Մահաթմա Գանդիի արձանը Երեւանում տեղադրելու հարցը բուռն քննարկումների տեղիք է տվել: Aravot.am-ի հետ զրույցում Խ. Աբովյանի անվան մանկավարժական համալսարանի Հայոց պատմության ամբիոնի դոցենտ Էդիկ Գեւորգյանն ասաց, որ լրատվամիջոցներից է տեղեկացել հնդիկ ազգային, ազատագրական պայքարի գործիչ Մահաթմա Գանդիի արձանը՝ Երեւան քաղաքի վարչական շրջաններից մեկում տեղադրելու մասին:
Խոսելով Մահաթմա Գանդիի մասին, պատմաբանը հիշեցրեց, որ հնդիկ գործչի իսկական անունը Մոհանդաս Կըրըմչընդ Գանդի էր, իսկ Մահաթմա անունը նրան հետագայում ժողովուրդն է տվել ՝ ծառայությունների դիմաց, որը նշանակում է Մեծ ոգի:
«Անկեղծ ասած, որպես մտավորական եւ հայ պատմաբան՝ դեմ եմ, որ ընդհանրապես մեր պատմությունը սահմանափակենք միայն մեզանով: Համաշխարհային պատմության, մշակույթի հետ մենք միշտ էլ շփվել ենք, համաշխարհային դեմքերը մեզ համար ընդունելի են, բայց ընդունելի են այն դեպքում, երբ աղերսներ ունեն մեր պատմության հետ: Տվյալ պարագայում մենք սերունդներին թողնում ենք հուշարձան, ու վաղը, մյուս օրը նրանք հարցնելու են՝ ո՞վ է Մահաթմա Գանդին, ի՞նչ ծառայություններ ունի, եւ ինչ կապ հայ իրականության հետ:
Իհարկե, Գանդիզմը 19-րդ դարում եւ 20-րդ դարի սկզբին ծավալվեց աշխարհով մեկ, Գանդին էլ պայքարեց իր ժողովրդի իրավունքների համար: Նա Հնդկաստանի պատմական զարգացման բացառիկություն էր քարոզում, լավ էր անում, իր ժողովրդի համար էր անում: Ես որպես պատմաբան՝ Գանդիին պարտավոր եմ առաջին հերթին կապել 20-րդ դարի ամենամեծ ողբերգության՝ Հայոց ցեղասպանության հետ: Երբ տեղեկանում ենք Գանդիի կենսագրությանը, տեսնում ենք, որ մեզ համար դժնդակ այդ ժամանակներում Անգլիայում իր կրթությունը ստանալուց նա հետո վերադարձել է հայրենիք եւ կապվել է հնդկական Ազգային կոնգրես կուսակցության հետ, նրա գաղափարական ղեկավարն է դարձել եւ ակտիվ գործունեություն է ծավալել:
Կարդացեք նաև
Անգլիայում կրթություն ստանալով, պայքարելով գաղութարարության դեմ՝ չեմ հիշում, որ Գանդին երբեւէ դատապարտած լինի Հայոց ցեղասպանությունը: Մենք լավ գիտենք նաեւ Մեծ Բրիտանիայի դիրքորոշումը ցեղասպանության հարցում, որտեղ Գանդին կրթություն է ստացել: Ինձ համար այս համատեքստում հետաքրքիրը հետեւյալն էր՝ հնդիկ ազատագրական պայքարի մեծ գործիչը, Գանդիզմի հիմնադիրը, այն շրջանում, երբ մեծ մարդասերներն իրենց բողոքի ձայնն էին բարձրացնում աշխարհում տեղի ունեցող անարդարությունների ու Հայոց ցեղասպանության դեմ, մի՞թե ոչինչ չի ասել: Անձամբ ես, որպես պատմաբան, որեւէ փաստի չեմ հանդիպել: Եթե լինի՝ ուրախ կլինեմ: Ինչո՞ւ ենք մենք մինչեւ հիմա Յոհաննես Լեփսիուսին եւ մյուսներին հիշում, որովհետեւ նրանք բողոքի ձայն են բարձրացրել, մինչեւ վերջ կանգնել են մեր կողքին»,-ասում է պատմաբանը:
Նաեւ շեշտում է. «Իհարկե, ես չեմ թերագնահատում Գանդիի դերը, բայց տվյալ պահին, նրա արձանի կանգնեցնելը Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաքում, ինձ համար անհասկանալի է: Հայերը 15-16-րդ դարերից սկսած՝ բնակություն են հաստատել Հնդկաստանում, ունեցել ենք լուրջ գաղութներ՝ Դելլիում, Մադրասում, Կալկաթայում, Բոմբեյում: Մադրասում 1794թ մեր առաջին պարբերականն է հրատարակվել՝ Հարություն Շմավոնյանի ջանքերով, Մադրասում ունեցել ենք հայկական մշակութային օջախներ, դպրոցներ:
Ի վերջո, 18-րդ դարի վերջերին Մադրասում 1771թ հայկական տպարան ենք հիմնել, եւ նույն տպարանն առաջին հրապարակախոսական երկերն է տպագրել ՝ Մովսես Բաղրամյանի «Նոր տետրակ, որ կոչի Յորդորակը»: Ամենակարեւորը՝ հայկական սահմանադրականության հիմքերն են դրվել այնտեղ, խորհրդարանական կառավարման համակարգ է առաջ քաշվել… Ունեցել ենք լուրջ գործիչներ, որոնք ամեն ինչ արել են Հնդկաստանի տնտեսության համար, Հովսեփ Էմին ենք ունեցել, որը հնդկահայ գաղութի լավագույն ներկայացուցիչն էր:
Այսինքն, հայ-հնդկական կապերն այնքան խորն են եղել, որ ես չեմ կարծում, թե Գանդին տեղյակ չէր այդ ամենից: Ստացվում է՝ լինելով ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ ու տեղյակ՝ հնդկահայ համայնքին, նա երբեւիցե իր բողոքի ձայնը չի բարձրացրել: Ինձ համար կան որոշակի չափանիշներ, եւ այդ չափանիշների մեջ՝ այս ժամանակներում Գանդիի արձանի տեղադրման գաղափարը չի տեղավորվում: Ես չեմ կարծում, որ որեւէ երկիր կարող է իր պատմության հետ չառնչվող որեւէ գործչի մեծարել: Օրինակ, Պորտուգալիայում առայսօր մեծարում են Գալուստ Գյուլբենկյանին, քանի որ լինելով հայազգի գործիչ, մեծ դեր է խաղացել Պորտուգալիայի տնտեսության մեջ: Իսկ Գանդին ի՞նչ է արել մեզ համար: Ամենայն հարգանքով վերաբերվելով Գանդիզմին, հնդիկ ժողովրդին, գնահատելով հայ-հնդկական բարեկամությունը,միեւնույն է՝ ինձ համար անհասկանալի է նման որոշումը»:
Գոհար ՀԱԿՈԲՅԱՆ
