Մանիպուլյացիա 6. ցինիկ, կրկնվող եւ արագ ստեր
Ցինիկ լինելը, նույն բառերն ու արտահայտությունները հաճախակի կրկնելը, արագ-արագ խոսելը անհատի բնածին խառնվածքով, դաստիարակությամբ եւ հարգով են պայմանավորված: Դրանք կարող են լինել նաեւ ներազդման միջոցներ՝ ուղղված գիտակցությանն ու ներաշխարհին:
Տարիներ առաջ ռուս վերլուծաբան Կիսիլյովը Հայաստանի Խորհրդարանում, օրինակ բերելով երեւանյան տաքսիստի՝ ռուսերենի վատ իմացությունը, առաջարկեց միատարր Հայաստանում պետական լեզու ընդունել նաեւ ռուսերենը: Տարոնական պատգամավորներից ոչ ոք կոշիկ չշպրտեց նրա ուղղությամբ, ավելին՝ ծպտուն չհանեց: Որոշ ժամանակ անց ռուս մի նախարարուհի հանդգնեց նաեւ մեզ առաջարկել հույն Կիրիլի եւ Մեֆոդիի՝ ռուսներին նվիրած թերի այբուբենը, որը դեն են նետել անգամ ադրբեջանցիներն ու ղազախները:
Կարդացեք նաև
Առաջին դեպքն անհամերժեք օրինակով մանիպուլյացիա էր, որով ակնհայտ վնասակար գաղափարը հայ քաղաքական «սերուցքի» գիտակցության մեջ էր սահեցվում՝ անլիարժեքությամբ ու մեղքի գիտակցմամբ բարդութավորելով: Երկրորդ դեպքում, երբ դարձյալ ծպտուն չհանվեց, գործում էր մանիպուլյացիայի տեսակներից մեկ ուրիշը՝ ցինիկությունը: Այս երկու մանիպուլյացիաները նման էին նախ նրանով, որ երկուսի թիրախն էլ մեկն էր՝ ՀՀ պետական լեզուն: Երկրորդ՝ ստուգվում էր հայ քաղաքական «սերուցքի» արժանապատվության եւ դիմադրողականության աստիճանը: Երրորդ՝ տարբեր ձեւակերպումներով նույն գաղափարի կրկնությամբ՝ հրետանային նախապատրաստմամբ մանիպուլացվողի գիտակցությունում բնավորվում էր դրա գոյության իրավունքը՝ երբեւէ լայնածավալ հարձակման համար: Այն ժամանակ թեւավոր դարձավ պրոֆեսոր Լավրենտի Հովհաննիսյանի՝ «Լեզուն գույք չէ պարտքի դիմաց» արտահայտությունը:
Բայց քանի որ աստիճանական կիրառման մանիպուլյացիան հենց նույն խնդիրը լուծելու համար ընտրում է ոչ միայն ժամանակային որոշ պարբերականություն, այլեւ տարբեր կողմերից մոտենալու մարտավարություն, ամենեւին պատահական չէր, որ ԿԳՄՍ ծապլվարյան նախարարությունն իր թիրախը պետք է դարձներ, Վարչապետի ասած, Կիբեռնետիկայի ֆակուլտետում հայոց լեզուն՝ «մոռանալով», որ Կիբեռնետիկայի ֆակուլտետում առ այսօր հայերենից շատ դասաժամեր են տրված ռուսերենին: Խորհրդային երկաթե վարագույրի ժամանակներում բուհերում ռուսերենի դերն անփոխարինելի էր՝ կապված մասնագիտական գրականության, միայն ռուսաստանյան գիտական խոշոր կենտրոնների հետ համագործակցելու հնարավորության հետ: Բայց նույնիսկ այն ժամանակ Վիկտոր Համբարձումյանի անձնական նախաձեռնությամբ ռուսական կրթություն ստացածներն ասպիրանտուրա ընդունվելու համար պարտավոր էին հայերեն ընդունելության քննություն հանձնել, որպեսզի գիտական ռուսերենը չխժռի գիտական հայերենը: Հիմա վիճակը միանգամայն այլ է. նույնիսկ ռուսաստանյան գիտնականներն իրենց թեզերը պաշտպանելիս պետք է անգլալեզու հրապարակումներ ունենան միջազգային գիտական հանդեսներում: Ռուսերենը, որպես գիտական լեզու, աշխարհում նահանջել եւ դարձել է միայն ռուսաստանյան երեւույթ, իսկ Հայաստանում միանգամայն ավելորդ է: Իսկ ինչո՞ւ «դուխով» իշխանությունը չի հանդգնում ռուսերենի ավելորդ բեռը հեռացնել, այլ դա փորձում է անել հայերենի հետ, որը ոչ միայն ավելորդ չէ, այլեւ միակ աշխատանոցն է, ուր կարող է գործառվել գիտական հայերենը, շարունակվել 5-րդ դարից սկսված հայերեն տերմինաշինությունը: Եթե մի կողմ թողնենք քաղաքական հայաստանյան բաղադրիչը, թե դա արվում է ինչ-որ ստացված կամ ակնկալվող բանի դիմաց, ապա կվերադառնանք վերոհիշատակյալ աստիճանական կիրառման մանիպուլյացիային, երբ հայերենին խփելով՝ հայերենը ասպարեզից հեռացնելով շարունակվում է ռուս վերլուծաբանի եւ նախարարուհու սկսած գործը՝ հայերենից ազատված ասպարեզը թողնել ռուսերենին: Մի՞թե «Սա Ռուսաստան է, եւ վե՛րջ»:
Այս մանիպուլյացիան հաջողությամբ իրականացնելու համար կիրառվում են հարակից այլ մանիպուլյացիաներ եւս, օրինակ՝ ցինիկ ստի մանիպուլյացիան: Պետական պաշտոնյաները, իբրեւ թե քաղաքակիրթ աշխարհից վկայություն, բերում են Վրաստանի օրինակը: Շատ կուզենայի, որ ՀՀ ղեկավարության՝ Վրաստան կատարած այցի ժամանակ Վրաստանի այդ ոլորտի պաշտոնյաները թեկուզ ինտերնետից, հենց մերո՛նց հեռախոսներով մերոնց ցույց տային բուհերի իրենց ոչ մասնագիտական ֆակուլտետների առարկայացանկը, այնտեղ վրացերենին հատկացված դերը եւ պահանջեին, որ մերոնք վրացիներին իրենց պես չկարծեն, իրենց ազգային արժանապատվության հետ չխաղան ու ցինիկ սուտ չխոսեն, ինչպես դա արեցին տնտեսական՝ մեր հնչեցրած ինչ-որ աստղա-վագրային թվերի պարագայում. չէ՞ որ վրացական բուհերի տեղեկատվությունը հասանելի է Հայաստանի նույնիսկ ամենահեռավոր գյուղում: Իսկ Օքսֆորդի ու Քեմբրիջի մասին խոսելուց առաջ թերեւս պետք էր հիշել, որ Մեծ Բրիտանիան աշխարհակալ երկիր դարձավ ոչ թե անդրծովյան իր տարածքների, այլ առաջին հերթին անգլերենի տարածման, Օքսֆորդի մշտաթարմացվող բառարանի շնորհիվ՝ ի տարբերություն դուրս մղված իսպանացիների եւ ֆրանսիացիների:
Երբ չի կանխվում ասված հենց առաջի՛ն սուտը եւ չի բացահայտվում մանիպուլյացիան, անմիջապես հաջորդում է հերթականը: Դա հրաշալի ցույց է տվել, որքան էլ զարմանալի հնչի, Հովհաննես Թումանյանը՝ «Սուտլիկ որսկանում»: Սուտլիկ որսկանին ականջ կախած ունկնդիրը «երեք լիճ» առաջին արտահայտությունը լսելիս մտքում պատկերացնում է լճեր, եւ հաջորդող տեղեկատվությունը, թե երկուսը ցամաք էին, եւ երրորդում ջուր չկար, արդեն որեւէ էական ազդեցություն չի ունենում նախնական ըմբռնման վրա: Նա չի հասցնում եզրակացնել, թե ինքը որտեղի՞ց որոշեց, որ դրանք հատկապես լճերի տեղեր են եւ ոչ, ասենք, ձորակներ կամ հեղեղատներ: Եթե անգամ փորձի ուշադրությունը կենտրոնացնել նման եզրահանգման համար, չի հասցնի, քանի որ անմիջապես հաջորդում է այլ կեղծ կամ ճշմարտությամբ համեմված տեղեկատվություն, որն իր հերթին ուշադրություն է պահանջում՝ դրանով իսկ «հաշտեցնելով» նախորդ տեղեկատվությանը, ապահովելով ստի սահուն կլլումը:
Այսինքն՝ մեր հոգեւոր անվտանգությանն ուղղված մանիպուլյացիաները բազմազան են. մի կողմից՝ աստիճանական, մյուս կողմից՝ արագ, որպեսզի հնարավոր չլինի շփոթահարությունը հաղթահարել, եզրակացություն կատարել, հարցեր տալ, վերջապես՝ կանխել կեղծիքը, աճպարարությունը, մեզ սպառնացող վտանգը: Այստեղ գործ ունենք ոչ միայն կարճատեւ հիշողության սահմանափակ լինելու, այլեւ այն հանգամանքի հետ, որ երբ առաջին սուտ տեղեկատվությանը շատ արագ հաջորդում են հերթական սուտ տեղեկատվության նոր չափաբաժիններ, առաջինը կարճատեւ հիշողության մակարդակից արտամղվում է, չի անցնում ավելի խորը մակարդակ: Այս շղթայի մեջ ենք հայտնվել բոլորս. եւ արդեն քանի՜ տասնամյակ:
Բայց մի՞թե տասնամյակներ:
«Երբեք այսքան մեծ չի եղել անկեղծության կարիքն ու կարոտը, ինչպես այսօր, եւ երբեք այսքան ահռելի չափերով չի հայտնվել կեղծիքը, ինչպես այսօր… Հաճախ սրանց շահատակությունը տեւում է շատ երկար, նայած թե ինչ տեղ են մեյդան բաց արել եւ ով են թամաշավորները կամ երբ են գլխի ընկնելու: Ու որպեսզի այդ թամաշավոր ժողովրդի սիրտը շահած լինեն ու բարեկամ պահած, միշտ գոռում են «ժողովրդի» անունը: Խոսքն ընչի մասին ուզում է լինի, միշտ վերջացնում են «ժողովուրդով»: Ժողովուրդն այսպես է կամենում… «Ժողովուրդը մեզ հետ է… Ժողովուրդը ձեզ կդատի… Ո՞ւր ես, ժողովուրդ, անարգում են քեզ…»: Այդ հերիք չէ դեռ… Իրենց մարդկանցից ոմանց հանդես են բերում կեղծ ստորագրություններով, անգրագետներին իրենց շինած հոդվածներով ներկայացնում որպես ժողովուրդ:
– Տեսե՛ք, ժողովուրդը մեզ հետ է։
Դե եկեք ու ջոկեցեք իսկականը կեղծիքից։ Եվ ո՞վ պիտի ջոկի, ե՞րբ, ո՞ր մի տեղը…
Եվ մի ժողովուրդ, որ այսքան կեղծիքներ ու կեղծավորներ ունի, այսքան խարդախներ ու խաչագողներ ունի, չի սիրվիլ, որքան կուզե խելոք լինի, որքան կուզե գոռա, թե կուլտուրական եմ ես…
Նրա գործերը միշտ գետնին կմնան, որքան ուզում է գործիչներ ունենա:
Նրա մեջ կատարված հասարակական թե ազգային գործերը խախուտ են միշտ:
Նրա ամեն ընկերակցությունը հենց սկզբից իր մեջ ունի քայքայման բոլոր սաղմերը»:
Թեեւ թվաց, թե այս տողերը մեր այսօրվա «սեւ եւ սպիտակ» կոչվածների մասին է, սակայն Թումանյանն է գրել, ավելի քան 100 տարի առաջ: 100 տարվա մենությո՞ւն: Պարզապես հիմա «կեղծ»-ի փոխարեն մոդայիկ է «ֆեյք» բառն օգտագործել, նույնիսկ «Ֆեյք մամա» լեզվակաղապար շրջանառել՝ դնելով «Ազնիվ գողերի» կողքին:
Այդ «ֆեյքության»՝ կեղծության եւ կեղծավորության մեջ ենք նաեւ այսօր, երբ Թումանյանի հոբելյան ենք շռնդալից տոնում՝ առանց մեկ կաթիլ թումանյանություն մեր մեջ ունենալու: Դարձյալ ձեւը կլանում է բովանդակությունը, էությունը:
Միքայէլ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ
Պահպանողական կուսակցության նախագահ
«Առավոտ» օրաթերթ
06.03.2020
Ամեն անգամ, երբ մեր կրթության նախարարության իշխանիկները փորձում են բացել հայոց Թմբկաբերդի ամրոցի դռները, թույլ տալով օտարներին հարձակվելու մեր ոսկեղենիկ ՄԱՅՐԵՆԻ-ի վրա, փորձում եմ հասկանալ, թե ինչու՞ է մեր մտավորականների մոտ հայրենասիրության և օտարասիրության սահմաններն այդքան մեկտեղված: Ինչպե՞ս է ստացվում, որ ԿԳՄՍ նախարարը տարիներ առաջ լինելով ընդդիմադիր գործիչ և պայքարելով օտարալեզու դպրոցների բացման դեմ, նախարար դառնալուց հետո վերախմբագրում է հայապահպանության ռազմավարության իր հայացքները և ուզում է ԲՈՒՀ-երի մայրենազրկման քաղաքականության կնքահայրը դառնալ: Նախարարի այն մոտեցումը, թէ ԲՈՒՀ-ն ինքը կարող է որոշել Հայոց լեզու դասավանդելու անհրաժեշտությունը, նույն բանն է, թե ասես՝ հրամանատարն ինքը կարող է որոշել զինվորի մեջ հայրենասիրություն սերմանելու անհրաժեշտությունը: Ուշքի եկեք, պարոնայք: