Այսօր Հայաստանում սա գլխավոր հարցն է ժողովրդի և Հայաստանի կառավարության համար:
Թվարկելով այս նախագծում ընդգրկված հիմնական ռիսկերը և հասկանալով բացասական հետևանքների մեծությունը, և աղտոտման կանխարգելման քաղաքականություն մշակելով, Հայաստանի կառավարությունը կարող է խուսափել բազմաթիվ աղետներից Ամուլսարի և առաջիկա հանքարդյունաբերական ծրագրերից: Շրջակա միջավայրի աղտոտումը կանխելը որպես ռազմավարական կառավարման սկզբունք հնարավորություն է տալիս խուսափել կամ նվազագույնի հասցնել մետաղների արդյունահանման բնապահպանական նշանակալի ազդեցությունները: Ամուլսարի դեպքում լավագույն տարբերակը այս նախագիծը դադարեցնելն ու չեղարկելն է, քանի որ բնության աղտոտման ամբողջական կանխարգելումն այս դեպքում անհնար է:
Ստորև բերված են Ամուլսարի համար տարբեր ռիսկային գործոնները:
Խնդրում եմ դիտել այս տեսանյութը թթվային դրենաժի բացասական և կործանարար ազդեցությունների մասին գաղափար տալու համար, թե ինչ կարող է տեղի ունենալ Ամուլսարում:
Կարդացեք նաև
Լիդիանի այս փաստաթուղթը ցույց է տալիս և վկայում է, որ ստորերկրյա ջրերի հոսքի ուղիները գործառնական ժամանակաշրջանում ազդում են շրջակա ջրային ռեսուրսների վրա, ներառյալ Ջերմուկի և Սևանա լճի վրա: Այն, ինչ ասում են Քննչական կոմիտեի հանձնաժողովի նախագահը լիովին սխալ է:
Risk = Probability of occurrence X Consequence of outcome
Ռիսկ = Առաջացման հավանականությունը X Հետևանք
Ամուլսարի համար հավանականությունը շատ մեծ է՝ կապված Ամուլսարի գտնվելու վայրի, Լիդիանի կողմից նախկին փորձի բացակայության, հանքաքարի մեջ ոսկու շատ ցածր կոնցենտրացիայի և Լիդիանի թույլ ֆինանսական և տեխնիկական հնարավորությունների հետ: Բացասական կործանարար հետևանքները հարյուրամյակների ընթացքում կանդրադառնան բոլոր ջրային ռեսուրսներին, ներառյալ Ջերմուկը և Սևանա լիճը:
Ամուլսարի վայրը, իմ կարծիքով, ամենից կարեւոր ռիսկային գործոնն է: Խնդրում եմ վերանայել Ամուլսարի տեղանքը եւ Ջերմուկի մոտ, երեք գետերի, երկու ջրամբարների եւ ստորգետնյա թունելի միջեւ: Թթվային դրենաժի անկառավարելի բարձր մակարդակով, ի՞նչ եք կարծում, կարող է պատահել Հայաստանի լավագույն ջրային ռեսուրսների սրտում, հարյուրավոր տարիների ընթացքում: Ընդհանրապես, հանքարդյունաբերական գործունեությունը չպետք է մոտ լինի ջրային ռեսուրսներին: Դուք արդեն տեսնում եք, թե ինչ է տեղի ունենում Սեւանի հետ, վատ կառավարման արդյունքում:
Կարդացեք Լիդիանի՝ մարտի 2017 վերջնական տեխնիկական փաստաթղթից էջ 397-ը, որտեղ ասվում է, որ լրացուցիչ ուսումնասիրություններ անհրաժեշտ են գեոքիմիայի, ջրերի մաքրման և ջրային հաշվեկշիռների համար:
Սակայն, մինչ օրս էլ Լիդիանը նման վերջնական և հաստատված գրավոր տեղեկություններ չունի այս ուղղությամբ, սակայն պնդում է, որ պետք է հանքավայրի շահագործումը շարունակվի: Առանց վերջնական գեոքիմիայի, ջրերի մաքրման և ջրային հաշվեկշիռների բալանսավորման պլանների, բոլոր երաշխիքներով, ոչ մի հանք չի կարող թույլտվություն ստանալ եւ գործել որեւէ վայրում եւ համապատասխանի միջազգային չափանիշներին: Այդ հիմնական ուսումնասիրությունները Լիդիանի պարտականությունն են, և դրանք պետք է արվեին նախքան թույլտվություն ստանալու դիմումը և գործի սկսելը, ոչ թե դրանից հետո: Սա 2016 թ. պայմանագրի պայմաններից փոփոխություն է: Հետեւաբար ՀՀ Կառավարությունը եւ Շրջակա միջավայրի նախարարությունը պետք է ծրագիրը չեղյալ հայտարարեն և կատարված ցանկացած աշխատանք, գործողություն, շինարարություն կամ ներդրում դառնում է Լիդիանի և ոչ թե Հայաստանի կառավարության պատասխանատվությունը:
Լիդիանը հանքարդյունաբերության ոլորտում որեւէ նախնական փորձ եւ վարկանիշ չունի, ունի շատ թույլ ֆինանսական հնարավորություններ եւ աշխարհում որեւէ վայրում չի իրականացրել նման քիմիականապես եւ էկոլոգիապես վտանգավոր նախագիծ: Լիդիանի առաջին և միակ ծրագիրը Ամուլսարն է:
Ամուլսարի ոսկու հանքավայրի նախագծի դեպքում, երկարաժամկետ կործանարար բնապահպանական եւ թթվային դրենաժի հետևանքները կշարունակվեն հարյուրավոր տարիներ: Արդյունքում երկարաժամկետ կորուստները բազմաթիվ անգամ ավելին կլինեն, քան 10 տարվա կարճաժամկետ օգուտները: Ուստի ինչու՞ Հայաստանի կառավարությունը դեռ ցանկանում է իրականացնել այս նախագիծը:
Ինչպիսի՞ն է Հայաստանի ռիսկային հանդուրժողականությունը Ամուլսարի համար: Հավանաբար շատ ցածր է, զգայուն դիրքի / վայրի, Լիդիանի անփորձ վարկանիշի եւ հսկայական հանրային ընդդիմության շնորհիվ:
Լրացուցիչ ռիսկի գործոն է նաև հանքային ապարների կառուցվածքը, 0,75 գրամ ոսկի մեկ տոննա հանքաքարի մեջ: Դա նշանակում է տարածքի մեծ ավերում:
Անիրատեսական է ենթադրել, որ Ամուլսարի նախագիծը ոչ մի ջուր չի թողնի շրջակա միջավայրին: Կլինի ջրի աղտոտում: Մի ընկերություն, որը երբեք չի շահագործել հանքավայրը, առաջարկում է հանքարդյունաբերություն ՝ բարձր թթվային արտադրությամբ և աղտոտող արտահոսող ներուժով Հայաստանի ջրամատակարարման համակարգի սրտում: Միացյալ Նահանգներում լայնածավալ հանքերի վրա կատարված ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ հանքերի 75-ից 93% -ը բացասաբար է անդրադարձել ջրի որակի վրա, և որ մեղմացման միջոցառումները ձախողվել են հանքերի 64% -ում:
ELARD-ը նշում է, որ Լիդիանի բնութագրման ուսումնասիրությունները անբավարար են և, հետևաբար, չեն կարող հանգեցնել արդյունավետ մեղմացման միջոցառումների նախագծման: Նաև հանքի բնութագրումը լիովին անբավարար է: Բայց առանց մեծապես բարելավված բնութագրման, շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության կանխատեսումները չափազանց անորոշ են հանքարդյունաբերության հետ կապված: Այս միջոցները պետք է իրականացվեն ցանկացած հանքարդյունաբերությունից շատ առաջ, և պետք է լրացնել բացերը որոշակիությունը բարձրացնելու և բնական ռեսուրսներն ու համայնքները պաշտպանելու համար: Չնայած Լիդիան պարտավորվել է կիրառել մեղմացման առաջարկվող շատ միջոցներ, սակայն ինժեներական մանրամասներ չեն ներկայացվում, ուստի արդյունքների և հետևանքների մասին հնարավոր չէ համոզվել:
Լիդիանի Ամուլսարի ներդրողներին չի հաջողվել ներկայացնել այս նախագծում հուսալի տեխնիկական, բնապահպանական և ֆինանսական երաշխիքներ, որոնց համար իրենք միայն պատասխանատու են: Լիդիանը իր թերի փաստաթղթերով և ապակողմնորոշող քարոզչությամբ ապատեղեկացրեց Հայաստանին, ներդրողներին, բանկերին, Սփյուռքին, և, հետևաբար, ի վիճակի չէ իրականացնել հաջող հանքարդյունաբերական գործողություն:
Ես հավատում եմ, որ Լիդիանի թերի տեխնիկական փաստաթղթերը և 2016-ին թույլտվություն ստանալուց առաջ Լիդիանին ներգրավված ռիսկերի ոչ թափանցիկ ներկայացումը, նույնիսկ մինչև այսօր, բավարար հիմքեր են այս նախագիծը օրինականորեն դադարեցնելու համար:
Այս նախագիծն ունի բազմաթիվ բացասական սոցիալական, տնտեսական և շրջակա միջավայրի ռիսկեր և հետևանքներ, որոնք հարյուրամյակներ շարունակ հետապնդելու են Հայաստանին տարբեր եղանակներով: Այս նախագծի չեղարկումը այդ ապակառուցողական հետևանքները կանխելու միակ միջոցն է:
Լիդիանը պետք է թափանցիկ լիներ Ամուլսարի նախագծի բոլոր բացասական ռիսկերը և հետևանքները ներկայացնելու համար, նախքան թույլտվություն ստանալու դիմումը: Նույնիսկ այսօր նրանք համարձակություն չունեն դա անել:
Այս անորոշություններից ազատվելու համար Հայաստանի, Լիդիանի և ներդրողների համար լավագույն տարբերակը Ամուլսարի ոսկու հանքի նախագիծը դադարեցնելն է:
Գովելի է նաև այն, որ վարչապետ Փաշինյանը ELARD-ի հետ անցավ այս նախագծի մանրակրկիտ գնահատման և հարցաքննության: Սա վստահություն է տալիս ցանկացած ներդրողի, որ այսուհետև Հայաստանը, հուսով եմ, հետևելու է խիստ օրենքներին և խրախուսելու է փորձառու և որակավորված ընկերությունների իրական ներդրումները, ի տարբերություն Լիդիանի:
Հուսով եմ, որ կարողացա աջակցել Հայաստանին՝ այս նախագծի վերաբերյալ փաստերը բերելու համար, և որոնք գուցե ձեզ առաջնորդեն ճիշտ որոշումների կայացման գործընթացում:
Մաղթում եմ ձեզ հաջողություն ՝ ձեր որոշումների կայացման գործընթացում:
Յարութ ԲՐՈՆՈԶԵԱՆ
ՔԻՄԻԱԿԱՆ / ԲՆԱՊԱՀՊԱՆԱԿԱՆ ԻՆԺԵՆԵՐ
ԳԼԵՆԴԵԼ, ԿԱԼԻՖՈՐՆԻԱ
