Անուշ Սարգսյանը՝ «Սադի տակի շենքը» գրքի, մանկության թանկ հուշերի ու գրական ճաշակի մասին
Օրերս Երեւանի «Զանգակ» գրատանը տեղի ունեցավ գրող, լրագրող Անուշ Սարգսյանի «Սադի տակի շենքը» գրքի շնորհանդեսը, որը կազմակերպել էր «Գրանիշ» գրական համայնքը՝ հանձին խմբագիր, գրականագետ Հասմիկ Հակոբյանի։ Մասնակցում էին ստեղծագործողներ, լրագրողներ, ընթերցողներ. շատերը վեպ-էսսեի մինչ հրատարակչական տարբերակին արդեն ծանոթ էին ֆեյսբուքյան հարթակից, ու նրանց այդտեղ էր բերել արդեն ձեւավորված համակրանքը հեղինակի նկատմամբ։ Բացման խոսք ասաց Հասմիկ Հակոբյանը, ապա գրքի մասին խոսեցին դրամատուրգ, ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ Սամվել Խալաթյանը, բանաստեղծ-թարգմանիչ Խորեն Գասպարյանը, «Հայեր» մեդիահարթակի հիմնադիր, խմբագիր Արայիկ Մանուկյանը: «Առավոտը» զրուցել է Անուշ Սարգսյանի հետ։
– Ինչպե՞ս ծնվեց գիրքը եւ ինչպես հրատարակվեց:
-Այս գիրքը, պիտի կրկնեմ, ծնվել է ինձ հետ: Յուրաքանչյուրը, ով գրիչ բռնելու հանդգնություն է դրսեւորում, գոնե մեկ անգամ ունենում է ներքին ճնշում՝ անդրադառնալու իր կենսագրությանը։ Բայց…ինչպե՞ս անդրադառնալ՝ չդառնալով սոսկ կենսագիր։ Ու երբ մի օր վերջնականապես հասկացա, որ գրելու եմ, հրճվանք էի ապրում. ես գտել էի ապագա գրքիս վերնագիրը՝ «Սադի տակի շենքը»։ Շենք, որը երկրաշարժից հետո այլեւս գոյություն չունի: Միանգամից մի քանի ենթիմաստ բացահայտող գաղափարի հիմք էր ինձ համար, որ դեռեւս երկու տարի առաջ, առանց տարակուսումների, իրականացրի։ Իմ մանկության դեռահաս շրջանն անցել է Վանաձորի կիրովականյան փթթուն ժամանակի մի պարտեզում՝ Դիմաց թաղամասի Սադի փեշի տակ։ Այս իրողությունը մինչ օրս դրախտի զգացողություն է ինձ պարգեւում։ Մարդկության նախաստեղծ օրվանից «այգին» միջավայր է երազանքի, կարոտի, մեռնելու եւ վերածնվելու համար։ Ինչպե՞ս կարող էի չօգտվել այդ անմոռաց հուշի մեղեդիներից. ի սկզբանե երաժշտության պես ինձ երազված հնչյունների վրա էլ սկսեցի «նվագել». մանկությունս, նրա ամենակարեւոր դրվագները, ամբողջացումն ու բովանդակային կուլմինացիան… Յուրաքանչյուր հատված գրում ու անմիջապես ներկայացնում էի Ֆեյսբուքի իմ էջում։ Արձագանքները ոգեւորիչ էին։ Ձեռք բերեցի հավատարիմ ընթերցողներ, որոնք մի քանի անգամ էին կարդում ու պահանջում, որ նորից ու նորից տեղադրեմ։ Պատումների շարքում առաջինը գրվածը «Պադվալի Մարուսն» է, որը դեռ 2014-ին «Գրանիշ» գրական համայնքի եւ «Անտարես» հրատարակչության համատեղ կազմակերպած մրցույթում ընդգրկվել էր լավագույն պատմվածքների քսանյակում։ Վեպը բաղկացած է 21 պատմվածքից, որոնք բխում են մեկը մյուսից. մի տարբերությամբ, որ պատմելու ընթացքում հեղինակը մանուկ հասակից աստիճանաբար դուրս է գալիս, իսկ ավարտին արդեն հասուն կին է, որին մանկության հետ կապում է այն ճանապարհը, որով նա ամեն անգամ վերադառնում է Վանաձոր՝ մայրիկի տուն՝ տեսության… Ուրախ եմ, որ որոշ ժամանակ անց այն ուշադրության արժանացավ, եւ Հասմիկ Հակոբյանից առաջարկ ստացա՝ տպագրվելու «Գրանիշ» հրատարակչությամբ։ Նրա օրհնաբեր ձեռքով ու ճաշակավոր խմբագրմամբ էլ ամբողջացավ գիրքս. ձեւավորվեց ստեղծագործական թիմ, ու մանկությանս «Սադը»՝ նկարազարդ ու տպատառ, վերջապես վերածնվեց։ Նկարիչը երիտասարդ ձեւավորող Սոֆյա Թադեւոսյանն է: Նա աշխատում է ջրաներկով, ու գուցե դա է պատճառը, որ այդքան հյութալի ու շնչուն է ստացվել շապիկի պատկերը։ Սոֆյայի նաեւ գրաֆիկական աշխատանքներից ընթերցողը կգտնի գրքի էջերում։ Զարմանալի նմանություն ու հոգեվիճակ եմ գտել դրանցում։ Թերեւս, ոչինչ պատահական չէ, քանի որ, երբ Հասմիկ Հակոբյանը նրան առաջարկել էր նկարել, չէր իմացել, որ Սոֆյան նույնպես վանաձորցի է։ Ու երկուսիս համար էլ բացահայտում էր Սոֆյայի ջերմ ոգեւորությունը՝ արթնացնելու փոքրիկ, հարազատ քաղաքի սիրտը՝ նաեւ իր մատների հպումով…Սոֆյան հետո խոստովանեց, որ գրքի ձեւավորման ընթացքում հասցրել է կրկին սիրել քաղաքը, որը մի ժամանակ աչքից գցել էր՝ անհեռանկարային լինելու պատճառով…Հավատացեք՝ առաջին ամենաթանկ խոստովանությունն է, որ առայժմ լսել եմ գրքիս մասին։
