Շատ հաճախ հասարակությունը իր առջև հարցեր է դնում, որոնք երկար տարիների ընթացքում չի կարողանում լուծել: Այս հարցերը կարող են լուրջ տեղեկատվական, քաղաքական և գաղափարական պատերազմների պատճառ դառնալ, որոնք պառակտում են հասարակությանը և մարդկանց զայրույթն ուղղում են միմյանց: Համասեռականությունն այն հարցերից մեկն է, որը վերջերս ակտիվորեն քննարկվում է: Մենք որոշեցինք քննարկել համասեռականության որոշ ասպեկտները գիտության եւ բժշկության տեսանկյունից, այլ ոչ թե քաղաքականության ու գաղափարախոսության, ինչպես հաճախ դա արվում է։ «Առավոտ» -ի զրուցակիցն` հոգեթերապեւտ, Մոսկվայի քաղաքային հոգեբանաէնդոկրինոլոգիական կենտրոնի տնօրեն, բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ստեփան Նարբեի Մաթևոսյանը:
Առավոտ. Ինչպիսի՞ն է բժշկական հանրության ներկայիս դիրքորոշումը համասեռականության վերաբերյալ:
Ստեփան Մաթևոսյան. 2016 թ. մարտին Համաշխարհային հոգեբուժական ասոցիացիան (WPA) պաշտոնական հայտարարություն է արել համասեռականության մասին, որտեղ հետևյալ կերպ է նշել բժիշկ–հոգեբույժների դիրքորոշումը. «Բժիշկները սոցիալական պատասխանատվություն են կրում և պետք է աջակցությամբ հանդես գան սոցիալական անհավասարության հաղթահարմանը յուրաքանչյուր անհատի հանդեպ, այդ թվում նաև այն անհավասարության հաղթահարմանը, որը տարածվում է գենդերային ինքնության և սեռական կողմնորոշման վրա»: Եվ հետո, այլ միջազգային կազմակերպությունների հետ մեկտեղ՝ WPA- ն սեռական կողմնորոշումը համարում է բնածին և պայմանավորված կենսաբանական, հոգեբանական և սոցիալական գործոններով, և ճանաչում է նույնասեռ հակումը, ուղղվածությունը և վարքը՝ որպես մարդու սեռականության նորմալ տարբերակ:
Այսպիսով, բժիշկները կրում են հատուկ պատասխանատվություն` սոցիալական և բարոյական: Հայտարարությունը վերաբերում է հոգեբույժներին, բայց ես կարծում եմ, որ խոսքը բոլոր բժիշկների մասին է, որպես մարդու առողջությանը և կյանքի սոցիալական կողմերի հետ կապված մասնագիտության ներկայացուցիչների: Ժամանակակից բժշկությունը հրաժարվել է որպես պաթոլոգիա ընդունել նույնասեռական կողմնորոշման ու վարքագծի ընկալումը։ Մեր՝ բժիշկներիս, առջև խնդիր է դրված` պայքարել ճնշման և նսեմացման դեմ մարտահրավերների (վատ պիտակավորման), բարոյական և ֆիզիկական բռնության դեմ:
Կարդացեք նաև
– Ինչպե՞ս կարող եք մեկնաբանել այն փաստը, որ վերջերս համասեռականության թեման այդքան սուր է դարձել։
– Կարծում եմ, բանը նրանում է, որ վերջերս Հայաստանում տեղի են ունենում փոփոխություններ, որոնք ուղղված են հասարակության ժողովրդավարացմանը: Սակայն այս գործընթացները շատ մարդկանց մոտ ասոցացվում են բացասական համատեքստով լեսբիների, գեյերի, բիսեքսուալների և տրանսգենդերների նկատմամբ լիբերալ վերաբերմունքի հետ։ Բացի այդ, այս նուրբ թեման կարող է դիտավորյալ օգտագործվել քաղաքական մանիպուլյացիայի համար: Միևնույն ժամանակ, բոլորից բարձր և նկատելի այսօր արտահայտվում են հիմնականում ծայրահեղ պահպանողական, հոմոֆոբ տեսակետներ ունեցողները։ Ավելի ազատական և հանդուրժող տեսակետներ ունեցող մարդկանց ձայները չեն լսվում: Կարծում եմ, դա տիպիկ է: Իմ գործընկերներից մեկն ասաց. «Ես փորձում եմ չխոսել այս թեմայի մասին, քանի որ նրանք կարող են մտածել, որ ես ինքս գեյ եմ»: Պետք է խիզախ մարդ լինել, որ բացահայտորեն պաշտպանել միասեռականների իրավունքները:
