Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
www.TheCaliforniaCourier.com
Միացյալ Նահանգների իններորդ շրջանի վերաքննիչ դատարանը 2019 թ. օգոստոսի 8-ին որոշում է կայացրել մերժել մի քանի ամերիկահայերի ներկայացրած երկու դատական հայցերի բողոքարկումը, որոնք փոխհատուցում էին պահանջում Թուրքիայի Հանրապետությունից և նրա երկու բանկերից՝ իրենց ունեցվածքի բռնագրավման համար Հայոց ցեղասպանությունից կարճ ժամանակ անց:
Առաջին դատական հայցը 2010 թ. դեկտեմբերին ներկայացրել են Ալեքս Բակալյանը, Անաիս Հարությունյանը և Ռիտա Մահտեսյանը՝ Թուրքիայի Հանրապետության Կենտրոնական բանկից և Ziraat Bankasi-ից պահանջելով 65 միլիոն դոլար: Երկրորդ դատական հայցը ներկայացրել են Դավիթ Դավոյանը («Կարպիս Դավիթ Դավոյան»-ի գույքի կառավարիչ) և Հրայր Թուրաբյանը՝ ընդդեմ Թուրքիայի Հանրապետության, Թուրքիայի Կենտրոնական բանկի և Ziraat Bankasi-ի:
ԱՄՆ-ի վերաքննիչ դատարանը հաստատել է դատավոր Դոլի Ջիի 2013 թ․որոշումը, որը մերժել էր երկու դատական հայցերը՝ հայտարարելով, որ «համաձայն քաղաքական հարցի հայեցակարգի՝ որոշակի հարցերի պարզաբանումը, տվյալ դեպքում որոշելը, թե արդյոք Թուրքիայի գործողությունները ցեղասպանություն էին, պետք է լուծվեն գործադիր իշխանության կողմից, այլ ոչ թե դատարանների», տեղեկացնում է Courthouse News Service-ը:
Կարդացեք նաև
Սակայն, վերաքննիչ դատարանն այլ պատճառաբանությամբ մերժեց վերաքննիչ բողոքը՝ պնդելով, որ հայկական երկու դատական հայցերի վաղեմության ժամկետն անցել է: 2006 թ. Կալիֆորնիայի օրենքը նման դատավարությունների համար վերջնաժամկետ էր սահմանել 2016 թվականը, հայտարարելով, որ «Ցանկացած հայց, ներառյալ Հայոց ցեղասպանության զոհի կողմից ներկայացված ցանկացած չլուծված հայց, կամ Հայոց ցեղասպանության զոհի ժառանգի կամ շահառուի կողմից բերված, որը բնակվում է այս նահանգում՝ պահված կամ թալանված ակտիվների վճարման կամ վերադարձնելու պահանջով, չպետք է մերժվի վաղեմության ժամկետի պահանջը չկատարելու համար, եթե հայցը ներկայացվել է մինչև 2016 թ. դեկտեմբերի 31-ը կամ դրանից առաջ»:
Ցավոք, 2012 թ. Իններորդ շրջանի դատավոր Սյուզան Փ. Գրաբերը «Մովսեսյանն ընդդեմ Victoria Versicherung AG-ի» գործով անվավեր ճանաչեց Կալիֆորնիայի օրենքը, որով երկարացվում էր որոշակի ապահովագրական պահանջներ ներկայացնելու ժամկետը Հայոց ցեղասպանության հիման վրա: Դատավոր Գրաբերը գրել է, որ «օրենքը կանխվել է համաձայն արտաքին գործերի հայեցակարգի», ասված է Metropolitan News-Enterprise-ում:
Վերաքննիչ դատարանի 2019 թ. օգոստոսի 8-ի որոշումը հակասական է այն իմաստով, որ մինչ դատավոր Էնդրյու Հուրվիցը (որը գրել է վերաքննիչ դատարանի որոշումը) ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը, նա անտեսել է այն փաստը, որ ցեղասպանությունները վաղեմության ժամկետ չունեն, հետևաբար՝ անկախ նրանից, թե ինչքան ժամանակ է անցել, ցեղասպանության հետ կապված դատական գործերը չեն կարող մերժվել այդ հիմքով:
Ահա թե ինչ է գրել դատավոր Հուրվիցը վերաքննիչ դատարանի որոշման մեջ. «1915-ից մինչև 1923 թվականն ընկած ժամանակահատվածում, այն, ինչը հաճախ անվանում են Հայոց ցեղասպանություն, Օսմանյան կայսրությունը կոտորել, բռնի տեղահանել և մահվան է դատապարտել իր 1.5 միլիոն հայազգի քաղաքացիներին՝ զավթելով մահացածների և տեղահանվածների ունեցվածքը»:
Վերաքննիչ դատարանի որոշման մեկ այլ բաժնում՝ «Փաստեր» ենթավերնագրի տակ, դատավոր Հուրվիցը ավելացրել է հետևյալ մեկնաբանությունները Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ. «Առաջին աշխարհամարտի տարիներին Օսմանյան կայսրությունը սկսեց բռնի տեղահանել իր հայ հպատակներին բնակավայրերից դեպի անապատ, որի հետևանքով ավելի քան մեկ միլիոն էթնիկ հայեր մահացան: Կայսրությունը բռնագրավեց Հայոց ցեղասպանության զոհերի թողած անշարժ գույքը»:
Դատավոր Հուրվիցը համաձայնել է հայցվորների դատական հայցերի մեջ առկա պնդումներին: Նա գրել է. «Մենք հաշվապահական կուտակման մեր վերլուծության համար ընդունում ենք հայցվորների մեղադրանքների ճշմարտացիությունը, որ Օսմանյան կայսրությունն ապօրինաբար զավթել է հայցվորների նախնիների ունեցվածքը, կամ կայսրությունն ու բանկերը գույքը խնամառության են հանձնել թուրքական օրենսդրությամբ, սակայն ավելի ուշ ապօրինաբար հրաժարվել են այն վերադարձնել: Եթե նախնական յուրացումը սխալ էր, ապա հայցվորների պահանջները կուտակվել են մինչև 1923 թվականը: Եթե գույքը խնամառության էր հանձնվել, ապա հայցվորները ընդունում են, որ «1928 և 1929 թվականներին ընդունված օրենքները պաշտոնապես վերջ են դրել Թուրքիայի կեղծ փորձին վերադարձնելու անշարժ գույքը օրինական հայ տերերին»: Այսպիսով, հայցվորների նախնիները պետք է շատ լավ իմանային ավելի քան տասը տարի առաջ, որ Թուրքիան մտադիր չէր վերադարձնել իրենց ունեցվածքը»:
Դատավոր Հուրվիցը դժգոհել է, որ դատական հայցերը հարուցվել են Հայոց ցեղասպանությունից տասնամյակներ անց, ինչը դրանք դարձնում է ժամանակավրեպ: «Մենք կասկած չունենք, որ Օսմանյան կայսրության վայրագություններից վերապրածները ահռելի դժվարություններ են կրել իրենց ունեցվածքի զավթումից հետո: Իրոք, մենք ճիշտ ենք ընդունում այն մեղադրանքները, որոնք առկա են իրավական բողոքներում, որ «անհնար էր հայցվորների նախնիների համար փոխհատուցում պահանջել իրենց թալանված ունեցվածքի համար կամ կենտրոնանալ որևէ այլ բանի վրա, բացի իրենց կյանքը վերակառուցելուց»: Սակայն, այս դատական հայցերը ներկայացվել են ոչ թե Հայոց ցեղասպանության զոհերի, այլ ավելի շուտ Միացյալ Նահանգների բնակիչների կողմից, որոնց նախնիներից շատերը տասնամյակներ առաջ են տեղափոխվել այս երկիր: Իսկ ներկայիս հայցվորները չեն փորձել այս հայցերը հետապնդել դատական կարգով մինչև 2010 թվականը»:
Ամերիկահայերի փաստաբանները զայրույթով են արձագանքել վերաքննիչ դատարանի որոշմանը: Pierce Bainbridge Beck Price & Hecht փաստաբանական գրասենյակից Քեթրին Լի Բոյդը, ներկայացնելով երեք ամերիկահայերի, որոնց նախնիներին պատկանող մոտ 50 հեկտար հողատարածք բռնագրավված է, ասել է Metropolitan News-Enterprise-ին.
«Տխուր օր է ամերիկահայերի համար, երբ ԱՄՆ դատարանը նրանց զրկել է արդարադատության հասնելու բոլոր հնարավորություններից, հրաժարվել է հաշվի առնել կամ նույնիսկ ճանաչել Հայոց ցեղասպանության մեղմացուցիչ հանգամանքները և նրանց թողել է առանց դարմանման միջոցի ընդդեմ Թուրքիայի, որը շարունակում է պահել և օգտագործել նրանց թալանված ունեցվածքը՝ մնալով անպատիժ»:
Metropolitan News-Enterprise-ը մեջբերել է «Կիրակոս և Կիրակոս» փաստաբանական գրասենյակից Մարկ Կիրակոսին, որը ներկայացնում է հայցվորների երկրորդ խմբին.
«Թուրքական լոբբին տասնամյակներ շարունակ գնել և վճարել է Միացյալ Նահանգների գործադիր իշխանությանը և պետդեպարտամենտին: Դժբախտաբար, դատական իշխանությանը շատ քիչ տարբերակներ են մնում՝ թուրքական լոբբիստական մեքենայի ճչացող կեղծիքը շտկելու համար»:
Վերաքննիչ դատարանը հեշտ ելք է գտել՝ իր որոշման հիմք ընդունելով Կալիֆորնիայի օրենքի հակասահմանադրականությունը, որը հայցվորներին ավելի շատ ժամանակ էր տալիս իրենց հայցերը ներկայացնելու համար: Եթե Վերաքննիչ դատարանն իր որոշումը հիմնավորեր ցեղասպանության վրա, ապա վաղեմության ժամկետի հարցը անտեղի կլիներ և որոշում կկայացվեր, որ Թուրքիայի կառավարությունը և նրա երկու բանկերը օրինական պատասխանատվություն են կրում հայկական գույքը բռնագրավելու համար:
Հուսով եմ, որ ամերիկահայ հայցվորները կդիմեն ԱՄՆ Գերագույն դատարան՝ չեղյալ հայտարարելու այս անարդար որոշումը:
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի
