«Ես կարծում եմ, որ իրականության մեջ փաստաթուղթ, որպես այդպիսին, չկա, որովհետեւ եթե լինում է, բերում հանձնում են կողմերին եւ մեկամսյա ժամկետում պիտի պատասխան տան՝ պատրա՞ստ են դրա շուրջ բանակցել, թե՞ չէ: Բայց ինչ-որ փաստաթուղթ պատրաստվում է: Միայն թե մադրիդյան փաստաթղթի պես մի բան չպատրաստեն, մեզ դնեն փաստի առաջ, որ մենք նորից մերժենք»,- «Առավոտի» զրուցակիցն է ՊԲ նախկին հրամանատար Սամվել Բաբայանը:
– Փետրվարի 20-ին, Հ1-ին տված հարցազրույցում, անդրադառնալով ազատագրված տարածքներին, ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինանն ասաց. «Մենք ասում ենք, որ այդ ստատուս քվոն, երբ ձեւավորվել է, երբ Արցախի ինքնապաշտպանական ուժերն այդ տարածքները վերցրել են վերահսկողության տակ, նրանք դա արել են, որպեսզի Ադրբեջանի ագրեսիվ գործողությունները Լեռնային Ղարաբաղից հնարավորինս հեռացվեն այնքան, որպեսզի դառնան անհասանելի: Եթե կա առաջարկ անվտանգության ապահովման նույնքան արդյունավետ մի գործիքի, այդ առաջարկը թող ձեւակերպվի, եւ հայ ժողովուրդը կքննարկի՝ դա իր համար ընդունելի՞ է, թե՞ ոչ»։ Ի վերջո, Ձեր կարծիքով, այդ տարածքները մեզ համար ի՞նչ են` անվտանգության գոտի՞, անվտանգության երաշխի՞ք, սակարկման առարկա՞:
– Ես չեմ գտնում, որ դրանք անվտանգության գոտի են կամ սակարկման առարկա: Ես գտնում եմ, որ դա մեր հայրենիքն է, մեր հողն է, եւ մենք պետք է զարգացնենք, կառուցենք ու ապրենք այդ հողի վրա: Ոչինչ ուրիշ չեմ պատկերացնում: Հիմա պարոն Փաշինյանը դա արել է, որպես քաղաքական հայտարարություն` պետք է, դրա համար այդ փուլում արած լինի, թե ընդհանրապես այդ ձե՞ւ է մտածում, քանի ես պարոն Փաշինյանի հետ որեւէ հանդիպում չեմ ունեցել, ես չեմ կարող ասել, թե ինչի՞ համար է դա արել, ի՞նչ նպատակ է հետապնդում: Բայց մեր տեսակետը` Արցախը ամբողջովին` այն տարածքներով, որ այսօր կա, վերակառուցել, խնդիրը լուծել` առաջին հերթին ժողովրդի: Այն տարածքները, որոնք այսօր մեր վերահսկողության տակ են, այդ տարածքներից տեղահանվել է 315 հազար ադրբեջանցի: Մեր ժողովուրդը, որը Սովետական Ադրբեջանի տարածքներում ապրել են` բոլորն արմատներով արցախցի, տեղահանվել է 380 հազար քաղաքացի: Հիմա, մինչեւ այդ խնդիրը չենք լուծում` վերաբնակեցնում, մարդիկ վերադառնան իրենց տները… Ինչքան հայ կվերադառնան իրենց տները` Բաքու, Սումգայիթ, Կիրովաբադ, այդքան ադրբեջանցի կվերադառնա այդ տարածքները, նրանից հետո, նոր միայն կնստենք քաղաքական խնդրի լուծման: Եթե ադրբեջանցին ասում է` մեր ադրբեջանցին պետք է գա այդ տարածքները, իրենց տները, ոնցոր իրենք են ասում, մենք էլ ասում ենք` մերոնք էլ պիտի գան իրանց տները. ընդունելի՞ է ձեր համար: Եթե` այո, բերեք նստենք` բանակցենք դրա շրջանակում: Եթե այսօր աշխարհում մի մարդու իրավունքից են խոսում, մի ամբողջ ժողովրդի իրավունք վերականգնենք, նոր անցնենք քաղաքական լուծման: Էն, ինչը որ ցանկանում է Ադրբեջանը այս փուլում, դա անհնարին է իրականացնել: Ուղղակի` ան-հը-նա-րին է: Վերջ:
– Այսինքն, Դուք կո՞ղմ եք Արցախի հարցի լուծման փուլային տարբերակին: Դա այն է, ինչի մասին օրերս հայտարարեց ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը. ասաց` բանակցությունների սեղանին հիմա այդ տարբերակն է եւ այն համաձայնեցվել է դեռ մեկ տարի առաջ` Մոսկվայում կայացած ԱԳ նախարարների հանդիպման ժամանակ:
Կարդացեք նաև
– Իմ ասածը որեւէ կապ չունի փուլային տարբերակի հետ: Ես ուղղակի շեշտում եմ, որ հասարակությունները, որ տուժել են այդ պատերազմից, պիտի դրանց հարցը լուծել ամենից առաջ, ապա միայն քաղաքական հիմնախնդիրներով զբաղվել:
– Ուշագրավ է նաեւ, որ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել էր, որ բանակցային սեղանին որեւէ փաստաթուղթ չկա: Մինչդեռ, պարզվում է, որ կա: Համենայնդեպս, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Լավրովի հայտարարություններին չհակադարձեց, իսկ ԱԳ նախարար Զոհրաբ Մնացականյանի հակադարձումները համոզիչ չէին:
– Ես կարծում եմ, որ իրականության մեջ փաստաթուղթ, որպես այդպիսին, չկա, որովհետեւ եթե լինում է, բերում հանձնում են կողմերին եւ մեկամսյա ժամկետում պիտի պատասխան տան՝ պատրա՞ստ են դրա շուրջ բանակցել, թե՞ չէ: Բայց ինչ-որ փաստաթուղթ պատրաստվում է: Միայն թե մադրիդյան փաստաթղթի պես մի բան չպատրաստեն, մեզ դնեն փաստի առաջ, որ մենք նորից մերժենք: Մենք պետք է իմանանք, որ դա արդեն 7-րդ փաստաթուղթն է, որոնցից առնվազն 3-ից Ադրբեջանը հրաժարվել է: Ոչինչ չի փոխվելու, եթե մենք էլ հրաժարվենք: Ինչ վերաբերում է նրան, որ հրաժարվելու դեպքում պատրերազմ կարող է սկսվել, ապա ասեմ, երբ որ Ադրբեջանը պատրաստ լինի, սկսելու է՝ անկախ որեւէ հանգամանքից: Բայց շատ երկար պիտի մտածել պատերազմ սկսելուց առաջ, որովհետեւ հնարավոր է՝ նրանք ոչ միայն տարածքներ կորցնեն, այլեւ Ալիեւյան կլանը իշխանություն կորցնի: Պատերազմն է Ալիեւյան կլանին բերել իշխանության, նույն հաջողությամբ հերթական պատերազմը կարող է զրկել այդ նույն իշխանությունից:
– Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանական համայնքի ակտիվացումը, համայնքի ղեկավարին կարգավիճակ ապահովելը` Ադրբեջանի մեջլիսի պատգամավոր դարձնելով, ի դեպ, նա այժմ էլ ընդգրկվել է ԵԽԽՎ պատվիրակությունում, տարբեր երկրների դեսպանների հետ նրա հանդիպումները մեզ պե՞տք է մտահոգեն: Տասնամյակներ շարունակ Ադրբեջանը փորձում էր այդ համայնքը գործոն դարձնել` չէր հաջողվում, բայց հիմա հաջողվում է, ինչո՞ւ:
– Հիմի խնդիրը նա է, որ մենք տարվում ենք, թե Ադրբեջանի համայնքը ինչո՞վ է զբաղված: Մեզ դա չի հետաքրքրում: Մենք մեր երկիրը, մեր պետությունը կառուցենք, հզոր բանակ ունենանք` պաշտպանված, լավ ապրեն ժողովուրդը, տնտեսությունն էլ զարգանա: Ուրիշ ոչինչ չի հետաքրքրում: Բանակցություններն էլ ասացի` մեր առաջարկը`տեղահանված ժողովրդի` Սովետական Ադրբեջանի տարածքից ամբողջ հայության խնդիրը լուծել, նոր միայն անցնել քաղաքական լուծման: Թե ադրբեջանական ներկայացուցիչը ի՞նչ է բերում, ի՞նչ է անում… ես ինչքան հիշում եմ, 1992-93 թվականներից Ադրբեջանը դրա մասին խոսում է. թող շարունակի խոսել: Հարց չի լուծելու դրանով:
– Իրավիճակի սրումը կհանգեցնի՞ ռազմական գործողությունների վերսկսման, մանավանդ՝ համաշխարհային շուկայում նավթի գների անկումը Ադրբեջանի տնտեսությունը բարդ վիճակի մեջ է դնում: Եթե նկատի ունենանք կորոնավիրուսի տնտեսական հետեւանքները, խնդիրը կրկնակի է բարդանում: Սեփական ժողովրդին սաստելու համար, կգնա՞ Ադրբեջանի ղեկավարը նման քայլի:
– Ռազմական գործողությունը, երբ որ Ադրբեջանը պատրաստ լինի խնդիրը ռազմական ճանապարհով լուծելու վերջնականապես` առանց որեւիցե մեկին հարցնելու սկսելու է:
– Մի անգամ փորձեց` 2016-ի ապրիլին:
– Ոչ մի բան չեն փորձել, չեմ համարում:
– Ինչո՞ւ, 2016-ի ապրիլյան քառօրյան:
– Ձեր համար է էդպես:
– Ձեզ համար ի՞նչ էր:
– Ինձ համա դիվերսիոն գործողություն էր, ես բազմիցս դրա մասին արտահայտվել եմ:
– Այդ մասին շատ խոսվեց, տարբեր կարծիքներ հնչեցին, բայց հիմա մի քիչ ավելի հանդարտ, ավելի սառը, եթե հետհայացք նետենք, ի վերջո, հայկական կողմն այդ գործողությունների արդյունքում շահե՞ց, կորցրե՞ց, այդ 800 հեկտարը, հիմա պարզվում է՝ 400 հեկտար էր, 80-ականների զենքը… «Հաղթանակի ապրիլ» ֆիլմը տվե՞ց պատասխանները:
– Առաջինը, հայկական կողմը չի կորցրել 800 հեկտար, այլ կորցրել է 2300 հեկտար: 800 հեկտար մենակ Արցախի հինգ տարածքից է կորցրել: Ջաբրաիլի ու Ֆիզուլիի տարածքում էլ են տարածքներ կորցրել, որի մասին չեն խոսում: Կարաք 1994 թվականի քարտեզը դնեք եւ նայեք` տեսնեք` էսօրվա քարտեզը որտե՞ղ է եւ պատկերացում ունենաք: Ստեր հորինել, ձեւական ձեւակերպումներ տալ պետք չի: Երկրորդը, որ տարածքներ ես կորցնում, արդեն ինչ-որ տեղ վնասի կողմն ես, արդեն թույլ կողմն ես: Սա է խնդիրը: Հիմա կարող ենք ասել` այո, մեր տղաները փորձեցին ամեն ձեւի պաշտպանել եւ այլն, եւ այլն, բայց դա թողնենք հետո:
Ֆիլմով էլ փորձում են արդարացնել իրենք իրենց, ոչ ավելին:
– Խորհրդարանում հանձնաժողով է ստեղծվել ապրիլյան քառօրյայի գործերը քննող: Ձեր տեղեկությունները փոխանցե՞լ եք հանձնաժողովին:
– Ես տեղեկություն չեմ փոխանցում: Հանձնաժողովը կարող է ուղղակի քարտեզը վերցնի` պատերազմը երբ որ ավարտվել է, որտե՞ղ ենք կանգնած եղել եւ էսօր որտե՞ղ ենք կանգնած: Էդտեղ պետք չի ոչ փոխանցել, ոչ ասել, շատ պարզ երեւում է:
– Իսկ դուք ո՞նց եք վերաբերվում այդ հանձնաժողովի ստեղծմանը, նրա գործունեությանը, շատ քննարկվեց այդ հարցը` պետք է, պետք չէր, ճիշտ էր, սխալ էր, քանի որ ասում են՝ ապրիլյանից հետո եղել է վերլուծություն եւ հետեւություններ էլ արվել են: Սերժ Սարգսյանն էլ գնաց հանձնաժողովում հարցաքննվեց, երկու կողմերն էլ կարծես գոհ էին, բայց Յուրի Խաչատուրովը չգնաց ու դա ՀՀ իշխանության ներկայացուցիչների կողմից կարծես լավ չընդունվեց:
– Ամեն դեպքում, հանձնաժողովը պետք է, բայց մասնագիտական պետք է մոտեցումը լիներ: Եվ ուսումնասիրելով՝ դրա թերություններից դասեր քաղեն:
– Հիմա մասնագիտական չէ՞:
– Ես չեմ գտնում, որ մասնագիտական է: Բանակը դա մի կառույց է, որտեղ ամեն ինչը թղթի վրա հրաման է: Ուղղակի հրամանները նայել ու հարցնել` եւ շատ պարզ է դառնալու, թե ի՞նչ է կատարվել: Բայց ես չէի ցանկանա մտնել այդ դաշտ եւ ինչ-որ մեկնաբանություններ անել:
– Կարծում եք` ավելի քաղաքակա՞ն նպատակներ ունի հանձնաժողովի ստեղծումը:
– Ես չասացի նման բան:
– Հարցնում եմ:
– Ես էլ ասացի` չեմ գտնում` քաղաքական է, ոչ քաղաքական է. ես ասացի`բանակը, ցանկացած մեկը, երբ որ գնում է դիրք, գումարտակ կամ որեւիցե մեկը, լինում է պարզ գրված` ովքեր են եղել էնտեղ եւ ովքե՞ր պիտի լինեին, որ չկային: Մնացածը` ինքն իրան գալիս է իրա տեղերը:
– Մի քիչ ավելի կբացե՞ք փակագծերը:
– Ավելի չի կարելի բացել, ավելին պետք չի բացել:
Զրույցը`
Նելլի ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ
«Առավոտ» օրաթերթ
30.04.2020
