Ծիծեռնակաբերդի բարձունքով քայլելիս, որտեղից տեսարան է բացվում մայրաքաղաք Երևանի վրա, կարելի է տեսնել հստակ նմանություն Երուսաղեմի հետ: Տեսարանը հիշեցնում է Յադ Վաշեմից՝ Իսրայելի գլխավոր հուշահամալիրից բացվող պատկերը, ամերիկյան հեղինակավոր Foreign Policy պարբերականում գրում է հրեա լրագրող Յոսսի Մելմանը:
Ծիծեռնակաբերդում է գտնվում Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Օսմանյան կայսրությունում խոշտանգումների, ձերբակալությունների և դեպի Սիրիայի անապատ տեղահանությունների հետևանքով զոհված 1.5 մլն հայերի հիշատակին նվիրված կենտրոնական հուշարձանը:
144 ոտնաչափ բարձրությամբ հուշարձանը խորհրդանշում է վերածնունդ: Շրջանաձև դասավորված տասներկու սյուները խորհրդանշում են ներկայիս Թուրքիայում գտնվող հայերի պատմական հայրենիքի տարածքները, իսկ շրջանի կենտրոնում անմար կրակն է՝ նվիրված Հայոց ցեղասպանության ժամանակ զոհվածներին, մեկնաբանում է հոդվածագիրը:
Պատերազմից հետո՝ կարճատև կյանք ունեցած առաջին հայկական հանրապետության ժամանակ, կամավորների կողմից իրականացվեց «Նեմեսիս» օպերացիան: Դրա նպատակն էր սեփական ժողովրդի մահվան համար վրեժ լուծել թուրք նախարարներից և գեներալներից, որոնք պատասխանատու էին Ցեղասպանության համար: Սպանվածների թվում էին «երեք փաշաներ», պատերազմի նախարար Իսմայիլ Էնվերը, ներքին գործերի նախարար Մեհմեդ Թալեաթը, և ծովային նախարար Ահմեդ Ջեմալը:
Կարդացեք նաև
Դրանից մոտ 20 տարի անց՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, «Վրիժառուներ» կոչվող մարտիկները նույնպես որոշեցին վրեժխնդիր լինել և մշակել Հոլոքոստի ընթացքում հրեաների սպանությունների պատասխանատու գերմանացի սպաների սպանությունները: Նրանք ծրագրել էին թունավորել Գերմանիայի խմելու ջուրը և հացատները (տասնյակ գերմանացիներ սպանվեցին, սակայն թունավորելու ծրագիրը ձախողվեց):
Չնայած ցեղասպանության ընդհանուր անցյալին՝ Իսրայելն ու Հայաստանը այսօր աշխարհի տարբեր կողմերում են, շարունակում է հոդվածագիրը:
Իսրայելը հետևողականորեն հրաժարվում է հայ ժողովրդի հետ կատարվածը ճանաչել ցեղասպանություն: Այս որոշումը պայմանավորված է ոչ այնքան Հոլոքոստը՝ որպես եզակի պատմական իրադարձություն ներկայացնելու ցանկությամբ: Դա պարզապես ցինիկ քաղաքական քայլ է:
Տարիներ շարունակ Իսրայելը վախենում է Թուրքիայի ցասումից, որը կարող է առաջանալ ցեղասպանությունը ճանաչելու պարագայում: 1950-ական թթ-ից Թուրքիան եղել է հրեական պետության հզոր ռազմավարական դաշնակիցը՝ մուսուլմանական աշխարհում նրա միակ բարեկամը: Սերտ կապեր են եղել երկու ժողովուրդների հետախուզական և անվտանգության հաստատությունների միջև, իսկ Թուրքիան կարևոր և եկամտաբեր շուկա էր իսրայելական զենքի համար: Երբ իսրայելցի խորհրդարանականները, իրավապաշտպանները և պատմաբանները կոչ էին անում ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը, այդ նախաձեռնությունն արգելափակվեց կառավարության կողմից: Անկախ իրենց գաղափարախոսությունից ու քաղաքական կողմնորոշումներից` Իսրայելի բոլոր կառավարությունները գիտեն, որ քաղաքականության ցանկացած փոփոխություն կարող է զայրացնել Թուրքիային և ռիսկի տակ դնել սպառազինությունների վաճառքը, ուստի նրանք տնտեսական շահը վեր են դասում համամարդկային արժեքներից: Որպես արդյունք՝ նրանք համաձայնել են ցեղասպանությունը նկարագրել որպես «ողբերգություն»:
