2012 թ․-ի տվյալներով շաքարային դիաբետով կամ նախադիաբետով աշխարհում տառապում էր ավելի քան 90 միլիոն մարդ։ Իսկ ամեն երկրորդն իր հիվանդության մասին չէր էլ կասկածում։ Այսօր շաքարային դիաբետի հետ կապված իրավիճակը գնալով ավելի է բարդանում․ ածխաջրերով հարուստ սննդակարգը, նստակյաց կենսակերպն ու սթրեսի բարձր մակարդակը յուրաքանչյուրի կյանքում թողնում են իրենց բացասական հետևանքները, որոնցից մեկն էլ դիաբետը կամ նախադիաբետն է։
Արյան մեջ շաքարի կարգավորման լավագույն գործոններից մեկը առողջ՝ ճիշտ կենսակերպն է, որը կարող է կանխարգելել դիաբետի զարգացումն ու այս հիվանդության հետ կապված առողջական կողմնակի խնդիրների առաջացումը։
Շաքարային դիաբետի զարգացման գործում 3 հիմնական «խաղացողները»՝ ինսուլին, լեպտին, գրելին
Կարդացեք նաև
Մեր օրգանիզմը քիմիական նյութերի, ֆերմենտների ու հորմոնների բարդ համադրությամբ աշխատող մեխանիզմ է, և որքան էլ ցանկալի կլիներ, որ ընդամենը մեկ հորմոնով կարգավորվեր ողջ օրգանիզմի աշխատանքը, իրականում ամեն ինչ շատ ավելի բարդ ու խճճված է։
Նույն վիճակն է դիաբետի հետ կապված․ շատերը գիտեն, որ դիաբետն արյան մեջ շաքարի չափազանց մեծ քանակության հետևանք է, բայց ամեն ինչ այնքան էլ պարզ չէ․ իրականում շաքարային դիաբետը կապված է բջջային մակարդակում ինսուլինային ռեզիստենտության (կայունություն) հետ։
Ինսուլինը ենթաստամոքսային գեղձի կողմից արտադրվող հորմոն է, որի օգնությամբ բջջային թաղանթներն արյան մեջ պարունակվող շաքարն օգտագործում են որպես բջջային «վառելանյութ»։ Եթե բջիջները կայունություն են ձեռք բերում ինսուլինի նկատմամբ, ապա գլյուկոզան (շաքար) մնում է արյան մեջ, ինչի շնորհիվ էլ բարձրանում է արյան մեջ շաքարի մակարդակը։
Արյան մեջ շաքարի մակարդակի բարձրացումը կապված է նաև լեպտինի ազդակների խանգարումների հետ։ Լեպտինը ճարպային բջիջների կողմից արտադրվող հորմոն է, որի գործառույթը հագեցման մասին ուղեղին հուշելն է․ «Ես բավականաչափ կուշտ եմ, մնում է նորմալ արագությամբ այրել կալորիաները»։
Սակայն լեպտինի գործառույթները միայն նյութափոխանակության և ճարպի պաշարների հետ կապված չեն․ այն նաև իմունային համակարգի, պտղաբերության և այրվող էներգիայի քանակի կարգավորման աշխատանքներին է մասնակցում։
Դիաբետի հետ կապված երրորդ հորմոնը «քաղցի» հորմոնն է՝ գրելինը։ Այս հորմոնն արտադրվում է ստամոքսի լորձաթաղանթի կողմից և հուշում ուղեղին սովի զգացման մասին։ Գրելինի վրա ազդում է օրգանիզմում աճի հորմոնի մակարդակը, ըստ այդմ կանանց ու տղամարդկանց վրա վերջինիս ազդեցությունը տարբեր է։
Այս 3 հորմոնը շաքարային դիաբետի զարգացման գործում հիմնական «խաղացողներն» են։ Լեպտինի կամ գրելինի ազդակների խանգարումները քաշի մեծացման ու ճարպակալման պատճառ կարող են դառնալ։ Ճարպակալմանը զուգահեռ բջջային մակարդակում ինսուլինային ռեզիստենտություն է առաջանում, ինչն էլ կարող է հանգեցնել այդքան անցանկալի «շաքարային դիաբետ» ախտորոշմանը։
Շաքարային դիաբետի կանխարգելման համար չափազանց կարևոր է սննդակարգի վերանայումն ու ֆիզիկական ակտիվության խթանումը։
Բջջանյութի գործոնը
Ինչպես և բոլոր հիվանդությունների դեպքում, «մեկ գրամ պրոֆիլակտիկան արժե 1 տոննա բուժում»։ Առողջ ապրելակերպը կարող է կանխարգելել 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետը, նաև նպաստել դրա բուժմանը՝ երբեմն անգամ առանց դեղամիջոցների։
Սննդակարգը վերանայելիս կարևորագույն փոփոխությունը կլինի բջջանյութով հարուստ սննդամթերքի ամենօրյա օգտագործումը։ Բջջանյութի մանրաթելերը 2 տեսակի են լինում՝ ՝ լուծվող և չլուծվող։ Լուծվող մանրաթելերը կարող են կլանել ստամոքսաղիքային տրակտում առկա հեղուկը՝ դանդաղեցնելով մարսողության գործընթացն ու նպաստելով հագեցածության զգացումի՝ հնարավորինս երկար պահպանմանը։
