Միացյալ Ազգերի կազմակերպության մարդու
Իրավունքների խորհրդին,
բարձրագույն հանձնակատար Միշել Բաչելետին,
Կարդացեք նաև
Եվրոպայում Անվտանգության և
Համագործակցության Կազմակերպությանը,
Գործադիր տնօրեն Միրոսլավ Լայչակին,
Պատճեն՝ ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբին,
Համանախագահներ` Իգոր Պոպովին,
Ստեֆան Վիսկոնտիին, Անդրյու Շոֆերին
Ձերդ գերազանցություն տիկին Միշել Բաչելետ,
Ձերդ գերազանցություն պարոն Միրոսլավ Լայչակ,
2019 թվականի մարտի 9-ին, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները հայտարարություն են տարածել, որում ևս մեկ անգամ ընդգծվում է Արցախյան հակամարտու-թյան կարգավորման անհրաժեշտությունը «Մադրիդյան սկզբունքների» հիման վրա։
Երբ քննարկվում է «Արցախի շուրջ» ԵԱՀԿ-ի Մինսկի համանախագահների կողմից բանակցությունների կարգավորման մասին հարցը, սովորաբար վկայակոչվում են երկու իրարամերժ դրույթներ՝ «տարածքային ամբողջականությունը» և «ժողովուրդների և ազգերի ինքնորոշման իրավունքը»՝ որպես «միջազգային իրավունքի» դրսևորումներ։ Սակայն, «տարածքային ամբողջականությունը» սոսկ միջպետական պայմանավորվածություն է և իրավունքի հետ որևէ առնչություն չունի, իսկ «ժողովուրդների և ազգերի ինքնորոշման իրավունքը» մարդու հիմնարար, բնական իրավունք է1։ Կոնկրետ պարագայում, Արցախի բնակչության ինքնորոշման բնական իրավունքը մարդու հիմնարար իրավունքի` ապրելու և չցեղասպանվելու հիմքով արտահայտված2, և Ադրբեջանից անկախանալու հիման վրա կատարված փաստ է (1988թ․ դեկտեմբերի 1)։ Եվ որևէ երրորդ երկրի կողմից (ներառյալ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի կողմից) Արցախի հետագա ենթակայության առաջարկի փութաջան սատարումը Ադրբեջանի կազմում ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ հայ ժողովրդի ևս մի հատվածի հետագա ոչնչացման նախապայմանների ստեղծում։
Խորհրդային Ադրբեջանի Հանրապետության կազմավորումից՝ 1920 թվականից ի վեր, Ադրբեջանի կառավարությունները մշտապես վարել են տնտեսական, քաղաքական և մշակութային ճնշումների, բռնության և էթնիկական զտումների քաղաքականություն իր վարչական տարածքում բնակվող բոլոր ազգային փոքրամասնությունների, հատկապես հայերի նկատմամբ։ Եվ 1988-1992թթ․Ադրբեջանի իշխանությունների իրականացրած հայ քաղաքացիների էթնիկ զտումները, ջարդերը, և սեփականության կողոպուտի կազմակերպումն ու հայկական պատմամշակութային արժեքների ոչնչացումը լիովին համապատասխանում են ՄԱԿ-ի 1948 թվականին ընդունած «Ցեղասպանության կանխարգելման և դրա դեմ պայքարի մասին» բանաձևին3, և ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի համանախագահները պետք է հասկանան պատճառի ու հետևանքի տարբերությունը՝ Արցախի ժողովրդի ինքնորոշմամբ Ադրբեջանից փաստացի անկախանալու պատճառները։
Կիսելով պատերազմի վերսկսման վտանգի ԵԱՀԿ-ի մտահոգությունը, հարկ ենք համարում նշել, որ լայնամասշտաբ պատերազմի կանխման հիմնական երաշխիքը շուրջ 25 տարի եղել է Արցախի ժողովրդի փաստացի ինքնորոշումը և անկախացումը Ադրբեջանից՝ պարտադրված ինքնապաշտպանվելու շնորհիվ։ Եվ պատմության անիվը նորից հետ շրջելու որևէ փորձ՝ անհեռատեսական ու հակաիրավական է։ Նախ պետք է միջազգայնորեն ճանաչվի արցախցիների ինքնորոշման իրավունքով արդեն ձեռք բերված փաստացի անկախությունը Ադրբեջանից, որից հետո միայն հնարավոր են միջպետական բանակցություններ։ Այլապես, ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի համանախագահների 2019 թվականի մարտի 9-ի հայտարարությունը՝ պատմությունը հետադարձ ուղղությամբ պտտելու և «կառքը ձիուց առաջ դնելու» փորձ է։
Ի դեպ, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի կողմից առաջադրված Մադրիդյան սկզբունքների վեց բաղադրիչների մեջ չեն ընդգրկված 1920 թվականից ի վեր բոլշևիկյան կամայականության պատճառով Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված հայոց բնօրրան Հյուսիսային Արցախի բնիկ հայ բնակչության իրավունքները4, որոնք 1988-1992թթ․ ընթացքում հայաթափ եղան Ղազախի, Թովուզի, Շամխորի, Գետաբեկի, Դաշկեսանի, Խանլարի, Շահումյանի շրջաններից և Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետությունից։ «Մադրիդյան սկզբունքների» վեց բաղադրիչների մեջ չեն ընդգրկված նաև ողջ Խորհրդային Ադրբեջանի Հանրապետությունից Հայաստանի Հանրապետություն և այլ երկըրներ գաղթած շուրջ 500 հազար Ադրբեջանի ազգությամբ հայ քաղաքացիների իրավունքները, որոնք իրենց էթնիկական պատկանելության համար մասսայաբար սպանվել կամ արտաքսվել են Ադրբեջանից՝ կորցնելով իրենց սեփականությունը (Սումգայիթի, Կիրովաբադի, Մինգեչաուրի, Բաքվի ջարդեր)։
Կրկնում ենք. «տարածքային ամբողջականությունը» և «ժողովուրդների ու ազգերի ինքնորոշման իրավունքը»՝ որպես «միջազգային իրավունքի» դրսևորումներ, անհամատեղելի են և իրարամերժ ու չեն կարող միատեսակ կամ հավասարաչափ կշռույթներով բնութագրվել։ «Տարածքային ամբողջականությունը» սոսկ միջպետական պայմանավորվածություն է և իրավունքի հետ առնչություն չունի։ «Ժողովուրդների և ազգերի ինքնորոշման իրավունքը» ի վերջո մարդու բնական իրավունք է, որը Արցախի պարագայում փաստացի սկսվել ու կայացել է շուրջ երեք տասնամյակ առաջ։ Մնում է այն պարզապես ամրագրել։
Առաջարկում ենք ձեզ առաջին հերթին ընդունել իրականություն դարձած այս փաստը, այլապես ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի համանախագահների 2019 թվականի մարտի 9-ի հայտարարությունը և նմանատիպ գործունեությունը կարելի է միայն որակել կողմնակալ նպատակ՝ իր ապրելու իրավունքը հաղթանակով ձեռք բերած Արցախի ժողովրդին կապիտուլացիայի ենթարկելու փորձ կամ Ադրբեջանին լայնամասշտաբ պատերազմ սանձազերծելու հնարավորության ընձեռնում, որը կարող է հանգեցնել տարածաշրջանի ժողովուրդների մեծամասշտաբ ոչնչացմանը։
—————————-
- United Nations General Assemblyօn 14 December 1960, Resolution 1514 (XV)․
- United Nations General Assembly on 10 December 1948, Resolution 217 A, Article 3).
- United Nations General Assemblyon 9 December 1948, Resolution 260 (III); “Adoption of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide”.
- United Nations General Assembly on 13 September 2007; The United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples.
ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱՁԱՅՆՈՒԹՅՈՒՆ
