Կոմունիզմի միմիկրիան Հայաստանում
«Երբ ունեցվածքը կենտրոնանում է մեկ տեղ, ժողովուրդը տարանջատվում է։ Երբ ունեցվածքը տարանջատվում է շատերի մոտ, ապա ժողովուրդը միավորվում է»։
Կոնֆուցիոս
Հայկական «հեղափոխության» աշխարհայացքային հենքը դժվար է հասկանալ, քանի որ որևէ արժեքային թեզ չի հայտարարվել, սակայն կարևոր է հասկանալ, թե այն ողջունած բազմությունն ինչպես է այն հասկացել և ինչ սպասելիքներ է ունեցել: Դա այն մտավոր աշխատանքն է, որը Հայաստանում չկատարվեց: Գաղափարախոսություն և գաղափարախոսներ չունեցող «հեղափոխությունը» մնաց այդպես էլ չհիմնավորված ու չպարզաբանված, որի հետևանքները գուցե մոտ ապագայում տեսնենք:
«Արդարության չափորոշիչը չի կարող լինել ձայների մեծամասնությունը»:
Կարդացեք նաև
Ֆրիդրիխ Շիլլեր
Խորհրդային Միությունում համարվում էր, որ Հայաստանն այն հանրապետություններից էր, որտեղ կոմունիզմի գաղափարները չեն արմատանում յուրահատուկ ազգային կերտվածքի պատճառով։ Հայաստանում, իրոք, ծաղկում էր կաշառակերությունն ու սպեկուլյացիան, գործում էին «ցեխավիկները»՝ թաքնված մասնավոր արտադրամասեր ունեցող անձինք։ Կոմունիստական գաղափարախոսությանն էլ քչերն էին լուրջ վերաբերվում, իսկ ազատություններն էլ ավելի լայն էին, քան մյուս հանրապետություններում։ Մեզ համարում էին առևտրական ազգ և ստիպված որոշ բաներ հանդուրժում էին, ինչը չէր հանդուրժվում մյուս հանրապետություններում (գուցե բացի Վրաստանից)։ Մի խոսքով, բոլորը ձև էին անում, սակայն ով կարողանում էր, հնարավորությունների սահմաններում, շրջանցում էր ազատությունները սահմանափակող օրենքները։ Դրա համար կար տեսակետ, որ եթե չլինեին կոմունիստական կարգերը, ապա Հայաստանը բոլորից լավ կբարգավաճեր: Կար նաև պատմական փորձը, երբ 19-րդ դարի վերջին ու 20-րդ դարի սկզբին հայկական կապիտալը հեգեմոնիա էր հաստատել ողջ Կովկասում, ինչը նաև հակահայկական տրամադրություններ էր սերմանում։
«Մասնավոր սեփականությունը ազատությունների գլխավոր գրավականն է, այն էլ ոչ միայն նրանց համար, ովքեր ունեն սեփականություն, այլև նրանց համար, ովքեր դա չունեն»։
Ֆրիդրիխ Հայեկ
Կա համոզմունք, որ 2018-ի իշխանափոխության հիմնական պատճառը ընտրությունների հանդեպ անվստահությունն էր, որի պատճառով ժողովրդի ձայնը առոչինչ էր, իսկ իշխանությունը` հակաժողովրդական: Չենք վիճարկում այդ թեզերը, սակայն կյանքը ցույց տվեց, որ արդար ընտրությունները նույնպես կուտակված խնդիրների սպեղանի չեն: Գործող կառավարությունը պարբերաբար դիմում է ժողովրդին, փորձում է սիրաշահել նրան, սակայն սկզբնական ոգևորությանը գալիս է փոխարինելու համընդհանուր դժգոհությունը: Սակայն ինչո՞ւ է դժգոհում ժողովուրդը իր «սրտի կառավարությունից», դեռ պետք է հասկանալ:
«Յուրաքանչյուրին տալ ցանկալին, կնշանակեր ցանկանալ արդարություն, բայց հանգել քաոսի»:
Ֆրիդրիխ Նիցշե
2018 թվականի մոդելի «հեղափոխականների» հիմնական հռետորաբանությունը արդարությունը վերականգնելն էր, որն արտահայտվում է կարճ, բայց խոսուն կարգախոսով. «կոպեկ առ կոպեկ վերադարձնել թալանածը», իսկ դիմադրողներին «փռել ասֆալտին»: Ենթադրվում է, որ թալանածը պետք է վերադարձվի ժողովրդին: Ազգային ունեցվածքի արդար վերաբաշխումը, թալանի ու կոռուպցիայի դեմ պայքարն այսօրվա «հեղափոխականների» հիմնական ու գուցե միակ խոստումն է: Դասական առումով դա բոլշևիկների կարգախոսն է, սակայն առանց մարքսիզմի տեսության ու ապագայի նախագծի: Դա գռեհիկ ու պարզունակ մարքսիզմ է, որի նպատակը հանրությանը դուր գալն է և դրա դիմաց իշխելու իրավունք ստանալը: Պատահական չէ, որ «հեղափոխության» օրերին «առաջնորդները» ցուցադրում էին իրենց համեստ ապրելակերպը, վարկերով գնված փոշեկուլները և այլն. «մենք ձեզանից մեկն ենք»:
«Ընդհանուր սեփականությունը երկպառակտությունների մայրն է»։
Լատինական ասացվածք
Արդյունքն այն էր, որ մարդիկ սպասում էին կուլակաթափությունների, ունեցվածքի բռնագանձումների և դրանց «արդար վերաբաշխմանը», սակայն «արդարության» նման դրսևորումը չի կատարվում: Ձևավորվել է խավ, որը «բարձր» իշխանության հանդեպ լոյալության համար բյուջեի հաշվին պարգևավճարներ է ստանում, իսկ երկու տարվա իշխանությունը չի հանգեցրել որևէ էական օրենսդրական փոփոխության, որևէ դատական գործ իր հանգուցալուծմանը չի հասցրել, իսկ պետական համակարգում ամենաթողություն է ու մասնագիտական սնանկություն:
«Չկա սեփականություն՝ առանց ազատության և չկա ազատություն՝ առանց անվտանգության»։
Դյուպոն դե Նեմուր
Պարզ է, որ 1990-ական թվականներից սկսած հանրային ունեցվածքը հափշտակվել է ետկոմունիստական վերնախավի կողմից, պարզ է, որ իրականում եղել է թալան, կոռուպցիա, պետական պաշտոնների չարաշահում, կատարվել են պետական հանցագործություններ և այլն: Այդ ամենը մենք լավ գիտենք: Գիտենք նաև, որ դրան մասնակցել են հազարավոր մարդիկ՝ յուրաքանչյուրն ըստ իր ունակությունների ու հնարավորությունների: Պարզ է նաև, որ այն ժամանակվա քաղաքական համակարգը ծառայում էր կոլեկտիվ հանցագործությունը պարտակելուն, իսկ իշխանությունը պետք է ծառայեր նման մարդկանց: Այդպիսին է իրականությունը․ բոլոր ետխորհրդային երկրներում և մարդկանց մոտ իրոք կա արդարությունը վերականգնելու պահանջ: Սակայն խնդիրն այն է, թե այդ արդարությունը ինչպես է վերականգնվելու և այդ «վերականգնելուց» հետո մենք ինչ ենք ունենալու:
«Կառավարությունը չունի որևէ մի այլ նպատակ, քան ապահովել սեփականության իրավունքը»։
Ջոն Լոկ
Պահի դիլեման այն է, որ առանց սեփականության անձեռնմխելիության չի կարող լինել օրինական պետություն, չեն կարող գործել մարդու իրավունքները, չի կարող լինել արդար ու անկախ դատական համակարգ և առհասարակ չի կարող լինել որևէ զարգացում, և դրանից տուժելու են բոլորը՝ և՛ «թալանողները», և՛ «թալանվածները»:
«Քաղաքացիական հասարակության իրական հիմնադիրն եղել է այն մարդը, ով առաջինն է ցանկապատել իր հողամասը»։
Ժան Ժակ Ռուսո
Սա է այն հիմնական խնդիրը, որը պետք է լուծեր իրական հեղափոխությունը՝ հաստատել սեփականության անձեռնմխելիության սկզբունքը, որը կլիներ ընդունելի ողջ հասարակության համար: Դա բարդագույն խնդիր է՝ մի կողմից հանրության մոտ առաջացնել արդարության վերականգման զգացողությունը, մյուս կողմից չավիրել արդեն իսկ եղած տնտեսությունը:
«Սեփականության իրավունքը թույլ է տալիս մարդուն հնձել այնտեղ, որտեղ ցանել է»։
Անգլիական ասացվածք
Դա չի կատարվում և այս առումով կարելի է արդեն իսկ պնդել, որ «հեղափոխությունը» ոչ միայն տապալված է, այլև «հեղափոխականների» կողմից չի էլ հասկացվել դրա հիմնական առաքելությունը: Փոխարենը շարունակվում է «հեղափոխական» պոպուլիզմը և դեմագոգիան, որի միակ նպատակը ժամանակ ձգելն է մինչև իրավիճակն իր հանգուցալուծմանը հասնի՝ միգուցե տարերային կերպով: Իսկ նման հանգուցալուծումն ավելի վատ հետևանքներ է կարող ունենալ, քան այն, ինչն ունենք հիմա:
Ստեփան ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ
Պոլիտէկոնոմիա հետազոտական ինստիտուտ