– Որո՞նք են ձեր գրելու ազդակները:
– Երբ գրում ես, հեռու ես այն արժեւորումից, թե գրականություն ես ստեղծում։ Կան ստեղծագործողներ, որոնք, հավանաբար, իրենց գնահատում են արդեն որպես դասականի եւ չափազանց վերապահումներով ու խանդով են ընդունում այլ հեղինակների ծնունդը… (ժպտում է-Գ. Հ.)։ Ինձ դուր է գալիս, որ ինձ կարդում են ու արձագանքում, եւ որ ես ուշադրության եմ արժանանում։ Մարդիկ կարդում են նույն չափով, թերեւս, ինչ խորհրդային ժամանակներում, պարզապես գիրքը հիմա դարձել է մատչելի, գրողը՝ մատչելի։ Համացանցի շնորհիվ։ Ու տպագրվելուն շատ ժամանակ հերթ չի հասնում, իսկ եթե հասնում է, իրացումն արդեն դժվարանում է։ Ավանդույթ է ձեւավորվել անկախության շրջանում, որ գիրքը պիտի նվիրել. այն գնելու համար միշտ կամ փողը չի հերիքում, կամ ժամանակը… Ու դա տխուր իրողություն է։ Գրողին միշտ «պահող-խնամող» է հարկավոր: Իմ գիրքը, բարեբախտաբար, մշակույթի նախարարության աջակցությամբ է տպագրվել, ու ես, առիթից օգտվելով, նշեմ, որ առաջին երեւանյան բուքֆեստի կազմակերպիչների, գրքիս խմբագրի շնորհիվ է, որ այն որպես իրողություն արդեն գոյություն ունի։
– Հաճախ Ֆեյսբուքում նաեւ փոքրիկ թարգմանական պատառիկներ եք դնում, հնարավո՞ր է որեւէ գիրք թարգմանեք:
-Սիրով, եթե պատվեր ստանամ…ֆեյսբուքյան ամբողջ ընթացքում բավական փորձ եմ ձեռք բերել։ Համացանցի ընթերցողն ամենից տեսողականն ու շարժունն է. նա հնարավորություն ունի ու գտնում է բնագիր տեքստը, համեմատում է փոխադրածդ իր բերածի հետ, խմբագրում քեզ։ Դու պիտի կարողանաս քո տարբերակը պաշտպանել։ Ես այդ քննությունն անցել եմ, կարծես թե, աչքով չտամ (ժպտում է-Գ. Հ.): Կուզենայի, որ փորձս չկորցնեմ ու էլ ավելի ամրապնդեմ։
– Գրելու համար պարտադի՞ր է բանասիրական կամ ժուռնալիստական կրթություն ունենալը:
-Ոչ՝ իհարկե, բայց, ըստ իս, ցանկալի է։ Քանի որ գրական-գեղարվեստական սահմաններ կան, որոնք խախտելն անգամ իմացություն ու ճաշակ է պահանջում։ Իսկ առհասարակ, տաղանդավորն ամեն ինչում է տաղանդավոր. որեւէ կանխակալ մոտեցումը մոլորություն է, իմ կարծիքով։ Ի վերջո, ամեն մեկը գտնում է իր ընթերցողին եւ ունկնդրին. դա խոսքի ու մտքի ազատության տիրույթի հարցերից է, նաեւ։
– Քանի որ դուք չեք սիրում պարապ մնալ, վստահ եմ, որ մի քանի չտպված գիրք էլ գլխում «ունեք»: Այս պահին ինչի՞ վրա եք աշխատում:
-Կիսատ մտահղացումներ շատ ունեմ, բայց դա գրականության համար բախտավոր պահերից է, լինել ինքնաքննադատ ու գրելու պահանջը չդարձնել օրը հագեցնելու կամ հարթակներին տիրելու խնդիր… Շատագրությունը երբեք չեմ ողջունել… Հաջորդ գիրքս, վաղուց, պատրաստ է. մնում է՝ տպագրվի։ Հուսամ՝ այն նույնպես կունենա իր ժամն ու ժամանակը։
– Ձեր կարծիքով՝ ի՞նչ է պետք այսօրվա ընթերցողին:
– Այսօրվա ընթերցողին պետք է լավ գրականություն ու լավը վատից զատելու ցանկություն։ Իսկ դա հեշտ չէ։
Զրուցեց ԳՈՀԱՐ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ
Լուսանկարը՝ Լիլիան Գալստյանի:
«Առավոտ» օրաթերթ,
24.01.2019
Անուշ ջան, ավելի լավ կստացվի Ձեզ մոտ, եթե զբաղվեք լրագրողությամբ: