Այս օրերին մրցույթ է հայտարարվել հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհրդի նախագահի թափուր տեղի համար: Այդ առթիվ ԶԼՄ-ներում հրապարակումներ կան հիմնականում հնարավոր թեկնածուների հետ կապված: Դրա հետ մեկտեղ արտահայտվում են հանրային հեռուստառադիոընկերության գործունեության մասին որոշ գնահատականներ, կարծիքներ, տեսակետներ: Ճանաչված հեռուստալրագրող, «Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» օրենքի նախաձեռնության հեղինակ, հեռուստատեսության տեսության և պրակտիկայի մասնագետ, բանասիրակական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Սերգո Երիցյանին խնդրեցինք պատասխանել մի քանի հարցերի, որոնք առնչվում են հիմնականում հանրային հեռուստատեսության ու ռադիոյի հիմնախնդիրներին:
-Հետաքրքիր է, ինչպե՞ս ստեղծվեց «ՀՀ հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» օրենքը:
-Ես Ազգային ժողովի պատգամավոր դարձա, երբ հեռուստալրագրող էի և, բնականաբար, ինձ պետք էր որպես պրակտիկի հետաքրքրեր ԶԼՄ-ների, մասնավորապես` հեռուստատեսության և ռադիոյի բնագավառների օրենսդրությունը: Ուստի նախաձեռնեցի, առաջարկեցի «Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» օրենքը, և քննարկումների շուրջ երկտարյա ճանապարհ անցնելով` 2000 թվականի հոկտեմբերի 9-ին օրենքն ընդունվեց: Վերոնշյալ օրենքը ոչ միայն կարգավորում էր գործող հեռուստառադիոհամակարգը, այլև` նոր ձևավորվող մասնավոր հատվածը և սպասվելիք հանրայինը, որը 2001 թվականի հունվարին սկսեց ձևավորվել: Եթե հիշում եք, հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհրդի առաջին նախագահը Տիգրան Նաղդալյանն էր:
-Պարոն Երիցյան, կարելի է՞ ասել, որ անցած- գնացած տարիների ընթացքում կայացել է հանրային հեռուստատեսությունը և ռադիոն:
-Չնայած դրանց ստեղծումից 18 տարի է անցել, բայց դժվար է միանշանակ պատասխան տալ: Գուցե այո, որովհետև հանրայինը` օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ հանգամանքներից անկախ, ձգտել է կայանալ` առաջնորդվելով օրենսդրության սկզբունքներով` հաստատելով իր տեսակը:
-Իսկ այդ 18 տարիների ընթացքում գիտակցվել է՞ այդ ամենը և հեռուստառադիոհաղորդումների բովանդակության փոփոխության տեսքով իր արտահայտությունն է գտել հանրայինի եթերում:
-Այո, բայց ոչ ամբողջական չափով և լիովին:Այս ընթացքում հեռուստառադիոընկերությունը ձգտել է թոթափել պետական լինելու կարգավիճակը, թուլացնել իշխանական թելադրանքային ազդեցությունը և միջամտությունը, իսկապես ձգտելով վերածվել անկախ, անկողմնակալ եթերային ինքնուրույն քաղաքականություն ունեցող հեռուստատեսության և ռադիոյի: Եվ պատահական չէ, որ հանրայինի եթերում անցած ժամանակահատվածում տեղ են գտել տեղեկատվական հոսքի, հասարակական-քաղաքական, սոցիալ-տնտեսական, կրթամշակութային հաղորդումների բազմազանություն, բայց ոչ միշտ լսարանի հետաքրքրություններին համապատասխան հաղորդատեսակների, ձևաչափերի ու հաղորդաշարերի տեսքով, որոնք բխում են հանրության պահանջմունքներից:
-Հետաքրքրություններից, թե պահանջմունքներից: Դուք այս երկուսը նույնացնում ե՞ք:
-Իհարկե դրանք չի կարելի լիովին նույնականացնել, քանի որ առնվազն եթերի համար դրանք տարբեր են իրենց նշանակությամբ: Տվյալ դեպքում հանրության հետաքրքրությունները ՀՀ քաղաքացիների արժեհամակարգն է` իր ամբողջության մեջ, որը ձևավորվում է լայն տարածության մեջ և երկար ժամանակի ընթացքում: Իսկ պահանջմունքը կոնկրետ է և սահմանափակ, հասցեական և կիրառական: Եվ բնականաբար բխում է լսարանի կյանքի` տարբեր ոլորտներին առնչվող հանրային խնդիրներից: Այս իրողությունն էլ իրենց գործունեության մեջ ավելի նպատակային են կիրառում մասնավոր հեռուստաընկերությունները` իրենց հաղորդումները հարմարեցնելով` իջեցնելով կամ բարձրացնելով լսարանի պահանջմունքներին համապատասխան` ցածր կամ բարձր մակարդակով` ապահովելով իրենց գովազդների դիտելիության ցանկալի աստիճանը: Իսկ հանրայինի ծրագրային քաղաքականությունը պետք է հիմնված լինի նախ և առաջ հանրության արժեհամակարգի հիման վրա և դրանից ելնելով էլ պետք է ձևավորվի հանրայինի եթերի ընդգրկուն և բազմազան հաղորդացանցը` չբացառելով պահանջմունքների հաշվառումը, վերլուծությունը և եզրահանգումներ կատարելը:
Բայց միշտ չէ, որ հստակ են գիտակցվել ու գիտակցվում հանրային հեռուստաընկերության և հանրային ռադիոընկերության կարգավիճակը և գործունեության սկզբունքները : Թերևս անցած ժամանակը ցույց է տալիս, որ դրանք կարող էին օրենսդրական և ենթաօրենսդրական ավելի կոնկրետ և հասցեական և լուծումներ ունենալ և հույսը չդնել ծրագրային քաղաքականությունում դրանց ամրագրելուն: Եթե, օրինակ, հաղորդաշարերը առնչվելու են տարբեր սոցիալական շերտերին, ապագա պահանջը պետք է ավելի կոնկրետացնել հեռուստառադիոընկերությունների ծրագրային քաղաքականության նկատմամբ, օրինակ, հաղորդումներ երեխաների, հենաշարժողական սահմանափակ հնարավորություններ ունեցող մարդկանց կամ տարեցների համար, որը թույլ կտա հեռուստառադիոընկերություններին ստեղծել ավելի հստակ և հասցեական, հանրության հետաքրքրությունը բավարարող հաղորդաշարեր:Այդ դեպքում վերահսկողությունն էլ հանրային խորհրդի կողմից կլիներ ավելի նպատակային ու կոնկրետ: Շատ երկրներ ժամանակակից զարգացումներում գնացել են օրենսդրության բարեփոխման հենց այս ճանապարհով:
-Երբ ընթերցում ենք «Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» օրենքը, տեսնում ենք, որ օրենսդրությունը սահմանափակ պարտականություններ է դնում հեռուստառադիոընկերության խորհրդի առջև: Արդյոք այդ ամենը բավակա՞ն է ունենալու բոլորիս հետաքրքրությունները բավարարող հեռուստառադիոընկերություններ և որքա՞ն է այդտեղ կարևոր հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհրդի դերակատարությունը:
-Մեր իրականությունում թյուր են հասկանում և մեկնաբանում հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհրդի գործունեությունը` այն խառնելով հեռուստառադիոընկերությունների գործառույթների և նպատակների հետ: Պետք է հստակեցնել, որ հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհրդի հիմնական առաքելությունը` օրենսդրությունից բխող իր գործունեության միջոցով իրագործել հանրային եթերի բովանդակային և ընթացակարգային վերահսկողությունը, որպեսզի չխաթարվի հանրային հեռուստառադիոեթերի անկողմնակալությունը և անկախությունը: Իսկ դրան հասնելու ուղիներից մեկը և ամենակարևորը հանրային հեռուստառադիոընկերության խորհրդի գործունեության բաց և թափանցիկ լինելն է, որը ցավոք, ոչ միշտ է այդպես դրսևորվել վերջին տարիներին:
-Այսինքն ուզում եք ասել, որ հանրությունը լիովին չի տեղեկացվում, թե խորհրդի կողմից հանրային հեռուստառադիոեթերի վերահսկողությունը ինչպես է գործում և ինչ ազդեցություն թողնում լսարանի վրա: Կամ հանրային հեռուստառադիոընկերությունների հաշվետվությունների և ծրագրային քաղաքականության հաստատման ժամանակ ինչ կարևոր հարցադրումներ են հնչում, կամ արդյո՞ք քննարկվում են, թե ինչպես են կատարվել օրենքի պահանջները:
-Ցավոք, այդպիսի տեղեկատվություն այս պահին անգամ փնտրտուքներից հետո չենք տիրապետում: Առավել ևս որևէ հանրայնացված արդյունք չենք տեսել, ասենք ևս մեկ ոչ պակաս կարևոր օրենսդրական պահանջի կատարման և կիրառման մասին. «Առնվազն տարին երկու անգամ կազմակերպում է հանրային հեռուստաընկերության և ռադիոընկերության գործունեության վերաբերյալ հասարակական կարծիքի ուսումնասիրություններ և հրապարակում դրանց արդյունքները»:
-Ասել է թե հեռուստառադիոընկերությունները, հանրային խորհուրդը անընդհատ պե՞տք է տիրապետեն տեղեկատվության` լսարանի հետաքրքրությունների, արժեհամակարգի , պահանջմունքների, անգամ նրանց հեռուստառադիովարքագծի մասին:
-Անկասկած դրան հասնելու նպատակով նոր ջանքեր, հստակ գործունեություն և ծրագիր է անհրաժեշտ: Գուցե կրկնեմ, բայց ապագայում կարիք կլինի ավելի հրապարակային դարձնել հանրային խորհրդի գործունեությունը ինչպես վերահսկողության արդյունավետության բարձրացման, այնպես էլ հրապարակային գործունեություն ծավալելու առումով: Չէ որ հենց խորհուրդն է, որ ելնելով օրենսդրությունից և ներկայացրած ծրագրային քաղաքականությունից պահպանում է իսկական հանրային դառնալու դժվարին ճամփան, հանրային հեռարձակողի գործունեության առաջնահերթությունները` խմբագրական անկախության, անկողմնակալության, իշխանությունների կողմից ազդեցության նվազեցման, քաղաքական, առևտրային և այլ ճնշումների բացակայության պայմաններում: Ծրագրային քաղաքականության դրսևորումները և դրանց մաս կազմող հիմնական հաղորդատեսակները պետք է հանրության հետաքրքրությունների մակարդակին համապատասխան եթերային համամասնություններ ունենան: Այստեղ միայն պահանջմունքը չի կարող առաջնային լինել: Այդ դեպքում դասական երաժշտությունը եթերում երբեք իր տեղը չի ունենա, կամ երբեք հաղորդումներ չեն լինի տարբեր սոցիալական, մասնագիտական, տարիքային խմբերի մասին: Իսկ ժողովրդավարության, անկախ ու անկողմնակալ տեղեկատվության սկզբունքներից պետք է միշտ սնվեն, օրինակ լրատվական անընդհատ հոսքի ապահովման գործոնները, որի նպատակը պետք լինի լսարանին հասցնել ամբողջական և բազմազան տեղեկատվություն երկրում, նրա տարածաշրջաններում, սահմաններից դուրս տեղի ունեցող իրադարձությունների մասին: Հենց հանրային լսարանն է ակնկալում, որ եթերային ամենահարմար ժամերին ամբողջական դրսևորումներով իրենց կմատուցեն անհրաժեշտ տեղեկատվական հոսքեր և դրանց հասարակական-քաղաքական-տնտեսական վերլուծությունները, հասարակությունում գոյություն ունեցող կարծիքների, գնահատականների, անկողմնակալ մոտեցումների ամբողջական ներկայացմամբ, բայց ոչ երբեք լրագրողական սեփական կարծիքների անվերապահ պնդմամբ, որին ցավոք երբեմն ականատես ենք լինում եթերում: Սրա փոխարեն հանրային եթերը պետք է միշտ ականջալուր լինի հանրության հետաքրքրությունների ամբողջական շրջանակին և հաղորդաշարերի տեսքով ձգտի այդ ամենը եթեր բերել: Բարեբախտաբար դրա փորձառությունը կա հաղորդաշարերի տեսքով: «Կտոր մը երկինք», «Ուսուցիչը», «Օտար ամայի ճամփեքի վրա» և այլն:
Ընդհանրապես հանրային եթերը չի կարող որոշակի պարբերականությամբ չարտահայտել էթնիկ, մշակութային, ազգային-լեզվական, հոգևոր արժեքները և բազմազանությունը:
-Այնպես է ստացվել, որ առանձին երկրներում հանրային հեռուստառադիոընկերությունները իրենց ընդհանուր մակարդակով զիջում են մասնավորներին: Ձեր կարծիքով ինչպիսի՞ն է իրավիճակը Հայաստանում:
– Ցավոք, այդ միտումը իր դրսևորումներն ունի նաև Հայաստանում, որի մեջ տեսնում եմ սուբյեկտիվ, չարդարացված գործոններ և իրողություններ: Այնինչ մեր նման երկրներում, երբ հանրային հեռուստառադիոընկերության ֆինանսավորումը կատարվում է պետական բյուջեից է և կարելի է եթերի զարգացման համար միջոցներ ներգրավել նաև այլ աղբյուրներից, կարող են եթերում լինել բոլոր առումներով առաջատար և բովանդակային, տեխնիկական, բարձր մակարդակ ունեցող հեռուստաալիքներ: Օրինակ, վերջին տարիներին պարբերաբար Հայաստանի հանրային հեռուստառադիոընկերությանը աջակցող Չինաստանը ծրագիր ունի իր նմանը չունեցող հեռուստատեսային սրահ կառուցել և հագեցնել` անհրաժեշտ տեխնիկայով և տեխնոլոգիայով, որով կարելի է մասնագիտական հրաշքներ գործել, եթե լինեն հանրային հեռուստառադիոընկերությունները ի զորու լինեն ներգրավել նաև մասնագիտական առումով անհրաժեշտ բարձրակարգ ստեղծագործական աշխատողներ: Թերևս թվային հեռուստատեսության զարգացումը թույլ է տալիս և մղում է հեռուստաընկերություններին ավելի համարձակ և բազմազան ծրագրեր իրագործել ու ծավալել, ճիշտ օգտագործել հեռուստատեսային և համացանցային հարթակների ակտիվ զուգակցումը եղած ալիքների եթերային հնարավորությունները: Փաստորեն հանրայինի առաջին ալիքի տեղեկատվական հասարակական–քաղաքական ուղղվածության զարգացումը նոր տեսլականի անհրաժեշտություն է առաջացնում, որ այն դառնա հանրային կարծիքի և հետաքրքրությունների, տեղեկատվական, հասարակական-քաղաքական և նմանօրինակ այլ ուղղությունների ակտիվացմամբ արտահայտման իսկական հարթակ, իսկ «Շողակաթը», որ հռչակված է հոգևոր-մշակութային ուղղվածության ալիք, հնարավորություն ունենա զարգացնել տարբեր հաղորդատեսակների եթերային բազմազանությունը` ժամանակակից տեխնիկական միջոցների ակտիվ կիրառմամբ և ուղիղ հեռարձակումների ակտիվացմամբ: Ընդհանրապես ժամանակակից կյանքի արագությունը, մեծ շարժունություն ունեցող տեխնիկական միջոցների առկայությունը մեզ մղում է վերադառնալու կենդանի հեռարձակումների հին, բայց նորովի իրականացվող պրակտիկային, որը ավելի ու ավելի է գրավիչ ու հետաքրքիր է դարձնում եթերը: Իսկ դրա օրինակները լայն դրսևորումներ ունեն մասնավորի եթերում` զերծ պահելով նաև անհարկի միջամտություններից, տարբեր ազդեցություններից: Մնում է, որ այս բոլորը հնարավոր լինի տեղավորել Հայաստանում տեղի ունեցած փոփոխությունների և աշխարհաքաղաքական հնարավոր մարտահրավերների տրամաբանության մեջ և իսկապես առաջիկա տարիներին հանրային հեռուստառադիոեթերը դարձնել ավելի հետաքրքիր, ցանկալի և սպասելի Հայաստանի ամեն մի քաղաքացու և սփյուռքի մեր հայրենակիցների համար` այն համարելով դիտարժան պատուհան հայոց իրականության, պետականության և համամարդկային զարգացումների համար:
-Դուք որևէ մեկին տեսնու՞մ եք, որ Ձեր ներկայացրած խնդիրների լուծման գործում կարող է քարը քարի վրա դնել:
-Ճիշտն ասած, հստակ չգիտեմ, թե ովքեր հավակնություններ ունեն այդ պաշտոնի համար, բայց համոզված եմ, որ պետք է լինեն փորձառու և գիտակ, հեռուստառադիոեթերի մերօրյա վիճակով և զարգացումներով անհանգստացած, հնարավորինս անկողմնակալ և անկախ հեռուստառադիո և մշակութային գործիչներ, որոնք կարող են ապահովել հանրային հեռուստառադիոեթերի այնպիսի զարգացում, որ այն ծառայի միայն հանրությանը` ՀՀ քաղաքացիների և սփյուռքի մեր հայրենակիցների հետաքրքրությունների և պահանջմունքների բավարարմանը:
Հարցազրույցը վարեց ԱՆԻ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ
«Առավոտ» օրաթերթ
19.03.2019
