Ամեհի կիրճը վաղուց չի որոտում: Երբեմնի դղրդագալար վիշապը, կալմեջ արված, մղվել է ընդերքը խավարտչին, որպեսզի խելահեղ խարխափելով, փրփրադեզ բառաչով ժայթքի ու լույս դառնա: Մատ մի գետակ է հոսում ծույլ, ապշահար հունն ի վար: Արմանք-զարմանքից պապանձ են ահյակ անտառներն ու ձորամիջի լքված այգիները: Քարափի գլխից՝ Արթուն մարդու տափարակից հեռվում նշմարվում են Կարմիր քերծի պնդոցներն ու Տաթևի գմբեթների ուրվագծերը: Իսկ վարը, անմատչելի ժայռերի տակ, խորխորատով աղեղված քարալանջին, գյուղ է փռված, ինչպես ծիծեռնակաբների կուտակ: Կռնակին՝ հպարտ ու համբավավոր ևս մեկը՝ լքված ու ավերակ: Այստեղ բերող ուշակորույս վար գլորվող ճանապարհի սկզբնամասում, բարձր ժայռի հարթ կողին անցորդը չի կարող չնկատել խոշոր տառերով յուղաներկյա արձանագրությունը. «Պարտիան հանդիսավոր կերպով հայտարարում է՝ ներկա սերունդն ապրելու է Կոմունիզմի օրոք, 1961 թ. »:
Բաբուրը, ով տասնամյակներ առաջ գրել էր այդ տողերը, ծանր քայլերով ելնում էր վեր. գալիս էր ձորամիջի այգիներից: Կարծես ոտներին հայրենական արտադրության ռետինե մարզակոշիկները չեն, այլ՝ երկաթյա: Երկարափեշ անձրևանոցի երեսանց մեծ գրպաններն ուռած էին այծի կրծքի պես: Թեզանիքներն ու գրպանից վեր մասերը սև էին, ինչպես ձեռքերը՝ ընկույզի կաղաղից գունավորված: Մազ-մորուքի մեջ անլվան ութսունին մոտ էր: Ընդհուպ մոտեցած, նոր նկատելով անկոչիս, կանգ առավ: Երկու ձեռքով պինդ բռնեց կարմրավուն մահակի խզակոթը, հենեց գետնին, որպես պատվանդան և, ինչպես անդրի, գլուխը վար բերեց, կզակով բազմեց ու գոչեց.
-Հի՞նչ ջուվար ես, ադա:
-Ջուվար չեմ, մարդ եմ:
Կարդացեք նաև
-Դե, ջուվարն էլ մարդ է, էլի՜, շան հայ,-ասաց ու առաջ մղվեց՝ հընթացս հայացքով շոշափելով դեմքս ու ցանկապատի շիվահյուս դռնակը:
-Եկել ենք գյուղը տեսնենք, քաղաքից ենք: Ընկերս ճարտարապետ է, հրեն…
-Տեսնելու զատ չկա,-ընդմիջեց խոսքս,-սաղ խարաբա է: Գյուղ էլ ասում ե՜ս, գյուղը հիսուն տարի առաջ էր, է՜, գայիր՝ տեսնեիր: Ասաց ու լուրջ հայացք ընդունելով, սպառնագին նետեց.
