Hyperallergic ամսագիրը հրապարակել է ծավալուն զեկույց, որի համաձայն Ադրբեջանի կառավարությունը վերջին 30 տարում զբաղվել է երկրի հայկական պատմական ժառանգության սիստեմատիկ ոչնչացմամբ: Զեկույցը վերլուծել է բրիտանական The Guardian պարբերականը:
Զեկույցի հեղինակներ դենվերաբնակ վերլուծաբան, ակտիվիստ և քաղաքական գիտաությունների դասախոս Սիմոն Մաղաքյանը և Սարա Փիքմանը Ադրբեջանի իշխանությունների այդ քայլը որակում են որպես «21-րդ դարի ամենախոշոր մշակութային ցեղասպանություն»: Մաղաքյանը մեծացել է այնպիսի պատմություններով՝ ինչպես է իր հայրն այցելել գեղեցիկ առեղծվածային Ջուլֆա, որը գտնվում է Ադրբեջանի տարածքում՝ Արաքս գետի ափին, և եղել է հայկական միջնադարյան գերեզմանոց՝ աշխարհի ամենամեծ հնագույն գերեզմանատունը:
Գերեզմանատանը հաշվվել է առավելագույնը 10 հազար խաչքար, որոնց մի մասը թվագրվում էր 6-րդ դարին: Երբ 1920 թ. Խորհրդային Միությունը ձևավորեց Լեռնային Ղարաբաղի և Նախիջևանի ինքնավարությունները, տասնամյակների թալանի պատճառով այնտեղ հաշվվում էր առավելագույնը 3000 խաչքար: Պարբերաբար կրկնվող գողությունները ստիպեցին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին կոչ անել պաշտպանել այդ հուշարձանները:
Բայց դա մեծ ազդեցություն չունեցավ. 2005 թ. դեկտեմբերի 15-ին Իրանի հայկական եկեղեցու եպիսկոպոս Նշան Թոփուզյանը նկարել էր՝ ինչպես են Ադրբեջանի զինվորականները ոչնչացնում Ջուլֆայի վերջին մնացորդները, իսկ հետո մնացորդները բարձում բեռնատարի մեջ և թափում Արաքսը:
Ադրբեջանի կառավարությունը պարբերաբար արգելել է միջազգային վերահսկողների մուտքն այդ տարածք, հրաժարվել որևէ մեկնաբանություն տալ, այդ թվում այս զեկույցի համար, և շարունակ հերքում է, որ Նախիջևանում երբևէ հայեր են ապրել: Դա բարդացնում է անկախ ստուգումը, բայց Մաղաքյանը և Փիքմանը ներկայացնում են մեծ թվով դատական ապացույցներ առ այն, որ Ջուլֆայի դրամատիկ իրադարձությունները եղել են Նախիջևանի քրիստոնեական անցյալը բնաջնջելու ավելի լայն արշավի մի մասը:
Ընդ որում, նրանց զեկույցի համար անհրաժեշտ փաստերը հիմնված են ոչ թե պաշտոնական մարմինների, այլ անհատների վկայությունների վրա:
Աշխարհն իրավամբ ճանաչում է Պալմիրայում ԴԱԻՇ-ի ավերածությունները որպես պատերազմական հանցագործություն՝ ահռելի կորուտ սիրիացի ժողովրդի և ընդհանուր առմամբ մարդկության համար: Մաղաքյանը հույս ունի՝ հայերն ու ադրբեջանցիները նույնպես Նախիջևանում տեղի ունեցածը կընկալեն որպես դաժան վարչակազմի կողմից իրականացված հանցագործություն բոլորի դեմ: Ադրբեջանցի մի պատմաբան, որը նախընտրել է չհրապարակել իր անունը անվտանգության նկատառումներով, Մաղաքյանին ասել է, որ զեկույցը «բոլորիս համար է՝ անկախ ազգային և կրոնական պատկանելությունից», բայց հատկապես այն ադրբեջանցիների համար, որոնք չեն կորցրել իրենց գիտակցությունը:
Պատրաստեց՝ Վիկտորյա ԱՆԴՐԵԱՍՅԱՆԸ