Բայց վերջին տասնամյակում Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի ղեկավարած Թուրքիայի և Իսրայելի հարաբերությունները վատթարացել են: Զենքի վաճառքը դադարեցվել է, սահմանափակվել է նաև ընդհանուր թշնամու՝ Սիրիայի դեմ գաղտնի հետախուզական համագործակցությունը: Այսօր թուրք-իսրայելական քաղաքական ու ռազմական հարաբերութունները չափազանց վատ են. Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն և նրա որդին՝ Յաիրը, Twitter- ում Էրդողանի հետ պարբերաբար խայթոցներով են փոխանակվում՝ միմյանց անվանելով «մարդասպան», «բռնապետ» և այլն:
Այնուամենայնիվ, Իսրայելը շարունակում է հավատարիմ մնալ Հայոց ցեղասպանության ժխտողականությանը: Այս օրերին կա նոր պատճառ՝ Ադրբեջանը, որը 1991-1994 թթ.տարածքներ է զիջել Հայաստանին, գրում է հոդվածագիրը: Իր ռազմական ուժերն ամրապնդելու համար Ադրբեջանը դիմել է Իսրայելին, որն ուրախությամբ համաձայնել է դուրս գալ Իրանի հարևանությամբ գտնվող նոր և խոստումնալից շուկայում: Սկզբում այդ կապերը գաղտնի էին: Իսրայելի զինվորական գրաքննությունը ճնշում էր դրանց մասին մանրամասներ հրապարակելու տեղական մամուլի բոլոր ջանքերը:
Այնուամենայնիվ, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը, որը մեծապես քննադատվում է կոռուպցիայի, իշխանության չարաշահման և մարդու իրավունքների խախտումների համար, բացահայտեց գաղտնիքը: 2016թ. դեկտեմբերին Նեթանյահուին հյուրընկալելու ժամանակ նա հայտարարեց, որ իր երկիրը 5 մլրդ դոլար արժողությամբ իսրայելական զենք է ձեռք բերել: Որոշակի առումով Ադրբեջանը փոխարինեց Թուրքիային՝ որպես Իսրայելի ռազմատեխնիկայի շուկա:
Փոխարենը, Ադրբեջանը նավթ է վաճառում Իսրայելին և թույլ է տալիս իսրայելական հետախուզական գործակալություններին իր տարածքն օգտագործել Իրանի դեմ գործողությունների համար: Այժմ իր 5-րդ ժամկետում պաշտոնավարող Նեթանյահուն վախենում է, որ Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելով՝ Իսրայելը կկորցնի ադրբեջանական շուկան, իսկ Ալիևը, որը նաև Էրդողանի լավ բարեկամն է, վերջ կտա իր երկրում Իսրայելի հետախուզական ներկայությանը:
Նեթանյահուի աջակողմյան կառավարությունն այժմ ավելի հեռուն է գնում: Անշուշտ, Իսրայելի դիվանագիտական և տնտեսական դիրքերը բարելավելու համար Նեթանյահուն իր կառավարությունը կապել է Հունգարիայի և Չեխիայի աջակողմյան պոպուլիստական կառավարությունների հետ`անտեսելով այն փաստը, որ նրանք աջակցություն են ստանում հակասեմական ազգայնականների կողմից: Երբ Արևմտյան Եվրոպայի ժողովրդավարություններում հակասեմականության որևէ միջադեպ է լինում, անգամ աննշան, վարչապետները կոչ են անում Եվրամիության կառավարություններին քայլեր ձեռնարկել մեղավորների դեմ: Սակայն նրանք հիմնականում լռում են, երբ նմանատիպ դեպքեր տեղի են ունենում Դոնալդ Թրամփի Ամերիկայում կամ Արևելյան Եվրոպայի երկրներում, ինչպես օրինակ, Վիկտոր Օրբանի Հունգարիայում:
Ժամանակն է, որ Իսրայելը դադարեցնի իր խուսափողական հռետորաբանությունը Հայաստանի մասին: Ցեղասպանությունը ցեղասպանություն է: Իսրայելի բարոյական պարտավորությունն է մարդկության հանդեպ և ի հիշատակ Հոլոքոստի ընթացքում սպանված 6 միլիոն հրեաների, ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը, ինչպես ճանաչել է Ռուանդայի ցեղասպանությունը, եզրափակում է հոդվածագիրը:
Պատրաստեց՝ Վիկտորյա ԱՆԴՐԵԱՍՅԱՆԸ