-Ադա, կարող ա՞, էն փուչերից եք, գանձագող, քարուքանդ անող:
-Չէ՜, պապի, հանգիստ կաց, եկա ջրի ձայնի վրա, քեզ տեսա, կանգնեցի: Ընկերս հրեն՝ եկեղեցու բակում է, նկարում է, չափուձև անում:
-Ա ղուռումսաղ, եկ՝ տեսնեմ, արխային դառնամ:
Այլևս կայտառ՝ առաջ մղվեց եկեղեցու կողմը:
Հետևեցի նրան: Ընկերոջս պատկառելի տեսքը փարատեց կասկածը, փափկեց մենակյաց հոգին, ինչպես մեղվամոմը՝ բարկ արևի տակ:
Շիվահյուս դռնակի կռնակին, մեծ քարաբեկորի վրա մի արձանագիր, սլացիկ միջնադարյան խաչքար է համառում՝ թեքված, ու թվում է՝ ուր որ է՝ կտապալվի: Բայց կանգուն է, ինչպես Բաբուրը դեռ: Շուրջը շիրմաքարեր են, խոյաքարեր, խաչքարեր: Նրա տունը կողքին է՝ կարմրաթիթեղ տանիքով: Դա հին գյուղի միակ շեն տունն է, իսկ Բաբուրը՝ միակ բնակիչը համառուն:
Կոմունիստական շնչով մեծացած ու դաստիարակված երիտասարդ էր նա, երբ հեռացավ հայրենի գյուղից, տուն ու տեղից: Ծառայությունն ավարելուց հետո ամուսնացավ ու բնակություն հաստատեց Բաքվում: Երեկվա բոկոտն գյուղացին քաղաքաբնակ դարձավ, տուն ու տեղի տեր, երեք երեխաների հայր, ովքեր թևել, իջևանել են հեռուներում: Թվում էր՝ չէր սխալվել, երբ դեռ պատանի, պարանով կախված, ժայռի արձանագրությունն էր գրում: Կոմունիզմի մոտալուտ գալստյան բաղձանքով: Բայց նա այդպես էլ համառեց, համառեց ու չեկավ: Հույսերը մնացին կավե ոտքերով հսկայի փլատակների տակ: 88-ին, Շարժման արշալույսին, կանխազգալով ահեղ վտանգը, վաճառեց տուն ու տեղ, ունեցվածքն առավ ու վերադարձավ հայրենի գյուղ՝ արդեն վաղուց լքված ու ավերակ: Վերաշինեց, կարկատեց պապական տունը, ժամանակակից տեսքի բերեց, էլեկտրականություն-հեռախոսագիծ քաշեց: Ու ամուր նստեց վաղեմի հուշերին դրկից: Երկա՜ր, երկու տասնամյակից ավելի այր ու կին երջանիկ ապրեցին լքված երազների շեղջերի մեջ: Միասին ժողովում էին ընկույզի բլուրներ, թութ ու հոնից հրե ջուր հանում, հնեցնում գինի, բարիք ամբարում: Իսկ երբ կինն ավանդեց հոգին, Բաբուրը բացեց, ճեղքեց հինավուրց Խաչերաբլրի խաչքարերից մեկի կողատակը, ամփոփեց հանգուցյալին, սևաթյուր մարմարե սալիկի վրա իր ու կնոջ պատկերը դաջեց ու ագուցեց խաչքարին: Կնոջ աճյունին կից՝ Բաբուրը խաչքարի տակ սալարկղ դամբարան է շինում՝ կես մարդաբոյ բարձրությամբ, մեկ մարդաբոյ երկարությամբ: Իր համար: Բացբերան գուբի կափարիչ սալաքարը կիսարթուն, թիկնած սպասում էր նրան: Մենակ էր մնացել նա՝ պարպված, դատարկ ավերակում: Աշխարհը նրա համար իսպառ դատարկվեց: Դատարկ էր տունը, եկեղեցին, անձավը:
Ու այդ օրը նրան թվաց, թե ինքն էլ դատարկ է, ինչպես խեցանոթ, ճաք ու սին: Լռությունը կարծես դավ էր համրացած: Հանկարծ երգեհոն հանգով տագնապ զգաց: Ծառս եղավ մոլեգնած, շանթահարի պես: Ներս խուժած ահից խելակորույս, առաջ մղվեց: Ճգնեց ճչալ: Լռության ձայնը տիրական թևեց վիհի պռնկին: Բաբուրն անէացավ: Նրա գուբը դատարկ մնաց: Բացբերան ու ապշահար: Իսկ սալաքարը՝ սպասումով նիրհում է դեռ Խաչերաբլրի թախծալից կողին:
Բաբուրն ասում է.
-Է՜, աշխարհ, աշխարհ…
Իմ ուզածը սա չէր:
Վարդան Սարգսյան