Չլուծվող մանրաթելերը արագացնում են մարսողության գործընթացը, նվազեցնում հաստ աղիքում քաղցկեղի առաջացման վտանգը, կանխարգելում են փորկապությունն ու օգնում պահպանել օրգանիզմի նորմալ քաշը։ Առողջ և համակարգված սնունդը ենթադրում է այս երկու տեսակի մանրաթելերի առկայությունը։
Բջջանյութով հարուստ դիետայի առավելությունը մարսողության կարգավորումն ու լեպտինի և գրելինի արտազատումն է։ Բացի դա, բջջանյութը նվազեցնում է սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդությունների վտանգը, կարգավորում է աղիների գալարակծկանքը (պերիստալտիկան), ինչպես նաև կանխարգելում լեղապարկում և երիկամներում քարերի առաջացումը։
Բջջանյութի աղբյուր են՝
Չիայի սերմերը, կտավատի սերմերը, հատապտուղները, նուշը, բանջարեղենը, մասնավորապես ծաղկակաղամբը, բրյուսելյան կաղամբը, բրոկոլին, սոխը, քաղցր կարտոֆիլը, այլ արմատապտուղները, ոլոռը, լոբին, արքայախնձորը և այլն։
Բջջանյութով հարուստ սննդի օգտագործմամբ մենք նվազեցնում ենք ածխաջրերի հանդեպ պահանջը, իսկ, ինչպես գիտենք, նյութափոխանակության գործընթացում ածխաջրերը շաքարի են վերածվում՝ մեծացնելով ինսուլինի արտադրությունն ու ազդելով լեպտինի գործառույթի վրա։
Մաքուր ածխաջրերի օրական չափաբաժինը չպետք է գերազանցի 50 գրամը, սակայն եթե հաշվենք, թե օրական որքան հաց, մակարոնեղեն, բուտերբրոդներ ու քաղցր գազավորված ըմպելիք, թխվածք ենք ուտում, կզարմանանք՝ երբեմն ածխաջրերի օրական չափաբաժինը գերազանցում է 350 գրամը, ինչն էլ մեծացնում է շաքարային դիաբետի վտանգը։
Արյան մեջ շաքարի մակարդակի կարգավորման 6 կարևոր կանոն
1․ Սնունդը հարստացնել բջջանյութով հարուստ մթերքներով
Ընդ որում, ամենօրյա սննդակարգում ներառել ինչպես լուծվող, այնպես էլ չլուծվող մանրաթելերով հարուստ մթերքներ։
2․ Սննդում նվազեցնել մաքուր ածխաջրերի քանակը
Մաքուր ածխաջրերի փոքր քանակություն պարունակող դիետան բեռնաթափում է օրգանիզմը, պակասեցնում է ինսուլինի քանակը։
3․ Նախապատվությունը տալ բարձրորակ ճարպերին
Ածխաջրերը փոխարինել բարձրորակ ճարպերով, որոնք անհրաժեշտ են սրտի առողջության, ուղեղի սնուցման համար։ Օգտակար ճարպեր են պարունակում ավոկադոն, կոկոսի յուղը, ընդեղենը, ձիթապտուղներն ու ձիթապտղի յուղը, ծովային ձկնատեսակները և այլն։
4․ Բավարար չափով հեղուկ օգտագործել
Ջրազրկման դեպքում լյարդը հորմոն է արտադրում, որը նպաստում է արյան մեջ շաքարի բարձրացմանը։ Երբ մենք բավարար քանակով հեղուկ ենք օգտագործում, արյան մեջ շաքարի մակարդակը բնական ճանապարհով նվազում է։
Թե որքանով է օրգանիզմը ջրի կարիք զգում, կարող է հուշել մեզի գույնը, եթե այն բաց է, ուրեմն օրգանիզմը բավարար չափով հեղուկ է ստացել։ Երբեմն օրգանիզմի ջրի պահանջն արտահայտվում է սովի զգացումով։ Հասկանալու համար՝ իսկապե՞ս քաղցած եք, մեկ բաժակ ջուր խմեք ու սպասեք 20 րոպե և կհասկանաք՝ զգո՞ւմ եք արդյոք սնվելու կարիք, թե պարզապես ծարավ էիք։
5․ Նվազեցնել սթրեսը
Սթրեսի ազդեցությամբ օրգանիզմը կորտիզոլ և գլյուկագոն է արտադրում․ երկուսն էլ ազդում են արյան մեջ շաքարի մակարդակի վրա։ Թեւ ժամանակակից կյանքի ռիթմը թույլ չի տալիս խուսափել սթրեսային իրավիճակներից, այնուամենայնիվ սթրեսը կարելի է հաղթահարել՝ դիմելով մարմնամարզության, մեդիտացիայի, յոգայի, թուլացման մեթոդների օգնությանը։
6․ Քնել
Առողջության և առհասարակ լավ ինքնազգացողության համար բավականաչափ և որակյալ քուն է հարկավոր։ Քնի անկանոն ռեժիմը կարող է նվազեցնել ինսուլինի նկատմամբ զգայունակությունն ու նպաստել մարմնի զանգվածի ավելացմանը։
Ծանուցում․ նյութն ընդհանուր տեղեկատվական բնույթ է կրում և չի հետապնդում բուժում նշանակելու նպատակ։
Աղբյուր՝ բժիշկ Ջոզեֆ Մարկոլա
Պատրաստեց՝ Մարինե ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆԸ
