«Խորհրդային միության փլուզումից հետո գիտական հիմնարկների թվաքանակը գրեթե չի փոխվել, բայց ունենք սարսափելի փոքր բյուջե, հնամաշ սարքավորումներ»,- այսօր ԱԺ գիտության, կրթության, մշակույթի, սփյուռքի, երիտասարդության եւ սպորտի հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախաձեռնությամբ կազմակերպված «Գիտության ֆինանսավորման հիմնախնդիրները Հայաստանում» թեմայով քննարկման ժամանակ ասաց ԿԳՄՍՆ Գիտության կոմիտեի նախագահ Սամվել Հարությունյանը:
2015-ին`2011-ից իրականացված ուսումնասիրությունների արդյունքում Հայաստանի գիտական գերակայությունները սահմանվեցին: Դրանք թարմացվում են հինգ տարին մեկ: Հերթականը ներկայացված է կառավարությանը, այն դեռ չի հաստատվել: Այսօր 6 հազար 50 մարդ է ֆինանսավորվում կոմիտեի կողմից, որոնցից 4 հազարից մի քիչ ավելը գիտաշխատողներ են: Սամվել Հարությունյանը նկատեց, որ վերջին տարիներին երիտասարդ գիտաշխատողների թիվն ավելացել է եւ մինչեւ 35 տարեկանների շրջանում բավականին դրական դինամիկա կա`շնորհիվ մի շարք ծրագրերի, որոնց իրականացման առումով Հայաստանը տարածաշրջանում բացառիկ երկիր է: 35-55 տարեկանների թիվը 16 տոկոս է, ԽՍՀՄ-ում այս տարիքային խմբում 50 տոկոսից ավել է եղել գիտնականների թիվը: Այս վիճակագրությունն, ըստ բանախոսի, փաստում է մեկ բան. մենք երիտասարդական ծրագրերի շնորհիվ պատրաստում ենք որակյալ կադրեր, հետո, նրանք տպագրվում են միջազգային հեղինակավոր պարբերականներում եւ տարբեր երկրներից առաջարկ ստանում`բարձր աշխատավարձերով, ու հեռանում են Հայաստանից: Հաջորդ խնդիրը`65 տարեկանից բարձր տարիքի գիտնականներն են: Նրանց թիվը 28 տոկոսի է հասնում: Սամվել Հարությունյանը նրանց անվանեց «սովետական ռեսուրս», որը սպառվելու է, քանզի կան տվյալներ, որ տարեկան 200-300 մարդ մահանում է այս տարիքային խմբում`բնական մահով, բայց նրանց տեղը չի համալրվում:
2017 թվականին գիտության բյուջեն 7 տոկոսով կրճատելը, ըստ բանախոսի, «սարսափելի վատ» հետեւանք թողեց: Այդ ժամանակվա թվերով դա մեկ միլիարդ դրամ էր կազմում: Օրինակ, տարեկան մոտ 400-500 շրջանավարտ էր հնարավոր լինում ընդունել աշխատանքի, մինչդեռ բյուջեի կրճատման արդյունքում այդ երիտասարդների զբաղվածության հարցը հնարավոր չի եղել լուծել, նրանք էլ հեռացել են Հայաստանից: Բաց այդ, մահացած մարդկանց փոխարեն գիտական հիմնարկները նոր մարդկանցով չեն համալրվում, քանի որ աշխատավարձերը շատ ցածր են, եւ այդ հիմնարկների ղեկավարները տվյալ գումարներն ուղղում են աշխատավարձերի բարձրացմանը: Դա էլ պատճառ է դառնում, որ գիտաշխատողների քանակը տարեցտարի պակասի: Արդյունքում, մտավախություն կա, որ գիտական դպրոցներ կկորցնենք, իսկ դրանք վերականգնելու համար հետագայում կպահանջվի տասնամյակների աշխատանք եւ հսկայական գումարների ներդրում:
Սամվել Հարությունյանն առաջարկում է թեմատիկ ֆինանսավորման ծավալներն ավելացնել, քանի որ դիսերտացիաների մեծ մասը, ինչպես վերլուծությունն է ցույց տալիս, հենց դրա շրջանակներում է լինում: Նա նաեւ ներուժ է տեսնում`գիտությունը ռազմարդյունաբերության մեջ կիրառելու մասով. ռազմական ծախսերը գիտության ոլորտում աճել են, այսօր դրանք մոտ չորս միլիարդ դրամ են կազմում:
Կարդացեք նաև
Սամվել Հարությունյանը նաեւ ասաց, որ գիտության կոմիտեն պատրաստվում է մշակել մի առաջարկ, որով հնարավորություն կտրվի գիտական ֆունդամենտալ հետազոտությունների համար Հայաստան եկող սարքավորումներն ազատել մաքսատուրքից:
Նելլի ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
