Զոհրաբ Մնացականյանի հարցազրույցը «Առաջին լրատվականին»
Հարց. Քանի որ երեկ ապրիլի 24-ն էր, եկեք մեր զրույցը սկսենք այդ մեկնակետից: Թուրքիայի հետ մեր հարաբերությունները շարունակում են մնալ պատայի՞ն վիճակում:
Զոհրաբ Մնացականյան. Գիտեք, դժբախտաբար այն իրավիճակը, որ մենք հիմա ունենք, ինձ որևէ հույս չի ներշնչում, որ մենք որևէ ճանապարհ ունենք ինչ-որ ուղղությամբ շարժվելու: Գիտեք, որ Հայաստանի կողմից բավական մեծ ներդրում էր արվել 2009թ. Ցյուրիխի արձանագրությունների համար, և Թուրքիան ուղղակի մերժեց այդ ամենը: Անմիջապես այն քաղաքական գործիչը, որ դերակատարն էր մերժման այդ գործընթացի, այսօր ղեկավարն է այդ երկրի, և այն պատգամները, որ մենք տարիներ շարունակ լսում ենք Թուրքիայից, հուսադրիչ չեն: Նույնիսկ կասեի՝ մեկնաբանություններ և հայտարարություններ, որ նույնիսկ դատապարտելի են:
Հարց. Այսօր ՀՀ վարչապետն է ստիպված եղել արձագանքել այդ արտահայտությանը: Նշեցիք Ցյուրիխյան արձանագրություններ: Դուք Ձեր սեփական կարծիքն ունե՞ք արձանագրությունների մասին: Ի վերջո, ու՞մ շահերն էր սպասարկում այդ ամբողջ գործընթացը:
Կարդացեք նաև
Զոհրաբ Մնացականյան. Ես կարծում եմ, որ այդ գործընթացը բավական աշխատատար էր, համապարփակ քննարկված և բանակցված փաստաթղթեր էին, որոնք արժանացել էին մեր համահայկական քննարկումներին: Բնական է, շատ զգայուն և ծանր հարց էր, և ես կարծում եմ, որ կար գործընթաց, կար արդյունք: Ե՛վ Հայաստանի կողմից, և՛ Հայաստանի ժողովրդի կողմից, և՛ համայն հայության կողմից բոլոր այդ հակասական իրադրության մեջ եղավ արդյունք: Բայց դրան գնահատական տալը անհնար է, որովհետև մենք կորցրեցինք հնարավորություն: Մենք բոլորս միասին կորցրեցինք հնարավորություն, և պատճառը Թուրքիան է: Սա ավելի շատ հիմք է մեզ համար գնահատելու՝ ուր ենք այսօր և ինչ կարող ենք անել: Եվ այս պահի դրությամբ լավատեսության որևէ հիմք չունեմ՝ տեսնելու, թե ինչպես մենք կարող ենք կառուցել որևէ բան:
Հարց. Գոնե այսօր կարելի՞ է ասել, որ Թուրքիան բնավ էլ չէր գնում հարաբերությունները կարգավորելու:
Զոհրաբ Մնացականյան. Այն ժամանա՞կ: Դժվար է գնահատել, քանի որ այն ժամանակ ես այդ գործընթացի մասնակից չեմ եղել: Գիտեք, գործընթացը սկսել էին դեռ նախագահ Գյուլի ժամանակ, իսկ հետագա դերակատարները եղել են մյուսները: Կրկնեմ՝ մենք դատում ենք այսօրվա արդյունքով, որն իրականում չկա:
Հարց. Ի դեպ Անկարան, ասում են, բավական կոշտ է արձագանքել ԱՄՆ նախագահի երեկվա ուղերձին, բայց ուղերձում ի՞նչ կար, որ այդպես զայրացրել էր Անկարային:
Զոհրաբ Մնացականյան. Գիտեք, Դուք մեկ օրինակ բերեցիք, արձագանքը մեկ ուղղությամբ, բայց եթե դատեք արձագանքներն ամբողջ ծավալով, դրանք չափազանց անընդունելի են: Եվ նորից ցույց են տալիս սահմանափակումն առնչվելու, առերեսվելու իր սեփական պատմության հետ: Եվ այն, ինչն արտահայտվել էր երեկ, ուղակի դատապարտելի է: Դա վիրավորական է, դա անընդունելի է. սա ոչ թե ուղղակի մերժում է, այլ նույնիսկ արդարացում ցեղասպանությունը: Եվ ամենազավեշտալին այն է, որ արդարացնելով ցեղասպանությունը՝ նա փաստացի ընդունում է, որ դա եղել է կազմակերպված գործառույթ իշխանությունների կողմից: Հայերին, մեր նահատակներին, ցեղասպանության զոհերին անվանելով անընդունելի ձևով և արդարացնելով այն, ինչ որ արվել է այն ժամանակվա Օսմանյան կայսրության իշխանությունների կողմից. այս ամենն արդեն ուղղակի որևէ կերպ չի տեղավորվում որևէ շրջանակի մեջ:
Հարց. Թուրքիան մնում է Արցախյան հարցում Ադրբեջանի բացահայտ հովանավորը՝ երբեմն անմիջական միջամտության ցանկությամբ: Բանակցային շփումներում, այն շրջանում, որտեղ արդեն Դուք եք զբաղեցնում արտգործնախարարի պաշտոնը, որևէ կերպ այս մասին խոսվու՞մ է սեղանի շուրջ։
Զոհրաբ Մնացականյան: Ոչ:
Հարց։ Բայց էական չէ՞, դրա համար չի՞ խոսվում:
Զոհրաբ Մնացականյան. Ոչ։ Մեզ համար շատ պարզ սկզբունք է` Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացը տեղի է ունենում շատ հստակ, միջազգայնորեն ճանաչված և միջազգային հանրության աջակցություն ստացած շրջանակներում` Մինսկի խմբի համանախագահություն: Մինսկի խմբի համանախագահության մեջ աշխատում են Միացյալ Նահանգները, Ֆրանսիան և Ռուսաստանը, աշխատում է Ադրբեջանը, աշխատում է Հայաստանը։ Դուք գիտեք, մենք նաև ունենք շատ էական հարց, որը վերաբերում է այս գործընթացի լիարժեք ֆորմատին, որը վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղին։ Մենք շատ հստակ ենք եղել. սա շատ պրակտիկ, շատ կարևոր հարց է, որովհետև Լեռնային Ղարաբաղին է վերաբերում այս ամենը։
Լեռնային Ղարաբաղը սուբյեկտ է` քաղաքական միավոր, որն իր ամբողջ ինստիտուցիոնալ կարողությունով, ունի ամբողջ այդ ռեսուրսը` ներկայացնելու Արցախի հարյուր հիսուն հազար բնակչությունը, մանդատը և այն ամենը, ինչ բխում է այդ մանդատից։ Նրանք սուբյեկտ են բանակցությունների, և ընդունելի պետք է լինի այս ամենը Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի համար։ Իրենց անունից խոսում է մանդատ ստացած իշխանությունը:
Մենք շատ հստակ ենք այս հարցում, մենք մեր պատասխանատվությունից չենք փախչում, մենք մեր պատասխանատվությունը շատ լավ գիտենք և շարունակելու ենք մեր աշխատանքը։ Հայաստանի Հանրապետությունը եղել է և մնում է բանակցային կողմ, և մենք մեր գործառույթն իրականացնելու ենք, կատարելու ենք։ Սա պրակտիկ հարց է, որովհետև եթե Լեռնային Ղարաբաղը չի մասնակցում բանակցություններին, Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդը և իշխանությունները զրկված են բանակցությունների սեփականությունից այն առումով, որ չեն տիրապետում, չեն մասնակցում, չունեն գործառույթ, դա նվազեցնում է բանակցային գործընթացի արդյունավետությունը։ Այդ առումով մեր մոտեցումը պրակտիկ է. մեզ անհրաժեշտ է արդյունավետ բանակցային գործընթաց։ Սա է մոտեցումը։
Հարց. Ի՞նչն է անակնկալի է բերել Ադրբեջանին:
Զոհրաբ Մնացականյան. Իհարկե, շատ լավ գիտեք, որ Թուրքիան Մինսկի խմբի անդամ է:
Հարց. Եվ բազմիցս փորձեր է արել միջամտել։
Զոհրաբ Մնացականյան. Մեզ համար եղել և մնում է խստագույն, կարևորագույն սկզբունք. Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորումը տեղի է ունենում միջազգայնորեն ճանաչված շրջանակներում` Մինսկի խմբի համանախագահություն։
Հարց. Ինչու՞ է Ադրբեջանը ձևաչափի փոփոխություն համարում այն մոտեցումը, որն առաջ է քաշել այսօր Հայաստանի նոր իշխանությունը։
Զոհրաբ Մնացականյան. Գիտեք, այսպես կասեմ, մենք շարունակում ենք քննարկել այս հարցը։ Ադրբեջանը ունի իր տրամաբանությունն այս հարցում, և այս երկխոսության մեջ է, այս քննարկումների մեջ է, որ մեզ անհրաժեշտ է ապահովել սեփականության զգացումը, մասնակցությունը, ներգրավվումը, որպեսզի կարողանանք ապահովել արդյունավետ առաջընթաց։
Հարց. Կարծես թե Մինսկի խումբն էլ չունի այն տրամադրվածությունը, ինչ ունի հայկական կողմը։ Եվ շատերը դա կապում են Մինսկի խմբի հայտարարության հետ:
Զոհրաբ Մնացականյան. Մինսկի խմբի համանախագահությունը, գիտեք, իրականացնում է միջնորդության գործառույթ, և մենք մեր տրամաբանությունը հստակ արտահայտում ենք, քննարկում և հասկանալի ենք դարձնում այդ ամենը։ Մինսկի խմբի համանախագահությունը դեմ չի լինելու, եթե մենք կարողանանք գալ համաձայնության և գտնել ձևաչափեր։ Նրանք նույնպես օգտակար են այն առումով, որ մտածենք՝ ինչպես ենք կարող ապահովել այն, ինչ կոչվում է լիարժեք, արդյունավետ աշխատանքի ապահովում։ Հարցը հետաքրքիր է նրանով, որ մենք այժմ գտնվում ենք ինչ-որ դինամիկայի մեջ, ինչ-որ մի գործընթացի մեջ, որը տեղավորվում է ինչ-որ ժամանակահատվածում։
Կարծում եմ` մենք բավական շարունակական շարժվել ենք այս ամիսների ընթացքում։ Նորից կրկնեմ, որ սա շատ էական հարց է մեզ համար, որ նոր իշխանությունները մայիս ամսից հետո որևէ պահ չեն դանդաղեցրել այս ամենը։ Արդեն հունիս ամսին մենք ունեցանք առաջին հանդիպումը համանախագահների հետ։ Մենք չարեցինք որևէ բան, որ ասենք՝ գիտեք, նոր իշխանություն է և մեզ ժամանակ է պետք, մեզ անհրաժեշտ է մի որոշ ժամանակահատված` ծանոթանալու և այլն։ Մենք դա չարեցինք, մենք անմիջապես ներգրավվեցինք: Ինչու՞: Որովհետև ունենք ամբողջ կարողությունը և պատասխանատվությունը և հասկանում ենք, որ մեզ համար անհրաժեշտ, շատ էական է՝ աշխատել խաղաղության ուղղությամբ։ Եվ այդ առումով հունիս, հուլիս, սեպտեմբեր, դեկտեմբեր, հունվար, մարտ, ապրիլ. այս ամբողջ գործընթացի մեջ մենք շարունակական ունեցել ենք շատ հստակ ձևավորված մոտեցումներ, որոնք մեր տրամաբանությամբ կառուցել ենք և քննարկման մեջ ենք։ Այս փուլը և որտեղ, որ գտնվում ենք հիմա, շատ հետաքրքիր է նրանով, որ մենք ձևավորել ենք հարցերի շրջանակ, որոնց շուրջ և ընթանում են քննարկումները։
Հարց. Միաժամանակ կա տպավորություն, որ Դուք փորձում եք վերականգնել այն գործընթացը, որը ժամանակին, ի վերջո, եղել է։
Զոհրաբ Մնացականյան. Ո՞ր։
Հարց. Որ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը եղել է անմիջական մասնակիցն այդ պրոցեսի։
Զոհրաբ Մնացականյան. Այո։ Մենք ասում ենք, որ ի վերջո 1994թ.-ի պայմանագիրը… Ի դեպ` շատ հետաքրքիր մի դիտարկում. 1994թ. զինադադարի համաձայնագիրը, որի 25-ամյակը լրանալու է մայիսի 12-ին, ստորագրվել է երեք կողմից, և դա միակ փաստաթուղթն է, որն այսօր ապահովում է մեր զինադադարը, ապահովում է կայուն իրավիճակ զինադադարի առումով։
Հարց. Հիմա Ձեր ասածը ինչպե՞ս կարող է չլինել առանցքային փաստ։
Զոհրաբ Մնացականյան. Այս առումով, սա ֆորմատի վերականգնում է, ֆորմատի լիարժեքության ապահովման խնդիր է։
Հարց. Եվ ինչպե՞ս կարող է Ադրբեջանը դրան դիմադրել։ Ի՞նչ փաստերով, ի՞նչ փաստարկներով։
Զոհրաբ Մնացականյան. Կարո՞ղ է, թե արդե՞ն դիմադրում է։
Հարց. Դիմադրում է, բայց փաստարկներ է պետք չէ՞ դրա տակ դնել։ Ադրբեջանը չի կարող ժխտել, որ ժամանակին չի եղել այսպես և հիմա չկա այս ձևաչափը։
Զոհրաբ Մնացականյան. Այստեղ ավելի շատ ես կփորձեմ կիսվել իմ տպավորությամբ, որ բավական երկար ժամանակահատված ձևավորվել է աշխատանքային ոճ, աշխատանքային մեթոդ, որտեղ եղել են երեք համանախագահները և երկու կողմերը՝ Ադրբեջանը և Հայաստանը: Երբ մենք առաջ բերեցինք այս հարցը, փաստորեն, մենք անդրադարձանք մի իրավիճակի, որին բոլորը սովոր էին: Ադրբեջանի համար պահել սա Հայաստան-Ադրբեջան ձևաչափի մեջ… Մենք շատ բաց խոսում ենք սրա մասին, որ եթե ձևաչափ պահելու իմաստը այն է, որ սա ցույց է տալիս, որ Հայաստանն է անմիջական դերակատարն այս ամբողջ իրավիճակի մեջ, Լեռնային Ղարաբաղը որևէ դերակատարություն չունի, քանի որ Լեռնային Ղարաբաղը սուբյեկտ չէ, սա նորից մեզ բերում է փակուղու: Գիտեք որքան հստակ է վարչապետն արտահայտվել այդ առումով. սա մանդատների հստակության հարց է: Արդյունավետության առումով ՀՀ վարչապետի համար, ժողովրդի համար, եթե հիշում եք, վարչապետը մի շատ կարևոր դիտարկում էր արել, որ հարցը ոչ թե կառավարություններն, ոչ թե ղեկավարություններն են, այլ հարցը ժողովուրդներն են: Խոսել ժողովրդի անունից, որը քեզ մանդատ չի տվել, նվազեցնում է արդյունավետությունը:
Սկզբունքորեն ստացվում է, որ մենք ինչ-որ չափով բանակցում ենք երկու սեղանի շուրջ, որովհետև մենք կանոնավոր աշխատում ենք, քննարկում ենք և կանոնավոր երկխոսության մեջ ենք Լեռնային Ղարաբաղի մեր գործընկերների հետ բոլոր մակարդակներով: Գիտեք, որ յուրաքանչյուր հանդիպումից առաջ կամ հետո ունենք քննարկումներ այդ թվում նաև արտգործնախարարների մակարդակով, գիտեք, որ մենք անցկացրել ենք անվտանգության խորհուրդների համատեղ նիստ: Սա նույնպես քննարկումներ էին, սա համատեղ աշխատանք էր, սա, ըստ էության, նաև բանակցություն էր: Ստացվում է, որ մենք հայտնվում ենք բանակցային երկու սեղանների շուրջ: Սա արդյունավետության նվազեցում է: Նորից եմ կրկնում, մենք չենք հրաժարվում մեր պատասխանատվությունից:
Հարց. Բայց տպավորություն է ստեղծվում, որ դուք այդ պատասխանատվությունը տեղափոխում եք հանրության ուսերին:
Զոհրաբ Մնացականյան. Ինչպե՞ս:
Հարց. Հանրության, ժողովրդի ուսերին, երբ ասում ենք, որ գլխավոր պատասխանատուն այստեղ ժողովուրդն է: Ժողովուրդը Ձեզ տվել է այդ բանակցության մանդատը:
Զոհրաբ Մնացականյան. Սա շատ էական հարց է: Այստեղ ամենահետաքրքիր և ամենակարևոր հարցն է. մեր պատասխանատվությունը ժողովրդի առջև է, որովհետև մանդատը տրված է ժողովրդի կողմից: Որևէ բան անելը և ենթադրելը, որ դա չի համապատասխանում այն մանդատին, և ենթադրելը, որ մենք կարող ենք նման գործողություն անել, ինչ-որ համաձայնությունների գալ, որոնք մերժվելու են մանդատ տված ժողովրդի կողմից. մենք աշխատում ենք՝ այդ մանդատը մտքում պահելով: Սա է իմաստը: Իհարկե, մանդատ ունենք, իհարկե դա իշխանության պատասխանատվությունն է, բայց պատասխանատվությունը հիմնվում է մանդատի վրա:
Հարց. Հիմա Արցախյան հակամարտության շուրջ այն, ինչ տեղի է ունենում այս ընթացքում, դա պե՞տք է համարել նոր զարգացում:
Զոհրաբ Մնացականյան. Նոր զարգացում է, իհարկե, այն առումով, որ նոր իշխանություն է Հայաստանում, որը ի հայտ է բերել իր մոտեցումներ, իր տրամաբանությունը, իր դիրքորոշումները, և այդ առումով նոր զարգացում է: Մենք շատ կառուցողական ենք և, պաշտպան լինելով հենց նույն Մինսկի Խմբի համանախագահության շրջանակին, մենք հասկանում ենք, որ այդ շրջանակում տեղի է ունեցել բավական երկար աշխատանք: Այո՛, ես վստահ եմ, որ չկա որևէ մի պայծառ ուղեղ, որը թաքնված է ինչ-որ մի տեղ աշխարհում, գիտի լուծումը հարցի և ի հայտ չի գալիս: Եվ դրանով է, որ մենք ասում ենք, որ մենք չենք ուզում թույլ տալ ընդլայնել որևէ կերպ շրջանակը, ինչ-որ մի կերպ վտանգել Մինսկի խմբի համանախագահության շրջանակը, որովհետև կստացվի իրավիճակ, որը կանխատեսումներից դուրս է և շատ վտանգավոր:
Այդ առումով, բնականաբար, մենք հաշվի ենք առնում, որ այս տարիների, 27 տարվա ընթացքում տեղի են ունեցել բավական մեծ ծավալի տարբեր զարգացումներ, տարբեր գաղափարներ, տարբեր մոտեցումներ, որոնք տարբեր կերպ ձևակերպվել են, և գոյություն ունեն տարբեր մոտեցումներ: Ասել՝ այդ ամենը մենք ջնջում ենք և ամբողջովին զրոյից ենք սկսում, տրամաբանական չէ, կառուցողական չէ: Բայց գործընթացը նոր է այն առումով, որ մենք՝ որպես նոր իշխանություն, սա մեր պատասխանատվությունն է և մեր գործընթացն է: Այդ առումով սա, բնականաբար, նոր գործընթաց է:
Հարց. Նոր գործընթաց կարելի է համարե՞լ բանակցությունները Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների, արտգործնախարարների շփումները համարվո՞ւմ են բանակցային շփումներ:
Զոհրաբ Մնացականյան. Դուք ի՞նչ նկատի ունեք՝ բանակցային շփումներ ասելով:
Հարց. Դուք բանակցու՞մ եք ինչ-որ բանի շուրջ:
Զոհրաբ Մնացականյան. Այստեղ նորից շատ հետաքրքիր հարց եք տալիս այն առումով, որ ինչ նկատի ունեք, երբ ասում եք բանակցություն: Եթե դուք նկատի ունեք, որ արդյոք մենք այսօր բանակցում ենք որևէ փաստաթուղթ, ապա պատասխանը՝ ոչ: Բայց երբ քննարկում ենք, թե մենք արդյոք բանակցում ենք, այդ սահմանը շատ անհասկանալի է, որովհետև ես մի անգամ առիթ ունեցա ասելու, երբ մենք միասին երեկոյան գնանք տուն և տանը ինչ-որ մի հարց քննարկենք, դա քննարկո՞ւմ է, բանակցությո՞ւն է: Մենք քննարկում ենք սկզբունքները, մոտեցումները, դիրքորոշումները, դա բանակցային գործընթաց է: Ամենաէականը, որ մենք չենք բանակցում որևէ ձևակերպված տեքստ:
Հարց. Դուք ժամերով զրուցում եք առանց թղթի՞:
Զոհրաբ Մնացականյան. Մենք ժամերով չենք զրուցում, մենք ժամերով քննարկում ենք, համեմատում ենք, բանավիճում ենք, ի հայտ ենք բերում մեր տրամաբանությունը և փորձում ենք ձևավորել ինչ-որ շրջանակ համաձայնությունների, որոնք արտահայտվում են հայտարարությունների մեջ: Եվ նայե՛ք շարունակականությունը՝ արտահայտված հայտարարությունների մեջ. երբ մենք սկսեցինք խոսել միջավայրի մասին, մենք սկսեցինք խոսել մեր դիրքորոշումների մասին, որոնք բովանդակային առումով արտահայտում են՝ ինչպես ենք մենք մոտենում այս հարցին: Հիշեցնեմ՝ բացառապես խաղաղ կարգավորում, բացառապես Մինսկի խմբի համանախագահության շրջանակներում, ստատուսի և անվտանգության հարցերը Հայաստանի համար՝ որպես գերակա խնդիր և գերակա հարց: Հարցերի հաջորդ բլոկը ֆորմատին վերաբերող հարցն է, ինչպես որ արդեն քննարկեցինք: Երրորդ բլոկը միջավայրի հարցն է: Միջավայրն իր մեջ պարունակում է երկու բաղադրիչ՝ զինադադարի ռեժիմի պահպանում ու ամրապնդում և էսկալացիայի ռիսկերի նվազեցման գործառույթների իրականացում: Երկրորդ բաղադրիչը մարդկային շփումներն են: Մեր մոտեցումն այդ ամբողջության մեջ է:
Մենք չենք ենթադրում, որ հնարավոր է ունենալ արդյունավետ բանակցություն, երբ միջավայրը չի նպաստում դրան, երբ մենք ունենք ռազմատենչություն, երբ մենք ունենք այլատյացություն և ունենք միջավայրը, որը որևէ կերպ չի նպաստում արդյունավետ բանակցություններին: Սա իր նշանակությունն ունի: Հիմա եթե նայենք իր ամբողջության մեջ, իր ժամանակի մեջ եթե դնենք, մենք շարունակաբար, հայտարարությունից հայտարարություն, ֆիքսել ենք՝ ինչքան է հնարավոր առաջ գնալ: Մենք փաստաթուղթ չենք քննարկում, բայց մենք եկել ենք արդյունքների այս հանդիպումների ընթացքում: Հիշե՛ք, սեպտեմբերին եղան մեր առանձին հայտարարությունները, և այստեղ նաև շատ էական է այն, որ մենք կառուցում ենք միմյանց ավելի լավ ընկալելի լինելու, ավելի լավ հասկանալու վրա: Շատ էական աշխատանք էր՝ նախապատրաստելու մեր ՀՀ վարչապետի և Ադրբեջանի նախագահի հանդիպումը Վիեննայում: Մենք կարողացել ենք ավելի հստակեցնել այդ քննարկումների, համաձայնությունների շրջանակն արդեն ապրիլյան մեր հայտարարության մեջ, երբ ավելի կոնկրետ բաներ ենք առաջ բերել: Հիմա մենք կոնկրետ առաջադրանքներ ունենք մեր առջև. ինչպես ենք կարողանում ապահովել այդ լրագրողների փոխանակման գործառույթը, ինչպես ենք կարողանում ապահովել և խիստ պահել, որ գյուղատնտեսական աշխատանքների ժամանակ առավել խիստ պահպանվի զինադադարը: Մենք խոսեցինք կալանքի մեջ գտնվող անձանց հարցի շուրջ: Բաներ, որոնք անմիջապես չեն վերաբերում բանակցային, բովանդակային փաստաթուղթ քննարկելուն, բայց միևնույն ժամանակ, նորից կրկնեմ, որ մենք նաև առնչվել ենք և ընդհանուր առումով խոսել ենք, համեմատել ենք մեր մոտեցումները: Երբ մենք ասում ենք՝ ինչ է ստատուս, ինչ է անվտանգություն, ինչու ենք մոտենում այս հարցին անվտանգության կոնտեքստում:
Հարց: Հենց այստեղ էլ Ձեզ առաջարկում եմ տեղափոխվել Մոսկվա. ի՞նչ հենքի վրա կայացավ ձեր հանդիպումը Մոսկվայում:
Զոհրաբ Մնացականյան: Դուք ի՞նչ նկատի ունեք հենք ասելով:
Հարց: Ի՞նչն էր նպատակը Մոսկվայում հանդիպելու:
Զոհրաբ Մնացականյան: Նպատակը Մոսկվայում հանդիպելու արտահայտված է մեր հայտարարության մեջ: Եվ շատ լավ արդյունք է այն, որ մենք կարողացել ենք նորից գալ համատեղ հայտարարության: Սա շատ կարևոր է. այս ընթացքում Միլանը, Փարիզը, Վիեննան և Մոսկվան՝ չորս անգամ, մենք կարողացել ենք գալ համատեղ հայտարարությունների, համաձայնությունների:
Հարց: Մոսկվան զուտ ռուսակա՞ն նախաձեռնություն էր:
Զոհրաբ Մնացականյան: Ի՞նչն է եղել հիմքը: Հիմքը եղել է՝ լրացնել մանրամասներով այն, ինչի շուրջ համաձայնվել են մեր ղեկավարները՝ մեր Հանրապետության վարչապետը և Ադրբեջանի նախագահը: Եվ արդյունքն արտահայտված է հենց հայտարարության մեջ:
Հարց։ Հայտարարության մեջ չի երևում, որ դուք քննարկել եք նաև 2016 թվականի «Լավրովյան պլան», այսպես ասած։
Զոհրաբ Մնացականյան։ Չի՞ երևում։
Հարց։ Չի երևում:
Զոհրաբ Մնացականյան։ Իսկ ի՞նչու պետք է երևար:
Հարց։ Դե դա հետո գաղտնազերծվեց, եթե կարելի է այդ բառն օգտագործել։
Զոհրաբ Մնացականյան։ Դա չգաղտնազերծվեց, դա մեկնաբանություն էր: Մենք կարողացել ենք բանակցել և գալ համատեղ հայտարարության։ Եվ երբ մենք եկել ենք համատեղ հայտարարության, ես չեմ տեսել անհրաժեշտություն՝ քննարկելու կամ լրացուցիչ մեկնաբանելու, որովհետև այդ հայտարարության մեջ արտահայտված է այն, ինչ որ մենք քննարկել ենք։ Մենք չենք քննարկել որևէ փաստաթուղթ կամ որևէ բան, որն արտահայտված չէ փաստաթղթի մեջ։ Մենք քննարկել ենք սկզբունքներն ու մոտեցումները։ Ես ուզում եմ շատ կոռեկտ լինել, թե ինչու էր պետք այդ լրացուցիչ մեկնաբանությունը իմ գործընկերոջ կողմից, ես կնախընտրեմ կոռեկտ լինել և չընկնել լրացուցիչ մեկնաբանությունների մեջ, որովհետև շատ էական է ինձ համար նաև պահպանել այն միջավայրը, որի մեջ մենք միասին աշխատում ենք։
Հարց։ Բայց գոնե հասկանանք, թե դա ինչի՞ համար է անում ձեր գործընկերը։
Զոհրաբ Մնացականյան։ Այսպես կասեմ, որ չարժեր։ Անիմաստ էր, որովհետև, կրկնեմ, մենք ունենք մեր սկզբունքներն ու մոտեցումները, որոնք մենք քննարկել ենք։ Որևէ փաստաթուղթ մենք չենք քննարկել, որևէ փաստաթուղթ մենք այսօր չենք բանակցում, այսօր մենք այդ փուլում չենք: Եվ կարծում եմ, որ բավարար թափանցիկ ենք մենք, համենայն դեպս՝ Հայաստանը, և շատ հստակ ենք այդ ամենի մեջ. վարչապետը առավել ևս շատ ընդարձակ է խոսում մոտեցումների և սկզբունքների մասին։ Ամեն անգամ Հայաստանի մասին խոսելն և ընդարձակելը նույնպես մանդատի իրականացում է․ ինչպես ենք մենք մոտենում, ինչպես ենք մենք հավատարիմ այդ մանդատին և ինչպես ենք կարող արդյունավետ աշխատել, շարժվել առաջ՝ մեր մանդատի շրջանակներում։ Այդ առումով է, որ ես ուղղակի կհրաժարվեմ որևէ այլ կերպ մեկնաբանել։ Գիտեք, շատ հրապուրիչ կլինի ընդարձակվելը և ավելին ասելը, որոնք անդրադառնում են իմ մյուս կողմի գործընկերոջ՝ Ադրբեջանի ԱԳ նախարարի ասածին։
Հարց։ Որը դուք պետք է վստահ հարցնեք, թե ինչու՞ եք անում այդ քայլը…
Զոհրաբ Մնացականյան։ Բայց ես վստահ առիթը կունենամ հարցնելու։ Բայց, մեղմ ասած, դրա անհրաժեշտությունը չկար։
Հարց. Այդ թվում և Լավրովին հարցնել:
Զոհրաբ Մնացականյան. Երևի այո, որովհետև մեկնաբանությունն այնպես է, որ նա խոսում էր ուղիղ խոսքով և այնտեղ կարելի է և՛ այսպես, և՛ այնպես ենթադրել: Ինձ համար էական է, որպեսզի մենք պահպանենք այս դինամիկան և պահպանենք մեր դիրքորոշումների ընկալումը, հստակեցումը, մեր դիրքորոշումների տրամաբանության հստակեցումը մեր գործընկերների համար և շարժվել այդ ուղղությամբ, որովհետև այն ամենը ինչ մենք անում ենք, փաստարկում ենք, բացատրում ենք. այլ կերպ չի կարող լինել:
Հարց: Մամեդյարովը շտապեց հայտարարել, որ դուք հանդիպելու եք Վաշինգտոնում:
Զոհրաբ Մնացականյան: Շատ էական հարց է այն առումով, որ կա երեք համանախագահ: Մենք հանդիպում ունեցանք Փարիզում, Մոսկվայում, բնականաբար, երրորդ համանախագահը կա: Արդյո՞ք կարող է հանդիպում տեղի ունենալ Վաշինգտոնում՝ իհարկե: Արդյոք մենք պատրաստ ենք դրան՝ իհարկե: Հաջորդ փուլը պետք է լինի, չէ՞: Երբ ԱՄՆ մեր գործընկերները կհստակեցնեն իրենց հրավերը, այդ ժամանակ էլ վստահ եմ, որ կարող ենք խոսել, բայց չեմ ուզում ԱՄՆ մեր գործընկերների անունից ասել, որ այդ ամենը եղել է: ԱՄՆ-ում մեր գործընկերները պետք է նախապատրաստեն, հստակեցնեն: Գիտեք ես չեմ կարող ասել, որ այսօր երեկոյան գալիս եմ Ձեզ մոտ հյուր առանց, առաջին հերթին, Ձեր կողմից՝ դրա մասին հայտարարելու:
Հարց. Իսկ Մամեմդյարովն ասում է: Հայ-ռուսական հարաբերություններում ամեն ինչ նորմա՞լ է:
Զոհրաբ Մնացականյան. Հայ-ռուսական հարաբերություններն այնքան ծավալուն են, այնքան մեծ են: Մեր արտաքին քաղաքականության շարունակականության կոնտեքստում մենք եղել և մնում ենք հավատարիմ այն սկզբունքին, որոնք արտահայտված են այդ շարունակականության մեջ, որ հայ-ռուսական դաշնակցային հարաբերություններն եղել և մնում են մեր արտաքին քաղաքականության կարևորագույն ուղղություններից մեկը: Մեր օրակարգի մեջ կան բազմաթիվ հարցեր: Մեր վարչապետը բավական ընդարձակ խոսել է նաև այսօր:
Այստեղ հարաբերություններ են, որտեղ կան հարցեր, բայց դրանից չի շեղվում այն հիմնական հիմքը հարաբերությունների, որ կոչվում է դաշնակցային հարաբերություններ: Համենայնդեպս, Հայաստանը եղել է և մնում է հավատարիմ այդ հարաբերություններին, և օրակարգը բավական ծավալուն է և բավական մեծ: Նույնիսկ ամբողջ պետական ապարատն է աշխատում և՛ մեզ մոտ, և՛ այնտեղ այդ ամբողջ ծավալն ապահովելու համար:
Երբ խոսքը վերաբերում է արտաքին քաղաքականությանը և հաճախ նույնիսկ եղել են հարցեր, թե՝ ինչ է արտաքին քաղաքականությունը և ինչ է շարունակականությունը: Շարունակականության տրամաբանությունը նույնպես շատ հստակ է մեզ համար, որովհետև Հայաստանի անվտանգության ճարտարապետությունը կառուցվել է 27 տարիների ընթացքում, և առավել ևս մեր ներկայիս միջազգային հարաբերությունների օրակարգում նավակ թափ տալու քաղաքականություն վարելը… սա անվտանգության գործառույթ է: Սա վերաբերում է մարդկանց: Եթե դու մտքումդ չես պահում այն ամենակարևոր պատասխանատվությունը և գործառույթը, որ վերաբերում է ազգային անվտանգությանը, որքան և ինչ ռեսուրսով է, որ հաճոյանալու կամ այլ պատճառներով անվտանգության մեր օրակարգը և համակարգը դնել վտանգի տակ, դա այնքան էլ ողջամիտ չէ:
Հարց. Այդ դեպքում ինչու՞ ՀՀ վարչապետն այսօր համեմատության եզրեր փնտրեց հայ-ռուսական և հայ-ամերիկյան հարաբերությունների միջև:
Զոհրաբ Մնացականյան. Կարծես հարցերն էին այդպես: Մենք ունենք օրակարգ ԱՄՆ հետ, Եվրամիության հետ, և վերջինիս հետ օրակարգն այնքան ծավալուն է, որ առնչվում է մեր կյանքի ազգային օրակարգի՝ այնքան մեծ ծավալով հարցերի: Իհարկե, ունենում ենք տարբեր հարցեր և տարբեր խնդիրներ, քննարկում ենք, բանակցում ենք. այդպես են հարաբերությունները:
Հարց. Եվ չնայած վարչապետի հավաստիացումներին, հայ-ռուսական հարաբերություններում պահպանվում է կասկածն ու անվստահությունը:
Զոհրաբ Մնացականյան. Վարչապետը շատ բաց էր և շատ հստակ այդ հարցում, որ, բնականաբար, այն, ինչ տեղի ունեցավ Հայաստանում անցյալ տարի ապրիլ-մայիսին, իր մեջ պարունակում էր այդ կասկածը, որ սա նոր արտահայտություն է այն գործընթացների, որ տեղի են ունեցել մեր այս տարածաշրջանում, Ռուսաստանի շուրջ տարբեր երկրներում: Այդ մտավախությունը եղել է բավական, միգուցե, հասկանալի, բայց այդ առումով է, որ մենք հետևողականորեն պնդում ենք, որ Հայաստանում տեղի ունեցած թավշյա հեղափոխությունը խիստ ներքաղաքական հարց է և որևէ աշխարհաքաղաքականություն չի պարունակել:
Զոհրաբ Մնացականյան. Բայց Ռուսաստանում կան ինստիտուտներ, որոնք չեն ընդունում Ձեր ասածը:
Հարց. Եվ մենք շարունակելու ենք համբերատար պնդել, որովհետև և՛ մեր նպատակը, և՛ մեր աշխատանքը չի պարունակում որևէ այլ օրակարգ, և մենք հետևողականորեն անում ենք այն, ինչ ասում ենք:
Հարց. Ինչու է այդ դեպքում վարչապետը հատուկ շեշտում, որ ՀՀ կառավարությունը քննադատել է ԱՄՆ-ի վարքագիծը:
Զոհրաբ Մնացականյան. Ինձ թվում է՝ պատասխանը բխում էր հարցից, որովհետև հիմա այստեղ տպավորություններով են կիսվում, բայց եթե հարցը պարունակում է իր մեջ ենթադրություն, որ Հայաստանը տարբեր ոճ է կիրառում երկխոսության մեջ տարբեր գործընկերների հետ՝ ոչ: Եվ մեր արտաքին քաղաքականության կարևորագույն սկզբունքներից մեկը եղել և մնում է նույնը. հարաբերություններն որևէ մեկ գործընկերոջ հետ մյուսի հաշվին մեզ համար անընդունելի է: Մենք չենք կարող դա անել և ցանկություն չունենք դա անելու և դա մեր նպատակը չի եղել: Եվ այդ առումով է, որ մենք ունենք օրակարգ ԱՄՆ հետ, և ամենակարևորը՝ կարող ենք բաց և հստակ քննարկել մեր հարցերը և ի դեմս ԱՄՆ՝ ունենք շատ կարևոր գործընկեր, որի հետ ունենք հսկայական օրակարգ և դրա մեջ ունենք հարցեր, որոնք քննարկվում են, որոնց շուրջ կարող ենք գալ անմիջական համաձայնության կամ չգալ համաձայնության: Եվ սա բնականոն բան է. հարաբերությունները կենաց չեն:
Հարց. Իսկ եթե լոկալ, զուտ ոլորտային մակարդակով դիտարկենք: Երկու երկրների դիվանագիտական կորպուսները, հայ-ռուսականը ես նկատի ունեմ, ինչ մակարդակում եք դուք այսօր: Ձեր շփումների մակարդակն ինչպիսի՞ն համարենք, եթե հաշվի առնենք, որ որոշ օղակներում այդ շփումները չեն ստացվում, իսկ դիվանագիտական շփումները…:
Զոհրաբ Մնացականյան. Գիտեք՝ ինչպես է, շատ արագ է շփումը, եթե ինձ անհրաժեշտ է քննարկել որևէ հարց կամ հարց բարձրացնել գործընկերոջս հետ Մոսկվայում, ապա ես որևէ խոչընդոտ կամ խնդիր չունեմ դա անելու, և շատ արագ մենք կարող ենք փոխանակել տեղեկությունը: Նույնը վերաբերում է բոլոր մյուս մակարդակներին: Մենք ունենք շատ ծավալուն երկխոսության օրակարգ արտաքին ոլորտում տարբեր շերտերով, ունենք խորհրդակցությունների ձևաչափ՝ տարբեր ոլորտներում, տարբեր հարցերի շուրջ: Շատ էական է, որ շփումները չեն սահմանափակվում միայն երկկողմ օրակարգով: Մենք նաև համագործակցում ենք ՀԱՊԿ, ԵԱՏՄ շրջանակներում և հիմնականում դերակատարները նույն մարդիկ են: Այսինքն հայկական և ռուսական դիվանագիտական կորպուսների միջև շփումներում որևէ կնճիռ չկա:
Նորից եմ կրկնում, որ ամեն ինչը կենացի է վերածվում: Խնդիր չկա շփվելու, քննարկելու շատ բաց, շատ գործնական և դաշնակցային հարաբերությունների ոգու մեջ:
Հարց. Բայց կան բաներ, որոնք կարելի է որակել որպես անհամաձայնություն:
Զոհրաբ Մնացականյան. Ցանկացածի և յուրաքանչյուրի հետ: Կենցաղային մակարդակում եմ գուցե ասում՝ ընտանիքում կան հարցեր, որոնց շուրջ կա անհամաձայնություն, որը նշանակում է, որ կա աշխատելու տեղ: Հարաբերությունները դաշնակցային են այսպես թե այնպես: Որովհետև անհամաձայնությունը նշանակում է, որ մենք պետք է աշխատենք. հակամարտության կամ որևէ այլ խնդրահարույց կամ խորը խնդիրների հարց չի եղել: Սա դաշնակցային հարաբերություններ են, որոնց շրջանակներում կան անհամաձայնություններ, որը շատ նորմալ է: Դա վերաբերում է յուրաքանչյուր ուղղությամբ հարաբերություններին:
Հարց. Հեղափոխությունից հետո մեր դիվանագիտական կորպուսում մեծ համատարած փոփոխություններ տեղի չունեցան, ի՞նչ է՝ դրա կարիքը չկա՞ր:
