Լրահոս
Օրվա լրահոսը

«Բողոքում են, թե մեզանում գիրք քիչ են կարդում. Հրանտը կասեր, թե դա նրանից է, որ հեղինակները ճշմարտությունը չեն ասում հասարակությանը եւ ճշգրիտ չեն իրենց ձեւակերպումներում»

Դեկտեմբեր 28,2019 13:00

Հարցազրույց արձակագիր Գեւորգ Տեր-Գաբրիելյանի հետ

– Ձեզ հետ «Առավոտի» հանդիպման առիթը համեմատաբար վերջերս «Անտարես» հրատարակչության կողմից թողարկած «Հրանտ» հուշապատում-վեպն է, որն արդյունք է Հրանտ Մաթեւոսյանի հետ հանդիպումների ու շփումների: Նման հաստափոր աշխատությունը ենթադրում է տեւական շփում…

– Ձեր խոսքով՝ մեր շփումը սկսվել է վաղուց. 14 տարեկանից կարդում էի նրան, իսկ երբ 16-17 տարեկան էի, մայրս՝ Նելլի Օհանյանը, որը խմբագիր էր աշխատում «Հայֆիլմ» կինոստուդիայում, մի օր նրան մեր տուն հյուր բերեց: Շփումների ամենաակտիվ մասը տեւեց ուղիղ մեկ տարի (1982-83թթ.), պատրաստում էի հարցազրույց «Սովետական գրականություն» ամսագրի համար: Արդեն Մոսկվայում խորհրդային երկրի գրականագիտական գլխավոր պարբերականում՝ «Գրականության հարցեր», հրատարակվել էր այն ժամանակների ճանաչված գրականագետ Ալլա Մարչենկոյի ծավալուն ծրագրային հարցազրույցը Հրանտ Մաթեւոսյանի հետ…

– Կարելի՞ է ենթադրել, որ Մարչենկոյի հարցազրույցը դրդեց ձեզ՝ դիմել մեծանուն արվեստագետի մտորումներին:

– Այո, ավելին. նպատակս էր՝ իմ հարցազրույցն էլ լինի նման մասշտաբային: Բայց հարցազրույցը այդպես էլ չտպագրվեց: Ներկայացրածս ութ տարբերակից Հրանտին դուր եկավ վերջինը, սակայն «Սովետական գրականություն» ամսագիրը այդպես էլ չտպագրեց:

– Պատճա՞ռը:

– Պատճառը մեկն է՝ խորհրդային ժամանակներում գրեթե ոչ մի կարեւոր ու լավ բան չէր հրատարակվում: Այդ հարցազրույցն ի վերջո լույս ընծայեցի 2012 թվականին միայն՝ իմ «Հրապարակ նկուղ» ժողովածուում:

– Այնուամենայնիվ, ի վերջո ոչ թե ծավալուն հոդված, այլ գիրք գրեցիք Հրանտի մասին:

– 14 տարի աշխատել ու ստեղծագործել եմ արտասահմանում եւ գրքի առաջին տարբերակը գրեցի 2007թ., երբ Հայաստանում չէի: Ընդ որում, այն ոչ միայն Հրանտի մասին էր, այլ 1960-80թթ. հայաստանյան գործընթացների: Դա մի ժամանակահատված է, որը, կարծես մի Ատլանտիդա, ինձ անհետացած էր թվում երկրիս երեսից:

– Կմանրամասնե՞ք վերջին միտքը:

– Անկախությունից ի վեր մեր ժողովուրդն այնքան տարբեր կյանք ապրեց՝ լճացման տարիների համեմատ, ու ազգային գաղափարախոսությունն այնպես ձեւավորվեց, որ Խորհրդային Հայաստանի մշակույթն ու կյանքը իսպառ սկսեցին ջնջվել ժողովրդի հիշողությունից: Թեեւ ապրում է այն ժամանակ ստեղծված միջավայրում՝ եւ՛ նյութական, եւ՛ ոչ նյութական:

– Մեծ հաշվով՝ «իսպառ ջնջվելու» պատճառը ո՞րն էր:

– Անկախությունից ի վեր մեր անցած դժվարություններն ու ազգային գաղափարախոսությունը: Մի քիչ չափազանցնելով ասեմ՝ այն սիրում է հայ ժողովրդի կյանքի խորհրդային հատվածը մոռացության տալ, ասես 1920-ին ամենն ավարտվեց, հետո հանկարծ 1988-ին կրկին սկսվեց: Իսկ եթե մոռացության չի էլ տալիս՝ ապա շա՜տ միակողմանիորեն է պատմում խորհրդային հատվածի մասին:

– Վերադառնանք գրողին: Մաթեւոսյանը գիտե՞ր, որ գիրք եք գրելու կամ երբեւէ ձեր զրույցները ծավալուն աշխատության տեսքով կներկայանան ընթերցողին:

– Ոչ: Նա կյանքից հեռացավ 2003թ., եւ հենց դա գիրքը գրելու ազդակներից էր: Ես գիրքը համարում եմ վեպ, ոչ թե կենսագրական պատմություն. վավերագրական նյութի հիման վրա ստեղծված վեպ: Նշեմ, որ այս կարծիքն են ինձ հայտնել որոշ գրախոսներ ու ընթերցողներ: Ի վերջո, գոյություն ունի non fiction (ոչ-հորինվածք) ժանրը…

– Ըստ մեր տեղեկությունների՝ Մաթեւոսյան ընտանիքը գրքում տեղ գտած ձեր «ոչ հորինված» որոշ մտքերի հետ համամիտ չէ:

– «Հրանտը» նվիրել եմ Մաթեւոսյանի դստերը, իսկ որդին՝ Դավիթը, տարիներ առաջ նայել էր ռուսերեն նախնական տարբերակը ու բարյացակամ կարծիք հայտնեց: Ուզում եմ նշել, որ ռուսերենից հետո 10 տարի անց ես Հերիքնազ Հարությունյանին խնդրեցի, որ նա գործը թարգմանի հայերեն: Ու դրանից հետո վերաարտագրեցի, լրացրի, խմբագրեցի, ու դարձավ այս գիրքը:

– Ռուս մասնագետներից գրքի առիթով կարծիք լսե՞լ եք:

– Այն ժամանակ, երբ ռուսերեն տարբերակն արդեն կար՝ 2007 թվականին, ես գրականագետ Նատալյա Իվանովային, որը «Զնամյա» ամսագրի գլխավոր խմբագիրն էր, դիմեցի հրատարակման խնդրանքով: Նա չուզեց հրատարակել, իսկ «Դրուժբա նարոդով» ամսագիրն էլ նույն խնդրանքիս ի պատասխան՝ հայտնեց, թե կհրատարակի պայմանով, որ կրճատեմ, 100 էջանոց գործ սարքեմ: Ես չկարողացա այդպիսի տարբերակ ստեղծել:

– Այնուամենայնիվ, համացանցում ռուսերեն տարբերակը կա:

– Կա, բայց դա արդեն հաշիվ չէ, որովհետեւ վեպը շա՜տ է տարբերվում համացանցում եղած ռուսերեն նախնական վիպակից: Բայց, չնայած համացանցում եղած տարբերակում տեղ գտած անճշտությունների եւ նրա, որ ես, ի վերջո, ռուսերեն բնածին գրող չեմ (ժպտում է- Ս. Դ.), այդ տարբերակը շատ մեծ տարածում եւ արձագանք ունեցավ. ստացա կարծիքներ ընթերցողներից, մասնագետներից: Օրինակ, խորհրդային ժամանակներից ի վեր հայտնի գրական գործիչ Չինգիզ Հուսեյնովից, Աղասի Այվազյանի առաջին տիկնոջից եւ այլն:

– Երբեւէ մեր եւ ասենք՝ ռուս ֆիլմարտադրողներից առաջարկ եղե՞լ է վեպը էկրանավորելու վերաբերյալ:

– Ես այդպիսի առաջարկ չեմ ստացել: Հրանտ Մաթեւոսյանին ներկայացնող կան բազում տեսա- եւ վավերագրական նյութեր: Հրանտը որպես մշակութային երեւույթ այնքան խոշոր էր, որ մեկ գիրքը չի կարող դառնալ նրա կյանքն ու ստեղծագործությունը ներկայացնող գլխավոր գործ: Գրողի գործերի վերլուծությունների բազում, բավական հաստափոր գրքեր կան դեռ խորհրդային ժամանակներից, եւ այսօր էլ Հրանտը գրականագետների կողմից ամենաուսումնասիրվող հեղինակներից է: Թույլ տվեք կրկնել. ինչպես ասացի՝ իմ վեպը ոչ այնքան Հրանտի կյանքի մասին է, որքան Խորհրդային Հայաստանի վերջին շրջանում արվեստագետի ստեղծագործության, ստեղծագործողի եւ հասարակության հարաբերությունների: Այստեղ պատմվում են բազում դեպքեր, թե ինչպես է տաղանդավոր ստեղծագործողի գործը՝ լինի դա գրականության, կինոյի, թե արվեստի մյուս ոլորտներում, ենթարկվել հետապնդման, աղավաղման եւ, ինչու չէ՝ ջախջախման: Վեպի գլխավոր մեխը այն մասին է, որ հայ հասարակությունը, երբեմն չակերտավոր «ազգային արժեքներից» ելնելով, երեսպաշտորեն սահմանափակում է ճշմարտությունը ինքն իր մասին: Մի առիթով Հրանտ Մաթեւոսյանն ասաց. գործը հաջող կստացվի, թե ոչ, հեղինակը չի որոշում. ընթերցողի ու ապագայի բանն է: Բայց հեղինակը գոնե կարող է ճշմարտությունն ասել հասարակությանը եւ լինել ճշգրիտ իր ձեւակերպումներում: Համարում եմ, որ ի վերջո, սա է արձակի եւ, գուցե, այլ արվեստների գլխավոր առաքելությունը: Մենք հաճախ բողոքում ենք, թե այսօր ընթերցողը շատ չի կարդում: Գուցե դա նրանից է, որ ժամանակակից հեղինակներից շատերը տուրք են տալիս երեսպաշտությանը, կեղծիքին ու կարծրատիպերին՝ ճշմարտությունն արտահայտելու փոխարեն: Ճշմարտությունն ասելը, ձեւակերպելը բարդ է, դա չակերտավոր «իրականության» պարզ վերարտադրությունը չէ, ոչ էլ «ազգային» լեգենդներ հորինելը: Իսկ Հրանտը կարողացավ արտահայտել ճշմարտությունը իր ժամանակի մասին ու հենց դրա շնորհիվ նա մեր մշակույթի պատմության մեջ է մեկընդմիշտ… Իր հետ նաեւ իր ժամանակները ընդգրկեց մեր մշակույթի պատմության մեջ:

– 16 տարի է՝ գրողն ապրում է երկնային կյանքով: Դուք՝ որպես նրան ուսումնասիրող, ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ գնահատական կտար այն ամենին, ինչ կատարվեց մեր երկրում՝ հեղափոխություն, թե հեղաշրջում, դրան հաջորդող իրադարձություններ…

– Հրանտն ընդհանրապես քիչ դեպքերում է միանշանակ ինչ-որ բան ողջունել, օրինակ՝ նա ողջունեց հայ ազգի կողմից անկախ պետության ստեղծումը, չնայած մեծ անհանգստություն ուներ, թե մեր պետությունը կգոյատեւի՞, թե՞ ոչ: Ինձ թվում է, որ Մաթեւոսյանը ուրախ կլիներ ապրիլյան հեղափոխության առիթով, մանավանդ որ իր զավակները, հետնորդները, նաեւ իր ընթերցողները մեծ դեր են կատարել, որպեսզի այդ հեղափոխությունը կայանա:

– Եվ վերջին հարցը. այսօր, չգիտես ինչու, կամ ինչ տրամաբանությամբ, խոսելով արվեստի ու մշակույթի ոլորտների մասին, օրինակ՝ երաժշտարվեստում, նշվում է մեկ անուն՝ կոմպոզիտոր Տիգրան Մանսուրյան: Գրականության ոլորտում կա՞ այդ «միակը»:

– Այսօր անմիջականորեն մեր կողքին ապրող ու ստեղծագործող հեղինակներից երեւի այդպիսի ընդունված կերպար չկա, բայց ես կբարձրաձայնեմ Վահագն Գրիգորյանի անունը, որն ապրում ու ստեղծագործում է Լիտվայում, ամառները Հայաստան է գալիս: Նա մանսուրյանական մասշտաբի հեղինակ է: «Անտարեսը» ընթերցողին ներկայացրեց նրա նոր՝ «Պողոս-Պետրոս» վեպը, այն արդեն գրախանութներում է: Ի դեպ, մի բան հիշեցի. Հրանտն ու Տիգրանը մայրիկիս շնորհիվ միաժամանակ սկսեցին այցելել մեր տուն: Տիգրանն աշխատում էր Հրանտի վիպակներից մեկի՝ «Աշնան արեւ»-ի էկրանավորման երաժշտության վրա: Նվագում էր մեր դաշնամուրի վրա այդ հոյակապ մեղեդին, եւ ժամերով քննարկում էին…

Զրուցեց Սամվել ԴԱՆԻԵԼՅԱՆԸ

«Առավոտ» օրաթերթ
27.12.2019

Համաձայն «Հեղինակային իրավունքի եւ հարակից իրավունքների մասին» օրենքի՝ լրատվական նյութերից քաղվածքների վերարտադրումը չպետք է բացահայտի լրատվական նյութի էական մասը: Կայքում լրատվական նյութերից քաղվածքներ վերարտադրելիս քաղվածքի վերնագրում լրատվական միջոցի անվանման նշումը պարտադիր է, նաեւ պարտադիր է կայքի ակտիվ հղումի տեղադրումը:

Մեկնաբանություններ (1)

Պատասխանել

  1. Տիգրան says:

    Էնպես չի, որ հիմա Հրանտ էլ են շատ կարդում:

Պատասխանել

Օրացույց
Դեկտեմբեր 2019
Երկ Երե Չոր Հնգ Ուրբ Շաբ Կիր
« Նոյ   Հուն »
 1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
3031