– Այո, մեր ժամանակներում դա կարող է հնչել որպես մեղադրանք, որպես վիրավորանք, որպես ճնշման պատճառ: Ինչու՞ է այդպես տեղի ունենում:
– Ակնհայտ է, որ Ռուսաստանում և Հայաստանում հասարակությունը պատրաստ չէ հանդուրժող լինել, ինչպես եվրոպական որոշ երկրներում, բայց ես չէի սպասում, որ այդ հարցերը մարդկանց այդ աստիճան են անհանգստացնում: Օրինակ, Վիեննայում, Ավստրիայում, շատ լուսացույցների վրա պատկերված է ոչ թե մեկ մարդուկ, այլ երկուսը, ընդ որում, նույն սեռի զույգեր: Դրան կարելի է տարբեր կերպ վերաբերվել, ես, օրինակ, սկզբում որոշակի պարտադրանք էի զգում։ Բայց հետո այն սովորական դարձավ: Ի վերջո, ինձ համար անկասկած է, որ դա չի կարող փոխել որևէ բան, չի կարող հեթերոսեքսուալ մարդուն դարձնել համասեռ: Բայց մենք չպետք է մոռանանք, որ 20-րդ դարում համասեռականների և «գենդերային բազմազանություն» կրող մարդկանց հանդեպ բացասական վերաբերմունքը տարածված էր շատ երկրներում: Դա և նացիստական Գերմանիան էր, և Միացյալ Նահանգները մաքարտիզմի դարաշրջանում և այլն: Այսօր աշխարհի 80 երկրներում, ինչպիսիք են Սենեգալը, Կամերունը, Լիբիան, Նիգերիան, համասեռականությունը օրենքով արգելված է և պատժվում է ազատազրկմամբ, իսկ 10 երկրներում, օրինակ` Աֆղանստանում և Սաուդյան Արաբիայում, կիրառվում է մահապատիժը: Տվյալներ կան, որ վերջերս շատ երկրներում աճում է հոմոնեգատիվիզմի մակարդակը:
– Ո՞րն է հոմոֆոբիայի պատճառը:
– Եթե խոսենք պատճառներից մեկի մասին, սովորաբար հնչում է գեյ–քարոզչության փաստարկը. այդ բոլոր ֆորումները, լուսացույցները, ընդհանուր առմամբ, համասեռականության մասին խոսակցությունը ոչ հիվանդության համատեքստում: Վախը, որ երեխաները որոշակի սեռական կողմնորոշում կընդունեն։ Երբ մարդիկ տեղեկատվություն չունեն, դա հիմնականում վախեցնում է նրանց և դրդում տարբեր բաներ հորինելու: Ընդհանրապես, հոմոֆոբիայի պատճառների երկու հիմնական դաս կա `գիտակից և անգիտակցական: Այն, ինչի մասին մենք հիմա խոսում ենք, գիտակցն է. օրինակ, վախը, որ երեխաները կարող են դառնալ համասեռական: Ծանոթներիցս մեկն ասում է ինձ. «Ասեք, բժիշկ, եթե ես ինձ հոմոֆոբ չեմ համարում, բայց ես չեմ ուզում, որ իմ երեխան միասեռական լինի, ես հոմոֆո՞բ եմ, թե ոչ»: Ես այսպես պատասխանեցի նրան. «Եթե դուք վախ ունեք, ցանկացած վախ, դա նորմալ է։ Բայց կարևոր է, թե ինչպե՛ս եք ընդհանրապես վերաբերվում այս երևույթին, և թե ինչպե՛ս եք ձեր կյանքում և աշխատանքում գործում մարդկանց նկատմամբ, արդյոք ճնշու՞մ եք նրանց, վիրավորու՞մ, կամ նրանց կյանքն անտանելի դարձնո՞ւմ: Իսկ վախենալ դուք կարող եք, դա ձեր իրավունքն է»։
– Կարծես թե, խոսքը բարոյական օրենքի, որով ամեն մեկն առաջնորվում է իր անձնական կյանքում, և հանրային օրենքի միջև տարբերության մասին է։
– Այո, մարդը ինչ ասես կարող է մտածել, բայց չի կարող խախտել բոլորի կողմից ընդունված օրենքը: Չի կարող, օրինակ, որևէ մեկին հետապնդել: Քանի որ դա արգելված է օրենքով: Եվ այն փաստը, օրինակ, որ նա մտահոգված է, որ երեխան միասեռական է և ժառանգ չի ունենա, դա նորմալ է: Քանի դեռ նա ունի երեխայի հետ հարաբերություններ, որոնք երկուսի համար էլ ընդունելի են։ Անկեղծ չէի լինի, եթե ասեի, որ մարդը չի կարող վախենալ և չպետք է վախենա: Այսպիսով, սա մի գիտակցական վախ է: Նման ընկալվող վախերը լուծվում են հիմնականում տեղեկատվության շնորհիվ, մարդկանց հարկավոր է ավելի շատ գիտելիքներ տալ։ Որ դա վարակիչ չէ, որ երեխան չի կարող փոխել իր կողմնորոշումը:
– Հաճախ դեռ կարող ենք լսել ավանդական ընտանիքի փլուզման վախի և արդյունքում ծնելիության անկման մասին …
– Համասեռականության ոչ մի «համաճարակ» հնարավոր չէ և դրա արդյունքում ծնելիության զգալի նվազում։ Համասեռական մարդկանց որոշակի տոկոսը աշխարհի բոլոր երկրներում համեմատաբար կայուն է: Այս գաղափարը ևս տեղեկատվական գիտելիքի պակասից է: Համասեռականությունը, համասեռական հարաբերությունների չթաքցնելը, խոսակցությունները այդ մասին՝ այդ ամենը ընդունելը չի կարող հանգեցնել ընտանիքի կործանմանը։ Շատ այլ գործոններ են հանգեցնում ընտանիքի փլուզմանը` անգրագիտությունը, սիրո բացակայությունը, անտեղյակությունը, մշակույթի բացակայությունը, ընտանեկան բռնությունը, դավաճանությունը, երկարաժամկետ բաժանումը. օրինակ, աշխատանքային միգրացիայի պատճառով: Սրանք շատ ավելի արդիական թեմաներ են, քան համասեռությունը:
– Դուք, որպես հոգեթերապեւտ, տեղեկություններ ունե՞ք համասեռական կողմնորոշման պատճառների մասին:
– Այժմ համաշխարհային բժշկական հանրությունում ընդունված է միասնական տեսակետ, որ հիմքը կենսաբանական է, գենետիկ է: Միևնույն ժամանակ, կենսաբանական, հոգեբանական և սոցիալական գործոնների համադրությունը որոշիչ ազդեցություն ունի, և հայտնի չէ, թե ինչ է առաջնայինը, երբ շրջակա միջավայրի ազդեցությունը կիրառվում է կենսաբանականորեն հակված հողի վրա: Օրինակ, եթե երեխան մանկուց բռնության է ենթարկվել ընտանիքի անդամների մեկի կողմից։ Կամ հարկադրանք կամ բռնություն է զգացել միատարր խմբերում: Սակայն միջավայրի գործոններից ոչ մեկը չի կարող միանշանակ պայմանավորել սեռական կողմնորոշումը: Սա բժշկության ժամանակակից դիրքն է:
-Իսկ ի՞նչ կարելի է ասել անգիտակցական մտավախությունը` որպես հոմոֆոբիայի պատճառ լինելու մասին:
– Սկսենք նրանից, որ հոմոֆոբիկ հայտարարություններն ու մտքերը ամենից հաճախ տեղի են ունենում մարդու՝ ընդհանուր/հասարակության/շրջապատի ազդեցությանը իր ենթարկվելու հետևանքով: Ընտանիքում նրան ասում են՝ մայրիկը, հայրիկը, տատիկը, որ դա վատ բան է, և նա էլ է այդպես ասում: Այսինքն, պարզապես ընդունված է ասել, «բոլորն էլ այդպես են համարում»: Սա իր սեփական կարծիքը չէ, և գաղափարը անձամբ իր կողմից ռեֆլեքսավորված չէ։ Եվ եթե գիտական, օբյեկտիվ տեղեկությունները օգնում են հասկանալ գիտակցված մտավախությունները, ապա այլ տեղեկությունները կարող են օգնել հասկանալ անգիտակից վախերը, երբ մարդը հանկարծ սկսում է հետաքրքրվել, թե ո՞րն է իր ագրեսիայի պատճառը՝ օրինակ, գեյերի, սևերի կամ այլ մարդկանց խմբերի նկատմամբ։ Մարդը ինքն էլ չգիտի, թե ինչու, բայց ինչ-ինչ պատճառներով նա չափազանց բարկանում է մեկ այլ անձի, մի խումբ մարդկանց կամ երևույթի վրա: Եվ դրա պատճառը, ըստ էության, կարելի է պարզել` ինքնուրույն հասնելով հոգեթերապևտի գրասենյակ:
Հոմոֆոբիայի ևս մեկ գործոն, որ հայտնի է գիտնականներին. շատ տղամարդիկ և կանայք միասեռական հարաբերություններ են ունեցել հասունացման տարիքում` սեռական օրգանների մասին երեխաների հետաքրքրասիրության կամ երիտասարդ հիպերսեքսուալության ( հպում, փոխադարձ մաստուրբացիա) շրջանակներում: Մարդկանց շատ մեծ տոկոսը: Հաճախ հետերոսեքսուալ մարդը, երբ նա մեծանում է, մոռանում է դա, չի ուզում որևէ բան իմանալ դրա մասին, քանի որ նրա համար դա հոգեբանորեն անհնար է: Բնականաբար, միասեռականության գաղափարը, որին մարդը հանդիպում է արդեն մեծ հասակում, կարող է արթնացնել այս դրվագների հիշողությունները և որպես հետևանք՝ ագրեսիա: Մի խոսքով, ատելության ուժեղ զգացումներն ունեն այսպիսի պատճառներ (օրինակ, դեպքեր մանկությունից, տպավորություններ, կամքին հակառակ առաջացած երևակայություններ), որոնց մասին դուք կարող եք ինչ-որ բան իմանալ հոգեթերապեւտի գրասենյակում և, հետևաբար, մի փոքր ավելի քիչ տանջվել։
– Դուք խոսում եք ընտանիքի ազդեցության մասին մարդու համասեռականության մասին կարծիքի վրա։ Կարո՞ղ եք ավելի մանրամասն նկարագրել այդ ազդեցության մեխանիզմը:
– Հայաստանում խոսքը հիմնականում գնում է այսպես կոչված ավտորիտար ընտանիքների մասին. հայրապետական կենսաձև, խիստ ավանդույթներ, խիստ դաստիարակություն, ծնողների կոշտ, անվիճելի հեղինակություն: Նման ընտանիքում երեխան ավելի քիչ իրավունք ունի իր կյանքում սկզբունքորեն ընտրելու որևէ բան: Ավելին, ավտորիտար ընտանիքի և ժողովրդավարական սոցիալական համակարգի միջև արժեքների բախման իրավիճակում, երեխան հաճախ դառնում է բողոքի արտահայտողը. ես կանեմ պիրսինգ, դաջված, և այլն: Սակայն չնայած շատերի մտավախություններին, անհնար է ընտրել միասեռական կողմնորոշումը, ի հեճուկս ծնողներին: Միևնույն ժամանակ, նման ընտանիքում` ամենայն հավանականությամբ հոմոֆոբիկ, իսկական համասեռական կողմնորոշվածությամբ անձը ճնշում և մեծ տառապանքներ է ունենալու. լինի դա երեխա կամ ընտանիքի մեծահասակ անդամ:
Հասարակական դաշտում հաճախ կարելի է լսել այն հայտարարությունները, որ միասեռականությունը սպառնալիք է ավանդական հայ ընտանիքին, բարոյականությանը: Ասվում է, որ համասեռականությունը անընդունելի է հայերի համար: Բայց մեր ազգային ինքնությունը չի կարող կառուցվել որևէ գծի, այդ թվում նաև համասեռության, ժխտման վրա, ի վերջո, սկզբունքայնորեն դա ազգային ինքնության և ազգային հպարտության խեղաթյուրված ըմբռնում է։ Այստեղ ազգային հպարտությունը վերածվում է քսենոֆոբիայի, երբ ինքնահաստատումը տեղի է ունենում ուրիշներին ցածրացնելու հաշվին:
– Արդյո՞ք Հայաստանը ունի օրենք, օրենսգիրք, ավանդական հիմքերի շարք: Թե սա բարոյականության վերացական հասկացություն է, որն ամեն մեկն իր ձևով է մեկնաբանում:
– Կա քրիստոնեական կրոն, եկեղեցի: Մարդիկ հիմնականում հղում են կատարում բարոյականության հենց կրոնական հասկացությանը: Իսկ քրիստոնեական կրոնը, բացի բողոքական ուղղությունից, նույնասեռական հարաբերությունների հարցում բավականին պահպանողական է. այս կրոնական հասկացությունը հիմնված է որոշ աստվածաշնչային տեքստերի վրա. ասքեր Լոտի, Սոդոմի և Գոմորի մասին և այլն: Բացի դրանից, համասեռականությունը դատապարտվում է որպես մարմնական հաճույք, որը չի նպաստում պտղաբերությանը։ Այնուամենայնիվ, Աստվածաշնչում սեռական հաճույքի հասկացությունը մշտապես չի դիտվում միայն պտղի համատեքստում: Օրինակ, վերցրեք Հակոբի և Ռաքելի պատմությունը. սա սիրո պատմություն է, որի հիմքում դրված է սերունդների շարունակականության և սեռական հարաբերությունների, որպես սիրո արտահայտություն, միջև կոնֆլիկտը։ Այսպիսով՝ կրոնը հերքում է միասեռականությունը, որպես մեղք:
Ես հավատում եմ, որ հայ քրիստոնեական եկեղեցու ժամանակակից ներկայացուցիչներից կան ազատամիտ մտավոր, կրթված մարդիկ, որոնք պատրաստ են հանգիստ դատողություններ անել այս թեմաներով: Սակայն ԶԼՄ–ներում ամբողջ եկեղեցու անունից խոսում և կարծիք են հայտնում եկեղեցու հիմնականում ծայրահեղ պահպանողական ներկայացուցիչները։ Նրանցից մեկը, օրինակ, ասել է, որ միասեռականներին պետք է մեկուսացնել հասարակությունից, ինչպես որ հոգեկան հիվանդներին։ Այսինքն, նա, առաջին հերթին, համասեռականներին հավասարեցրեց հոգեկան հիվանդներին, և երկրորդը, համոզմունք հայտնեց, որ մտավոր հիվանդները պետք է մեկուսացված լինեն հասարակությունից` համոզմունք, որ համաշխարհային բժշկական հանրությունում կդիտարկի առնվազն կես դարի վաղեմություն ունեցող, և որի դեմ են ուղղված ամբողջ աշխարհի բժիշկների և այլ մասնագետների ջանքերը: Միևնույն ժամանակ, պետք է ի նկատի ունենալ Հայաստանում եկեղեցու դիրքորոշման առանձնահատկությունները: Հայաստանը ժամանակակից, աշխարհիկ, քաղաքակիրթ պետություն է: Սակայն մշակութային իմաստով հայերի մեծամասնությունը քրիստոնյա է, իսկ քրիստոնեական կրոնը մեր ինքնության հիմնական առանցքներից մեկն է: Հետևաբար, եթե որևէ մեկը խոսում է եկեղեցու անունից, նրա խոսքը բավականին ծանրակշիռ է և մեծ ուշադրություն է դարձվում դրա վրա: Սա նշանակում է հետևյալը. լավ կլիներ, որ եկեղեցու ներկայացուցիչները լինեն իրենց հայտարարություններում ծայրահեղ հավասարակշռված և զգույշ և հիշեն այն ազդեցությունը, որը նրանք կարող են ունենալ հասարակական կարծիքի վրա:
– Ո՞ր դեպքերում են մարդիկ անհրաժեշտ համարում աշխարհիկ պետությունում դիմել եկեղեցական օրենքի:
– Տպավորություն կա, որ նրանք դիմում են կրոնական օրենքի, երբ դժվարանում են ինչ-որ բան հասկանալ կամ նոր առաջացող խնդիր լուծել: Մենք չենք կարող ասել, որ համասեռականությունը նոր բան է, բայց այն, ինչ մենք սովորում ենք հիմա դրա մասին, նոր է` այն, որ դա իսկապես կա և չի ոչ մի տեղ չի չքվի, որ այն չի փոխանցվում օդակաթիլային ճանապարհով կամ գովազդով և այլն: Եվ այս դժվար պահերին մարդը փորձում է ապավինել ինչ-որ անսասան բանի, ինչպիսին է, օրինակ, եկեղեցու օրենքը, փորձում է ընկնել նրա պաշտպանության ներքո: Վեճերի ժամանակ մարդիկ հաճախ պնդում են, որ համասեռականությունը վատ է և սխալ, և որպես հիմնական փաստարկ օգտագործում են. «Աստվածաշունչը ասում է, որ դա մեղք է»: Առօրյա կյանքում մարդիկ չեն դիմում աստվածաշնչական տեքստերի բառացի ընթերցմանը: Օրինակ, Աստվածաշնչում հաստատ կան այնպիսի բաներ, որոնք հնացած են, և բոլորն արդեն համաձայնել են դրան. այծի միսը կաթի մեջ մի եփիր, մի կեր կենդանու նստանյարդը և այլն: Որովհետև, երբ գրվում էր Աստվածաշունչը, դեռ չկար այդքան գիտելիք շրջակա աշխարհի մասին, մարդու մարմնի մասին, որը այժմ ունենք մենք։ Այդ թվում նաև, օրինակ, այն, որ համասեռականությունը մարդու սեռական նորմալ զարգացման նորմայի տարբերակ է։ Եվ եթե մենք միաժամանակ ուտենք միս ու կաթնամթերք, չենք տառապի սարսափելի ստամոքսային հիվանդությամբ (թեև այս օրենքը մնացել է մի քանի կրոններում որպես խորհրդանիշ): Ընդհանրապես ես անընդհատ խոսում եմ դրա մասին և կկրկնեմ. մարդկության ուժը գիտելիքի մեջ է: Անգիտությունը ինքնին չարիք է, որը սովորաբար տանում է ավելի մեծ չարիքի: Այսպիսով, մարդիկ դիմում են այս տեքստին իրենց համար դժվար պահերին։ Այդ մասին պետք է որոշակի օրենք լինի, մտածում նրանք: Միևնույն ժամանակ, աշխարհիկ օրենքը շարժվում է շատերի համար անհասկանալի ուղղությունով, իսկ իրականում դեպի ազատականացումն ու հանդուրժողականությունը: Ես հավատում եմ, որ նոր իշխանությունները ամեն դեպքում կաշխատեն հանրությանը տեղեկացնելու ուղղությամբ և դարձնելու այդ հանրությունը ավելի հանդուրժող տարբեր մարդկանց նկատմամբ։
– Մենք քննարկեցինք հոմոֆոբիան որպես որոշակի մարդկանց վարքի ու արտաքին տեսքի հանդեպ վախ, և հարց է ծագում. ինչու՞ ենք ավելի քիչ լսում բռնության վախի մասին: Ի՞նչ եք կարծում, ինչու համասեռականների կամ նրանցից բացի այլ մարդկանց դեմ, որոնք տարբերվում են մյուսներից, բռնությունը սարսափելի չի համարվում, և ոչ ոք չի վկայակոչում Աստվածաշնչը կամ նույնիսկ աշխարհիկ օրենքը:
– Սա, ընդհանուր առմամբ, շատ LGBT ակտիվիստների հիմնական գաղափարն է, նրանք ցանկանում են ֆորումներ և շքերթներ անցկացնել և ամեն հնարավոր տարբերակով տարածել ոչ թե բոլորին իրենց հավատքին դարձնելու համար, այլ իրենց նկատմամբ բռնության մակարդակը նվազեցնելու համար: Քանի որ ամենասարսափելի բաները լռությամբ են կատարվում։ Եկեղեցին նույնիսկ չի վկայակոչում բռնության արգելքը: Չի հիշում «Սիրիր քո մերձավորին ինչպես ինքդ քեզ», բարոյականության ոսկե կանոնը: Կամ «Մի դատիր, և չես դատվի»: Սա մեծ հարց է, թե ինչու եկեղեցին կարող է բացահայտորեն որևէ մեկին հակադրվել, բայց չի խոսում մեկ այլի հանդեպ սիրո մասին: Ի վերջո, դա իրականում բռնություն է ծնում։ Սա այսպիսի շուռտվուկ է։ Վերջերս այսպիսի մի պատմություն եղավ. ինչ-որ հայկական գյուղում հայտնվեց կեղծամներով և դիմահարդարանքով մարդկանց մի խումբ։ Տեղացիները ծեծեցին նրանց, սկանդալ էր։ Ինչ-որ դեսպանատուն դատապարտեց ԼԳԲՏ անձանց նկատմամբ բռնությունները: Բայց հոմոֆոբ–ակտիվիստները վրդովվեցին. ինչ խայտառակություն է, որ տեղի բնակիչներին դատապարտում են և հանդես են գալիս ի պաշտպանություն ԼԳԲՏ անձանց։
Ընդհանրապես, ես կցանկանայի մեկ անգամ ևս պնդել, որ ձեր հարցերին տրված պատասխանների հիմնական գաղափարը բռնության (և բարոյական, և ֆիզիկական) կանխարգելումն է։ Գործընկերներս ինձ պատմել էին, որ բժշկական միջավայրում էլ են առկա խնդիրներ` լեսբուհիներին, գեյերին, բիսեքսուալներին և տրանսգենդերներին բժշկական օգնության տրամադրման հարցում: Որոշ բժիշկներ կարող են չընդունել նրանց, ձեռք չմեկնել և այլ։ Էլ չեմ ասում քրեակատարողական համակարգում բժշկության մասին։ Ընդ որում, ինչպես ես ասացի սկզբում, WPA- ն հանդես է եկել հայտարարությամբ, որտեղ հստակորեն արտահայտել է իր դիրքորոշումը այս հարցում և հետևաբար բոլոր նրանց, ովքեր իրենց համարում են հոգեբույժների մասնագիտական համայնքի անդամ: Ի վերջո, շատ կարևոր է, որ պրոֆեսիոնալ միջավայրում հավատարիմ լինեն հստակ չափանիշներին, արձանագրություններին և հրահանգներին: Գոյություն ունի ԱՀԿ, ՀՄԴ -10 (Հիվանդությունների միջազգային դասակարգում)։ Առողջապահության բնագավառում խտրականության և դաժանության նվազեցման նպատակով մենք պետք է խստորեն հետևենք համաշխարհային չափանիշներին, առանց որևէ տարաձայնությունների և անձնական կարծիքի: Սա կոչվում է պրոֆեսիոնալ էթիկա: Երբ պրոֆեսիոնալ հոգեբանը լրատվամիջոցներում ասում է. «Կարծում եմ, սա հիվանդություն է», դա ոչ պրոֆեսիոնալ է և բարոյական չէ:
– Ի՞նչ եք մտածում հասարակության մեջ համասեռական մարդկանց ներկա վիճակի մասին:
– Այս կապակցությամբ ես հիշում եմ, որ որպես «խնդրի լուծում», համասեռականության հակառակորդները առաջարկում են մեկուսացումը` «թող դրանք լինեն որևէ այլ տեղ, բայց ոչ այստեղ»: ««Թող անեն այն, ինչ կամենում են իրենց տներում, բայց աչքի չընկնեն»: Այս դիրքորոշումը ունի հանդուրժողականության պատրանք: Բայց սա միայն պատրանք է: Ի վերջո, դա իր մեջ խորամանկություն է պարունակում: Հետերոսեքսուալներից ոչ ոքի չի առաջարկվում փակի տակ ապրել։ Ընդհանուր առմամբ, դժվար է պատկերացնել, թե ինչպես է համասեռականների առօրյա, սովորական կյանքը տարբերվում հետերոսեքսուալների կյանքից` բուժօգնության, զբաղվածության, ընտանեկան կյանքի, անվտանգության և այլ հարցերում: Իրականում ճնշումը մեծ է: Իսկ այն փաստարկը, որ «թող ապրեն, բաց թող դուրս չգան, չերևան, մենք էլ նրանց չենք դիպչի», սուտ է։ «Նրանց» դիպչում են, անգամ սպանում են ատելության հողի վրա։ Եվ սպառնալիքներն էլ բացեիբաց են հնչում։ Նախկին կառավարության հայ պատգամավորներից մեկն ասաց. «Թող հիվանդանոցի վնասվածքային բաժանմունքի մոտ շքերթը կազմակերպեն», չէ որ սա ակնհայտ սպառնալիք է: Ընդ որում, ինչպես արդեն ասացի, գեյ–շքերթը ոչ այլ ինչ է, քան միջոց խոսելու իրենց խտրականության մասին, ինչը չեղյալ հայտարարված կամ տապալված գեյ-շքերթների դեպքում այն հիանալի պատկեր է դառնում. «Երբ կդադարեցնեն մեզ սպանելը, մենք կդադարեցնենք գեյ–շքերթներ կազմակերպելը»։ Սակայն գեյ-շքերթները սովորաբար ընկալվում են որպես «միասեռականության քարոզչություն»: Եկեք հիշենք, որ քարոզչությունը դա հասարակության կարծիքը փոխելու նպատակով տեղեկատվության տարածումն է: Հասարակության մեջ իրավիճակն այնպիսին է, որ համասեռականության մասին խոսելու ցանկացած փորձ ընկալվում է որպես քարոզչություն: Օրինակ, կարո՞ղ ենք մեր այս զրույցը համարել քարոզչություն: Եթե ես հիմա ինչ-որ բան քարոզում եմ, ապա դա միասեռականությունը չէ, քանի որ դա ֆիզիկապես անհնար է: Ես քարոզում եմ բռնության մակարդակի նվազումը: Ոչ թե «բոլորը պետք է դառնան համասեռական», այլ «բոլորը պետք է դադարեցնեն բռնություն գործադրելը իրենցից տարբերվող մարդկանց հանդեպ»: Դա նման է «առողջ ապրելակերպի խթանմանը»: Ընդհանուր առմամբ, բռնության նվազեցումը շատ օգտակար գաղափար է հասարակության համար, որպես մարդկանց միմյանց հետ համատեղ ապրելու փորձ:
– Ի՞նչ կասեք համասեռականության բուժման մասին: Արդյոք դա հնարավո՞ր է:
– Բժիշկները իրենց աշխատանքում պետք է հետևեն ապացույցների վրա հիմնված բժշկության մեթոդներին, ուստի չկան հուսալի գիտական ապացույցներ, որ միասեռական կողմնորոշումը կարող է բուժվել: Ավելին, բուժման նման փորձերը նախապաշարմունքների և խտրականության համար հիմքեր են ստեղծում : Իմ հոգեվերլուծաբան ընկերներից մեկը ասում է, որ միասեռականությունը հիվանդություն է, ունի իր սեփական հոգեվերլուծական պատճառները, ես հանձն եմ առնում բուժել այն: Սա առաջին հերթին հակաէթիկական է, և երկրորդը` դա չի համապատասխանում ապացույցների վրա հիմնված բժշկության սկզբունքներին: Նույն հաջողությամբ, հոգեբույժը հետագայում կարող է ասել. գիտեմ, որ սա հիվանդություն է, և ես կարող եմ այն բուժել այն հալոպերիդոլով: Նման իրավիճակներից խուսափելու համար մշակվում են միջազգային բուժման արձանագրություններ և հրահանգներ: Անտեղյակությունն ու վերահսկողության բացակայությունը կարող են առավել սարսափելի հետևանքներ ունենալ:
Բացի այդ, հարկավոր է ի նկատի ունենալ, որ բուժումը սովորաբար սկսվում է հիվանդի բողոքից և բուժմանը դիմումից հետո: Այսինքն, այս դեպքում բուժումը անհնարին է, եթե հիվանդը գանգատվում է այն տառապանքներից, որոնց պատճառը, օրինակ, նրա սեռական կողմնորոշումն է։ Սա այսպես կոչված էգոդիստոնիկ ձևն է: Այնուհետև բժիշկը փորձում է հասկանալ, թե ինչն է տառապանքի պատճառը. իր կողմնորոշման մերժումը, այլ դեպրեսիվ ախտանշանները, որոնք կապված են անձնական և սոցիալական հարաբերությունների հաստատման դժվարության հետ: Սակայն նման բուժումը նախապես ուղղված չէ կողմնորոշման փոփոխությանը, խնդիրն այդպես չի դրված: Թեև հիվանդը հաճախ այդպես է այն ձևակերպում. «Ես ուզում եմ դա փոխել, դա մեղք է», խոսելով, ինչքան էլ դա պարադոքսալ չհնչի, հոմոֆոբիայի տեսակետից: Նա ինքն իրեն համար և եկեղեցի է, և պետություն, և մայր ու հայր: Այստեղ, իհարկե, պահանջվում է հոգեթերապևտիկ աշխատանք:
Համասեռական մարդկանց նկատմամբ բացասական վերաբերմունքը քսենոֆոբիայի տարբերակն է: Այն հիմնված է մի պարզ մեխանիզմի վրա. այլ լեզվով, կրոնով, մշակույթով, ավանդույթներով մեզնից տարբերվող մարդիկ առաջացնում են ագրեսիա, որպեսզի մենք կարողանանք պաշտպանել մեր տեսակը։ Կենսաբանության մեջ դա կոչվում է «էթոլոգիական մեկուսացում»: Նմանատիպ քսենոֆոբիայի իմաստն է անգիտակցական ադապտացիան էվոլյուցիայի ընթացքում, որն ուղղված է գոյատևմանը և ժառանգներին գեների փոխանցմանը։ Նախնադարյան մարդու նման վախը կարող էր հիմնված լիներ այն դիտարկման վրա, որ օտարները տեղացիների համար կարող են լինել նոր, վտանգավոր ախտահարույց մանրէների տարածողներ, որոնցում հանդեպ նրանք չունեն իմունիտետ: Պատմության մեջ զանգվածային քսենոֆոբիային բազմաթիվ օրինակներ կան. սա և «հրեական դավադրության», և «իսլամական սպառնալիքի» և «միգրանտների ներխուժման» գաղափարն է և այլն:Պատահական չէ, որ նույնասեռական հարաբերություններին վերաբերող հայտարարությունները հաճախ զուգակցվում են արևմտյան ազդեցության գաղափարների հետ` մեր մշակույթը ոչնչացնելու նպատակով։ Բայց մեր ժամանակներում նման պաշտպանության կենսաբանական անհրաժեշտություն չկա:
Կա ևս մեկ տեսակետ. տարբեր ժամանակներում մարդկանց որոշակի խմբերի նկատմամբ ագրեսիա արտահայտելու համար մարդը տարբեր օբյեկտներ է ունեցել: Սա ներքին ագրեսիայի արտաքին դրսևորումն է։Եվ դա միշտ էլ արդարացվում է «բարի» նպատակներով. փրկել ազգը, հայրենիքը, մարդկությունը և այլն: Այսպես է եղել և միջնադարում («կախարդի որս»), և բոլշևիկների կողմից եկեղեցու ոչնչացման ժամանակ, և Հոլոքոստի ժամանակ: Այս ամենը պետք է հասկանալի լինի այն մարդուն, ով չի ցանկանում կուրորեն հետևել հասարակական կարծիքին, բայց պատրաստ է ուշադիր քննել այն, ինչ է անում և ինչպես է դատում։ Վերջում ես ուզում եմ ասել, որ համասեռականների կամ ցանկացած այլ փոքրամասնության հանդեպ հանդուրժողականությունը կարևոր է ոչ միայն փոքրամասնության, այլև մեծամասնության համար` ընդհանուր առմամբ հասարակության համար:
