիւն չէ, այլ ուղղակի բացատրուած է մասնագէտներու կողմէ, թէկուզ ոչ շատ տարածուած կերպով: Այդ ուղիով, պատուաստը նոյնքան կարեւոր չէ, քանզի մեյ մը որ բնակչութիւնը մը զանգուածային կերպով վարակուի եւ ժաhրը յաղթահարէ, բուժուի (յաճախ առանց ծանր ախտանշանի իսկ), ժահրը սովորական կը դառնայ, տեղի կ’ունենայ բնական herd-immunity կոչուածը: Շատ բարի: Սակայն այդ բոլոր բուժուողները, թէ մինչ այդ եւ թէ անկէ ետք, իրենց վրայ կրելով ժահրը զայն պիտի փոխանցեն տարեցների եւ արդէն իսկ հիւանդների, որոնք անկէ պիտի մահանան… Ասոր ալ կ’ըսեն՝ collateral damage… Քանի որ այս է հանրային վիճակը, ամէն ընտանիք պէտք է որ ինք իր տարեցները եւ հիւանդ անդամները պահէ ու պաշտպանէ, խիստ մեկուսացման սեփական միջոցներով:
Ժամանակակից Drug Discovery-ն չափազանց երկարատեւ ու ծախսատար գործ է: Մէկ դեղը տեւում է մօտ 10-15 տարի եւ կարող է արժենալ մի քանի միլիարդ դոլար:
Համառօտ ներկայացնեմ դրա փուլերը՝
1. Drug R&D => 6-7 տարի, $700 միլիոն (գիտական մասը՝ Target ID and Validation, Hit ID, Hit-to-Lead, Lead Opt)
2. Preclinical => 1-2 տարի, $150 միլիոն
3. Clinical Phase I => 1-2 տարի, $273 միլիոն
4. Clinical Phase II => 1-2 տարի, $319 միլիոն
5. Clinical Phase III => 1-2 տարի, $314 միլիոն
6. FDA approval: Վերջին խօսքն իհարկէ FDA-ինն է:
Այս փուլերը հիմա շատ աւելի արագ պիտի անցնեն: Օրինակ՝ Թրամփն ամէն օր մամուլի ասուլիս էր տալիս եւ FDA-ի ղեկավար Հանը եւս յաճախ էր ներկայ լինում: Ու Թրամփն էլ անընդհատ շնորհակալութիւն էր յայտնում, որ FDA-ը համաձայնել է գործն արագացնել: Բայց ինչքան էլ արագացնեն, միեւնոյն է մի սահման կայ, որ դրանից արագ չեն կարող անել:
Ես զբաղւում եմ առաջին փուլով (R&D): Չափազանց հետաքրքիր գիտութիւն է մոլեկուլային կենսաբանութիւնը: Ափսոս հանրամատչելի հաղորդումներ չկան Հայաստանում, որ սովորական մարդիկ տեսնեն, թէ ինչպէս են ժամանակակից դեղերն ստեղծւում: Բայց անգլերէն շատ կայ, կարելի է թարգմանել ու հեռուստացոյցով ցոյց տալ: