Ինչո՞ւ կորոնավիրուսի դեմ պայքարում Հայաստանը պարտվեց Վրաստանին
Երբ որոշում կայացվեց աստիճանաբար «բացել» տնտեսությունը, քննարկումները չեն դադարում՝ ճի՞շտ է, թե՞ սխալ գնալ այս քայլին, քանի որ վտանգ կա, որ կորոնավիրուսի ալիքը մեր երկրում կարող է շեշտակիորեն աճել:
Այս երկընտրանքի հետ միասին, մեր երկրում ընթանում են քննարկումները նաև այն մասին, թե ի՞նչ տվեց մեզ կարանտինի պահպանումը: Ո՞րն էր դրա նպատակը, երբ երկրի օրական վնասը ամենալավատեսական հաշվարկներով տատանվում էր 40 մլն դոլարի սահմաններում:
Երրորդ խնդիրը, որ հուզում է մեր հանրությանը՝ ինչո՞ւ մեզ մոտ վարակակիրների քանակն այսքան մեծ եղավ՝ համեմատած հարևան Վրաստանի հետ:
Կարդացեք նաև
Այս հարցադրումների քննարկումը սկսենք վերջինից, քանզի այստեղից պարզ կդառնա, թե ինչ էֆեկտիվությամբ է ընթանում այս վիրուսի տարածման դեմ պայքարը և ինչո՞ւ մեզ մոտ բոլոր ցուցանիշները վատն են մեր հարևանների հետ համեմատ:
Նախ` սկսենք ցուցանիշների համեմատությունից:
Ի՞նչ ցուցանիշներ են արձանագրված Հայաստանում և Վրաստանում
Մայիսի 5-ի դրությամբ, մեզ մոտ վարակվածների թիվը կազմել է՝ 2619: Հարևան Վրաստանում այդ թիվը ավելի քան չորս անգամ պակաս է՝ 604:
Մեզ մոտ մահացածների թիվը կազմել է 40, մեր հարևանների մոտ՝ 9: Մեզ մոտ բնակչությունը մոտ 20 տոկոսով պակաս է մեր հարևանի համեմատ: Արդյունքում մեկ մլն շնչին վարաքվածների ցուցանիշը մեր մոտ 884 մարդ է: Մինչդեռ վրացիների մոտ այդ ցուցանիշը կազմում է 151 մարդ: Այսինքն, այս ցուցանիշով մենք վրացիներից հետ ենք մոտ վեց անգամ: Իսկ մահացության ցուցանիշով նրանցից հետ ենք ավելի քան վեց անգամ: Մեր ցուցանիշը 13 է, նրանցը՝ 2: Միակ ցուցանիշը, որտեղ մենք առաջ ենք վրացիներից, թեստավորումների քանակն է: Մեզ մոտ այդ ցուցանիշը մոտ 26 հազար է, նրանց մոտ՝ 20 հազար:
Ինչպե՞ս ստացվեց, որ մենք նրանցից ունենք այս չափ վատ ցուցանիշներ:
Հավելենք, որ եթե վարակակիրների ցուցանիշներով մենք վրացիներից առաջ ենք մի քանի անգամ, ապա, օրինակ, նախորդ տարվա օտարերկրյա զբոսաշրջիկների ընդունման քանակով մենք նրանցից հետ ենք գրեթե հինգ անգամ: Այսպես, 2019-ին Վրաստան է այցելել մոտ 9,3 մլն զբոսաշրջիկ, մինչդեռ մեզ մոտ եղել է 1,9 մլն:
Ստացվում է, որ այս ցուցանիշով մենք նրանցից հետ ենք մոտ հինգ անգամ, իսկ վարակվածների ցուցանիշով նրանցից առաջ ենք նույնպես հինգ-վեց անգամ:
Եթե զբոսաշրջիկների քանակի տարբերությունը կարելի էր բացատրել օբյեկտիվ հանգամանքներով, նրանց աշխարհագրական դիրքով, այլ պայմաններով, ապա վիրուսակիրների մասով դա հնարավոր չէ բացատրել: Ավելին, մեզ մոտ այդ ցուցանիշը պետք է լիներ նրանցից նույնպես հինգ անգամ պակաս: Քանզի ինչքան բաց է երկիրը, այնքան մեծ է հավանականությունը, որ վարակվածների քանակը նույնպես մեծ լինի:
Բացի այդ, հիմնական վարակի կենտրոնների՝ Չինաստանի, Իրանի և Իտալիայի հետ Վրաստանի կապերն անհամեմատ ավելի մեծ են եղել, քան մեր հետ:
Սա նույնպես արձանագրում է վիճակագրությունը: Բացի այդ, Վրաստանն՝ իր «առանց վիզա» ռեժիմի առկայությամբ, ավելի լայն կապեր է ունեցել Եվրոպայի հետ, քան Հայաստանը:
Բոլոր այս ցուցանիշները համադրելով և կիրառելով պարզ մաթեմատիկական հաշվարկ՝ կարելի է եզրահանգել, որ եթե լիներ իշխանության աշխատանքի էֆեկտիվության գործակիցը, ապա մեր իշխանության գործակիցը վրացականի հետ համեմատ մոտ 10 անգամ ավելի վատը կլիներ այս կորոնավիրուսային հակաճգնաժամային պայքարի համատեքստում:
Փորձենք հասկանալ, թե ինչո՞ւ է այդպես ստացվել:
Առաջին
Վրացական իշխանությունները վիրուսի դեմ պայքարը սկսեցին դեռ սույն թվականի փետրվարի վերջից, մինչդեռ մեր իշխանությունները հանրաքվեի էին պատրաստում հանրությանը: Այսինքն, վրացի իշխանավորները մտահոգված էին իրենց հանրության շահերով, իսկ մեր «ազգընտիրները» բացառապես իրենց շահերի մասին էին մտածում: Ստացվում է, որ հանրությունը ինչքան շատ է վստահում իր իշխանությանը, այնքան շատ է արհամարհելու, և դա քաղաքական բանաձևն է, որ գործում է մեր հանրային կյանքում:
Փաստացի Հայաստանի իշխանություններն ուշացան և սկսեցին իրենց պայքարը պանդեմիայի դեմ միայն այն բանից հետո, երբ դրա անհրաժեշտության մասին հայտարարեց ԱՀԿ-ն:Այսինքն` մեր իշխանությունները ստիպված եղան սկսել պայքարը վարակի դեմ:
Երկրորդ
Վրաստանի իշխանությունն արդեն հին՝ «մաշված» իշխանություն է, ով վախենում է հանրության դժգոհությունից: Այդ իշխանությունն արդեն 8 տարի է՝ իշխում է Վրաստանում: Մերը «նոր է», թարմ է, զգում է հանրության վստահության շունչը և, այդ իսկ պատճառով էլ ավելի վստահ է փորձում արհամարհել հանրության շահը՝ մտածելով, որ հանուն իրենց նպատակների իրագործման՝ կարելի է նաև զոհաբերել իրենց վարկանիշի մի մասը: Սակայն այդ գործելաոճը հանգեցնում է նրան, որ իշխանություն սկսում է կորցնել իրականության զգացումը և չզգալ, որ վստահության-անվստահության խնդիրը սկսվում է կախված մնալ մի բարակ թելից և ամեն պահի այն կարող է կտրվել: Իսկ եթե կտրվեց, ամեն ինչ կարող է ընթանալ այնպես, ինչպես եղավ 2018-ի ապրիլին:
Օրինակ, կոմունալ վճարների դիմաց կառավարության օգնության փաթեթի ձևավորման փիլիսոփայությունը հենց դա ցույց տվեց: Պարզվեց, որ կառավարության «մանր շուստրիությունները» հանրությունը նկատեց, և կառավարությունը ստիպված եղավ արագ սրբագրել իր նախորդ որոշումը:
Սա ցույց տվեց, որ իշխանությունը կարող է արհամարհել հանրությանը ճիշտ այնքան, որքան նրան դա թույլ կտրվի:
Վրացիները նման «շուստրիություն» չցուցաբերեցին, քանզի լավ էին գիտակցում, որ հանրությունը դա նրանց չէր ների:
Երրորդ