Զոհրաբ Մնացականյան. Շատ շնորհակալ եմ Ձեր հարցի համար: Առավել ևս, որ պարբերաբար փորձում են շահարկել այդ հարցը: Եվ ամենակարևորն այս հարցում, որ մենք 27 տարվա ընթացքում ձևավորել ենք այս երկրում նոր պետական ինստիտուտ: Ստեղծելով և վերականգնելով մեր սուվերենությունը, որը պարունակում է կարևոր ինստիտուտների առկայության պահանջ, որից մեկը պաշտպանությունն է, մյուսը՝ արտաքին ոլորտը: Սովետական սոցիալիստական հանրապետությունում կային բազմաթիվ այլ պետական ինստիտուտներ, սակայն նվազ սուվերենության պայմաններում դրանք ամբողջովին չէին կարող արտահայտված լինել պետական ինստիտուտների առումով, որովհետև որոշ գործառույթներ տեղափոխված էին կենտրոն: Դրանցից մեկն արտաքին ոլորտն էր: 27 տարվա ընթացքում այս երկրում կառուցվել է արտաքին գերատեսչության, արտաքին ծառայության պետական ինստիտուտ՝ 27 տարի քարը քարին դնելով. շատ դժվար գործընթաց: Եվ ստեղծվել է ազգային հիշողություն, ազգային ռեսուրս. մարդկանց ենք կրթել, փորձ են ստացել: Առնվազն ես լավ հիշում եմ, 1991 թ.-ից լինելով ծառայության մեջ, որ մենք սկսել ենք շատ համեստ ռեսուրսով, որտեղ փորձ չունեինք և պետք է աշխատեինք և փորձ ձեռք բերեինք: Այսօր մենք ունենք դիվանագետներ, որ առնվազն երեք-չորս-հինգ տեղերում են աշխատել. դա ռեսուրսի կուտակում է: Հիմա քանդե՞նք դա: Սա պետական ծառայություն է: Նրանք քաղաքական գործիչներ չեն: Սա պետական ծառայություն է:
Հարց. Ձեր նկարագրածով մենք պետք է կատարյալ ինստիտուտ ունենայինք…
Զոհրաբ Մնացականյան: Այդ առումով ամենակարևոր բանն այն է, որ վարչապետի կողմից եղել է շատ հստակ դիրքորոշում, պետականամետ դիրքորոշում այն առումով, որ մեզ պետք է շարունակել ամրապնդել ինստիտուտի պրոֆեսիոնալիզացիան: Եվ այստեղ մենք գնացել ենք այդ ճանապարհով: Ամրապնդել մասնագիտացումը, քանի որ ես չեմ ուզում ժխտել ամբողջ այն աշխատանքը, որ արվել է նախկինում և արվել է նույն ծառայության աշխատակիցների կողմից՝ կառուցելու պետական պրոֆեսիոնալ ինստիտուտը: Տեսեք, նոր սերնդի դեսպաններ են ի հայտ եկել, որովհետև այս ժամանակահատվածում ծառայությունից դուրս որևէ նշանակում չի եղել:
Հարց. Իսկ դիվանագիտական կազմից դուրս անձինք ինչպե՞ս են հայտնվում դիվանագիտական կորպուսում: Դիվանագետի համարում չունեցող մարդիկ ինչպե՞ս են հայտնվել դեսպանատներում: Արդեն այսօրվա խոսակցություններին եմ ես վերադառնում, որ կառավարության նիստում, դուք ներկա եք եղել…
Զոհրաբ Մնացականյան. Այո, ես եմ ներկայացրել:
Հարց. Մենք ունենք դեսպանատներ, ուզում եմ հատուկ վարչապետի խոսքը ցիտել՝ դեսպանատներ, որոնք պահել են անհատ մարդիկ: Դա ի՞նչ է նշանակում, ինչպե՞ս են այդ մարդիկ հայտնվել դեսպանատներում:
Զոհրաբ Մնացականյան. Ես ձեզ այսպես ասեմ, 2018թ մայիսի հետո այս գործընթացը տարել է մեզ դեպի մասնագիտացում՝ նշանակելով պրոֆեսիոնալ դիվանագետներ: Դուք այսօրվա կառավարության որոշման մասին եք հարցնում. այո, մեզ անհրաժեշտ է եղել ֆինանսական ապահովումը տալ այդ դեսպանություններին, որպեսզի պետությունն իրականացնի գործառույթն արտաքին ոլորտում:
Հարց. Որը նախկինում իրականցրել են ինչ-որ անհատնե՞ր:
Զոհրաբ Մնացականյան. Դուք շատ լավ գիտեք. ցանկը բացեք և նայեք: Քաղաքական նշանակումներ նախկինում եղել են: Շատ լավ գիտեք:
Հարց. Բայց չհասկանա՞նք ինչու և ինչն է մղել:
Զոհրաբ Մնացականյան. Տարբեր մոտեցումներ են եղել: Այսինքն ես հիմա արդեն, իհարկե, այլ կարգավիճակով եմ, բայց դիվանագիտական ծառայության համար, դա ողջունելի բան չէ: Բայց կան երկրներ տարբեր մոտեցումներով: Կան երկրներ, ում մոտ քաղաքական նշանակումները, ավելի արտահայտված են, բայց դրանք տեղի են ունենում այն պայմաններում, երբ դիվանագիտական ծառայությունը բավարար ուժեղ է, որը զսպում է քաղաքական նշանակումների ազդեցությունը և ապահովում պրոֆեսիոնալ որակը: Ես չեմ ուզենա քննադատել ամենը, որովհետև մարդիկ աշխատել են, տարբեր արդյունքներ ունենք, և ոչ բոլոր դեպքերում՝ բացասական: Բայց ծառայության մասնագիտացման առումով սա խոչընդոտ էր, արգելակ ծառայության աճի համար: Հիմա մենք փորձում ենք ուժեղացնել այդ մասնագիտական աճը:
Հարց. Արգելակից բացի, եթե ես դիվանագիտական ծառայության վրա փող եմ ծախսում ես առանց շահույթի դա չեմ կարող անել: Խոցելի հատվածը սա է: Ես դա եմ ակնարկում: Մարդուն ի՞նչն է մղել դրան: Այստեղ փոխշահավետությունն ինչ օղակների հետ է կապված: Փաստորեն կառավարությունն այսօր Ձեզ մոտ 700000 դոլարի բյուջետային հատկացում է արել ճիշտ այդքան այդ մարդիկ են ծախսել ժամանակին, ենթադրում եմ: Հիմա նրանք արդեն դուրս են եկել: Այսինքն պետության մեջ պետական կարգավիճակ ունեցող մարդիկ, որոնք կապ չեն ունեցել դիվանագիտության հետ: Ես այդ եզրերն եմ փնտրում:
Զոհրաբ Մնացականյան. Ես չեմ մեկնաբանի դա այն առումով, որ այս տարիների ընթացքում եղել է աշխատանք, ինչ պատճառներով են նման որոշում ընդունել և ինչ պատճառներով են մարդիկ ցանկացել իրականացնել գործառույթ, միգուցե տարբեր պատճառներով, որը իմ մեկնաբանության բանը չէ:
Հարց. Ադրբեջանը պատրաստվում է ԵՄ հետ համաձայնագրի ստորագրման: Մենք այստեղ ի՞նչ մտահոգություն ունենք:
Զոհրաբ Մնացականյան. ԵՄ հետ և որևէ գործընկեր երկրի հետ բանակցությունները վերաբերում են ԵՄ-ին և այդ գործընկեր երկրին: Բնականաբար, այստեղ ունենք մեր զգայունությունը: Ինչ վերաբերում է երկկողմ հարաբերություններին, դա իրենց բանակցությունն է: Ամենակարևոր հարցը տարածաշրջանային անվտանգության առումով կայուն դիրքորոշման պահպանումն է՝ մեր պայմանագիրը ԵՄ հետ, որը ՀԸԳՀ-ն է, որտեղ արտահայտված են մեր համատեղ դիրքորոշումները տարածաշրջանային հարցերի շուրջ, մասնավորապես ԼՂ խաղաղ կարգավորման շուրջ: ԵՄ-ն հստակորեն իր դիրքորոշումն արտահայտել է այդ պայմանագրի մեջ և բազմաթիվ այլ ձևաչափերով, և առնվազն տարօրինակ կլինի…
Հարց. Եթե դուրս մղվի դա…
Զոհրաբ Մնացականյան. Դուրս չմղվի: Ի վերջո կա մեր համաձայնագիրը:
Հարց։ Վերջին հարցը, որը կարող է մի փոքր հռետորական հնչել։ Կա՞ Մադրիդյան օրակարգ ընդհանրապես, տեսականորեն՝ արցախյան հակամարտության շուրջ ընթացող բանակցություններում։
Զոհրաբ Մնացականյան. Եթե խոսքը գնում է նրա մասին, որ կան երեք սկզբունքներ և որոշ էլեմենտներ, դա այն ձևակերպումն է, որ առաջադրվել է համանախագահների կողմից՝ միջնորդության շրջանակներում: Գիտենք, որ վարչապետի կողմից արտահայտվել է այն դիտարկումը, որ շատ էական է, թե ինչպես ենք այս ամենը մեկնաբանում։ Մեզ համար կա շատ էական սկզբունք, ինչպես որ ասեցինք, ստատուս և անվտանգություն։ Սրանք մեր գերակա կարևորագույն հարցերն են։ Երբ նորից դա տեղափոխում եք հստակ դաշտ, որ Լեռնային Ղարաբաղի հարցում ինչի՞ համար է մեզ այս ամենը… Հաշվի առնելով ամբողջ 70 տարին մինչև անկախացումը, հաշվի առնելով 1991-1994 թվականի պատերազմը, հիշելով՝ ինչպես էր իրավիճակը 1992-1993 թթ․, հիշելով, որ Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության 40 տոկոսը ենթարկվել էր մաքրումների, և տարածքի 40 տոկոսը ադրբեջանական ուժերի վերահսկողության տակ էր, ունենալով մի իրավիճակ, երբ կարող էր լիներ իրավիճակ, որ այսօր ընդհանրապես Լեռնային Ղարաբաղի հարց չլիներ, որովհետև Լեռնային Ղարաբաղի հարցը այն ժամանակ ուժային եղանակով լուծված կլիներ։ Բայց Լեռնային Ղարաբաղը պաշտպանվել է, և Հայաստանի Հանրապետությունը եղել և մնում է երաշխավոր։ Դրանից հետո, 1994 թվից ի վեր, մենք հասել ենք զինադադարի, ապահովել ենք անվտանգությունը։ Այն ամենն, ինչ կապված է Լեռնային Ղարաբաղի հետ, անվտանգություն է, որը սեփական ուժերով ձևավորված է։ Դրանից հետո, երբ մենք ունեցել ենք իրավիճակ, երբ եղել են այդ այլատյացությունը և վտանգները, և խախտումները, և Սաֆարովի գործը, և այդ վերջին կուլմինացիան՝ 2016թ․-ի ապրիլը, բերում է մեզ նորից այս կիզակետին՝ անվտանգությունը։ Երբ ասում ենք անվտանգություն, դա ինչ-որ փիլիսոփայական հարց չի, շատ կոնկրետ հարց է։ Իրապես, երբ ես Ստեփանակերտում եմ, այդ հարցը ինձ հանգիստ չի տալիս։ Գիտեք այն նկարը, որտեղ ես ուղղակի նկարվել եմ դպրոցականների հետ, այնքան թանկ է ինձ համար։ Նույն երեխաներն են, անկախ նրանից, թե նրանք Երևանում են, թե՛ Բաքվում, Մոսկվայում,՛ Վաշինգտոնում, թե՛ Փարիզում, այդ նույն երեխաներն են՝ իրենց հույսերով, կյանքի նպատակներով: Միակ տարբերությունն այն է, որ 15 կմ այն կողմ՝ շփման գիծ է։ Երբ որ մենք ասում ենք անվտանգություն, դա մեզ համար դատարկ խոսքեր չեն, դա զգում ենք. մեզ համար էքզիստենցիալ հարց է, և դրանից է գալիս ստատուսի խնդիրը։
Հարց։ Շատ կարևոր հարց է, և ենթահարցն է թվում դա անվտանգությունը որ տարածքի վրա, ի՞նչ տարածքների վրա, և տարածքային ինչ միավորի վրա, որտեղ երբեմն ձեզ մեղադրում են, թե ինչու է տարածքային հարց առաջանում բանակցային պրոցեսում։
Զոհրաբ Մնացականյան. Տեսնում եք, ինչ հետաքրքիր հարց եք տալիս, որովհետև, երբ հարցը դրան է վերաբերում, արդեն նորից գալիս ենք նույն խնդրին․ ինչպես ենք մեկնաբանում։ Երբ մենք խոսում ենք զիջումներ մասին, ո՞ւմ զիջումների մասին, դա միակողմանի՞ ճանապարհ է։ Հայերեն լեզվում դա շատ ավելի լավ է արտահայտվում՝ փոխզիջում։ Այսինքն այդ ճանապարհը երկկողմ է գնում: Կան Մադրիդյան սկզբունքներ: Կան մեր սկզբունքները՝ ստատուս և անվտանգություն։ Դրանում արտահայտվու՞մ է այն, ինչ վերաբերում է երեք սկզբունքներին և վեց էլեմենտներին՝ մեկնաբանում եմ այդպես։ Խստորեն մեկնաբանում եմ այնպես, ինչպես վերաբերում են մեր մոտեցումներին, որոնք վերաբերում են անվտանգությանը և ստատուսին։ Ադրբեջանը այլ կերպ է ձևակերպում դա, այլ կերպ է մեկնաբանում: Այստեղ է գալիս վարչապետի այդ մեկնաբանությունը, որ շատ էական է, թե ինչպես ենք մենք այս ամենը ընկալում, որովհետև եթե մենք խոսում ենք փոխզիջումների մասին, դա երկկողմանի ճանապարհ է:
Մեր մանդատը երբևէ չի եղել գնալ զիջումների, և որևէ մեկը չի նստելու դռների ետևում և բանակցի որևէ բան, որ իր մանդատից դուրս է: Այստեղ է նաև այն հսկայական ներուժը, որ վերաբերում է ժողովրդավարությանը։ Ամենահետաքրքիրը հարցերից մեկը մեր հասարակության դիմակայելու կարողությունն է. ունենք մի հասարակություն, որտեղ ամեն ինչ քննարկվում է, որտեղ ես կարող եմ լինել քննադատության թիրախ և դա շատ նորմալ, բնական երևույթ է, որովհետև այդպիսին է մեր հասարակությունը, այսպես ենք մենք ուզում, որ մեր երկիրը լինի, որ այս հասարակությունը բաց է քննարկումների համար։ Դրանից այս հասարակությունը դառնում է ավելի քիչ հայրենասե՞ր․․․Ես կարծում եմ, որ ոչ։ Ավելի ուժեղ է այն և ավելի համախմբված, որովհետև ավելի բաց է քննարկումներ համար:
Հարց։ Համաձայն եմ և շնորհակալ, որ եկաք Առաջինի տաղավար։ Կարևորը պինդ եղեք։
Զոհրաբ Մնացականյան. Շնորհակալ եմ։
Արտաքիր գործերի նախարարություն