Վրաստանի ներկայիս իշխանությունն իր բնույթով պոպուլիստական չէ: Այստեղ արհեստավարժների մասը բավականին մեծ է: Վրաստանի իշխանությունները ոչ թե թատերական ներկայացումներով, այլ գործնական քայլերով պիտի կարողանան ապացուցել, որ իրենց պայքարը պանդեմիայի դեմ էֆեկտիվ կլինի և ուրեմն նաև կգնահատվի հանրության կողմից: Իսկ այդ գնահատման ցուցանիշները տեսանելի են այն թվերով, որոնք ունի այսօր Վրաստանը:
Հայաստանի իշխանության այսօրվա շարժիչը պոպուլիզմն է: Եվ եթե նույնիսկ կառավարության մեջ կան նաև արհեստավարժներ, միևնույն է նրանք կաշկանդված են իրենց որոշումներով, քանզի կարող են չհասկացված դառնալ կառավարության ղեկավարի կողմից:
Հենց դրա պատճառով է, որ մամուլում մերթընդմեջ տարածվում են լուրեր, ասենք, Փաշինյանի և Ավինյանի միջև հնարավոր տարաձայնությունների մասին: Ճի՞շտ են այդ տարաձայնությունները, թե՞ ոչ դժվար է ասել, սակայն այն միտումը, որ նման բան կարող է լինել, ցցուն է դարձնում վերը նշվածը:
Չորրորդ
Վրաստանի իշխանությունները այսօր չեն գնում հանրության պառակտման՝ բաժանելով մարդկանց սևերի և սպիտակների: Եվ դա այն դեպքում, երբ այս տարվա աշնանը նախատեսված է անցկացնել խորհրդարանական ընտրություններ:
Այսօր դժվար է ասել՝ կլինե՞ն այդ ընտրությունները, թե՞ ոչ: Սակայն, իշխանությունը կարող էր այս գործոնն օգտագործելով սկսել ցեխ շպրտել իր մրցակիցների վրա: Սակայն Իվանիշվիլին չգնաց այդ քայլին, քանզի հասկանում էր, որ դրանով կարող էր տակտիկական տեսանկյունից շահել, սակայն ռազմավարական առումով այդ քաղաքականությունը կխանգարեր Գախարիայի կառավարությանը միասնական մթնոլորտում որոշումներ կայացնել: Ցանկացած արհեստավարժ վարչարար գիտի, թե ինչ է նշանակում պետական «մեքենան» աշխատեցնել պառակտված հանրության մեջ և հակառակը:
Հայաստանի իշխանությունների քաղաքականության ռազմավարությունն է հանրության պառակտման խնդիրը: Ընդորում, դա հիմնականում գալիս է կառավարության ղեկավարից, նրա աշխարհընկալումից և խիստ տոտալիտար հայացքներից: Վերջինիս համար բացի իրենից և վերացական «հանրությունից» այլ քաղաքական սուբյեկտներ գոյություն չունեն: Նույնիսկ սեփական քաղաքական ուժն այդպիսին չի համարում: Սա մոտավորապես այն է, ինչն առկա էր ԽՍՀՄ-ի ժամանակներում: Պարզապես 21-րդ դարի գործոնը թույլ չի տալիս ամբողջովին իրականացնել այդ պատկերացումները:
Հասկանալի է, որ այս պայմաններում կառավարության արհեստավարժ մասի աշխատանքն ունի բնական սահմանափակում, որն էլ նվազ է դարձնում նրա գործունեությունը: Եթե նույնիսկ այսօրվա կառավարության կազմում հայտնվեն արհեստավարժության մասով Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրներ, միևնույն է մինչև երկրում այս մթնոլորտը չփոփոխվի, խոսել էֆեկտիվ կառավարման մասին անլուրջ կլինի:
Ամփոփելով նշենք, որ այսօրվա Վրաստանն իր ցուցանիշներով ավելի գրավիչ է դառնում նաև իր դրսի գործընկերների համար: Կորոնավիրուսային ցուցանիշներն այս հարցում նույնպես իրենց ազդեցությունն են թողնում: Եվ զարմանալի չէ, որ ներկայիս Վրաստանի վարչապետ Գախարիան արդեն հայտարարում է, որ «…ունի կոնկրետ պայմանավորվածություններ տարբեր երկրներից և միջազգային կազմակերպություններից՝ մոտ 3-5 մլրդ դոլարի չափ ներդրումներ բերել…»:
Ինչքանո՞վ են իրական այս ծրագրերը, դժվար է ասել: Եթե Գախարիային հաջողվի նույնիսկ մեկ միլիարդ էլ բերել, դա կլինի լուրջ հաջողություն: Դրա արդյունքում է, որ երկիրը կարող է Փաշինյանի ասած՝ «…հետկորոնավիրուսային նոր շուկաներ գրավել…»: Վրացիները հույս ունեն հասնել իրենց նպատակին այն խոսակցությունների համապատկերում, որ հետպանդեմիայի ժամանակաշրջանում շատ արևմտյան ընկերություններ կարող են դուրս բերել իրենց արտադրությունները Չինաստանից: Դա լինելու է Արևմուտքի ռազմավարությունը, որպեսզի հետկորոնավիրուսային նոր աշխարհակարգում Չինաստանի դերը իրենց համար վտանգավոր չափի չմեծանա:
Մեզ մոտ նման դիսկուրսներ չկան: Մեզ մոտ նույնիսկ ամաչում են խոսել դրսի հնարավոր ներդրումների մասին, քանզի հասկանում են, որ դրան ոչ ոք չի հավատալու: Նույնիսկ տեսականորեն այդպիսի աշխատանք էլ չի կատարվել: Ավելին, կա լուրջ մտավախություն, որ վերջին երկու օրենքները՝ կապված «բանկային գաղտնիքի» և «ապօրինի գույքի բռնագանձման» հետ, կարող են բերել երկրից կապիտալի մեծ քանակի արտահոսքի:
Դրանից հետո մենք ոչ միայն հետկորոնավիրուսային աշխարհում նոր շուկաներ չենք գրավի, այլ, հաշվի առնելով նաև մեր դրսի գործընկերների հետ հարաբերությունների վատթարացումը, կարող ենք հայտնվել նոր ստեղծվելիք աշխարհակարգի քաղաքակրթական «խորդանոցում»:
Վերը նշվածից հետո հասկանալի են դառնում նաև այն հարցադրումները, թե ճի՞շտ էր արդյոք կարանտինի քաղաքականությունը և ճի՞շտ է արդյոք այդ ռեժիմից դուրս գալը:
Կարանտինը՝ որպես ժամանակավոր միջոց, ճիշտ էր, որպեսզի վարակի արագ տեմպը կանխվեր, սակայն այդ ժամանակահատվածը ոչ էֆեկտիվ օգտագործվեց հանրության մեջ վարակակիր թիրախային խմբերի հայտնաբերման և մեկուսացման համար: Իսկ ներկայիս տնտեսական ոլորտների «բացումն», ըստ էության, լուրջ այլընտրանք չուներ: Թեև չի բացառվում, որ կարճ ժամանակ անց հանրությունը կարող է հայտնվել հումանիտար լուրջ աղետի առջև:
Տնտեսությունը չբացելու դեպքում հումանիտար աղետից խուսափել չէր լինի, պարզապես դրան կգումարվեր նաև տնտեսական և սոցիալական աղետը:
Իսկ ելքը երկրում պառակտման մթնոլորտի վերացումն է, համերաշխության մթնոլորտի հաստատումը, կապիտալի արտահոսքին նպաստող և պոպուլիստական, սակայն հանրությանը ոչ մի օգուտ չտվող գործելաոճից հրաժարումը: Միայն այդ դեպքում մենք կկարողանանք խուսափել տնտեսական, սոցիալական և առողջապահական աղետից։ Հակառակ դեպքում, հաշվի առնելով նաև մեր աշխարհաքաղաքական դիրքը, վերջնարդյունքում կարող է հանգենք նաև մեր անվտանգության համակարգի փլուզմանը՝ դրանից բխող լրջագույն հետևանքներով:
Երվանդ ԲՈԶՈՅԱՆ
Քաղաքական մեկնաբան
Պոլիտէկոնոմիա հետազոտական ինստիտուտ
