Aravot.am-ը զրուցել է 1996-ին սպանված Իոսիֆ Աղաջանովի քրոջ՝ Երևանի պետական բժշկական համալսարանի էնդոկրինոլոգիայի ամբիոնի վարիչ, «Մուրացան» համալսարանական հիվանդանոցի էնդոկրինոլոգիական կլինիկայի ղեկավար, ԱՆ գլխավոր մանկական էնդոկրինոլոգ Ելենա Աղաջանովայի հետ: Հարցազրույցը ներկայացնում ենք ստորև.
-Դուք հայտարարել էիք, որ Աղաջանովների ընտանիքը դիմելու է դատարան՝ պետական պաշտոնյայից պահանջելով պատվի և արժանապատվության պաշտպանություն: Ե՞րբ եք պատրաստվում դատական հայց ներկայացնել:
-Մենք դեռ չենք դիմել դատարան: Չեմ կարող ասել՝ երբ կդիմենք. հիմա առաջնահերթ հարցը դա չէ:
-Զարուհի Մեջլումյանը հայտարարել է, որ արդարադատության նախարարության ներման հանձնաժողովում նախկին իշխանությունից ներկայացուցիչներ կան և նրանց միջոցով է ձեր ընտանիքը տեղեկացել հանձնաժողովի եզրակացության մասին: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այս հայտարարությունը:
-Ես այդ ցուցակները տեսել եմ հետո, երբ պտտվում էին սոցցանցերում: Մենք այդ տեղեկատվությունն ունեինք էլի սոցցանցերից, մի քանի հրապարակում կար նրա մասին, որ նման խնդիր կա: Հետո ճշտեցինք՝ ոնց որ թե սա կա: Ես այնքան հեռու եմ քաղաքականությունից, որ նույնիսկ չգիտեմ՝ ով է նախկին իշխանությունից մնացել, ով այս իշխանություն մտել: Դա էլ է սուտ: Ես չեմ ասում, որ Զարուհի Մեջլումյանը գնացել, բոլորի հետ խոսել է: Մենք միայն ասում ենք՝ հնարավոր բան չէ, որ նա, լինելով պաշտոնյա, չփորձի ազդել իր ամուսնու հարցի դրական լուծման վրա: Դրա համար էլ բոլոր երկրներում ընդունված է, որ պաշտոնյաները չպետք է ոչ մի կապ ունենան դատվածների, դատապարտյալների, մանավանդ, մահապատիժ ունեցողի հետ: Դա հո իզուր չե՞ն անում, քանի որ հնարավոր չէ՝ մարդ ոչ մի սուբյեկտիվ վերաբերմունք այս ամենին չունենա: Ինչ էլ ուզում է լինի՝ դու քո ընտանիքի անդամների մասին ես մտածելու:
-Հարցադրում է առաջացնում այն, թե ինչու ձեր ընտանիքն Արամ Հարությունյանի համար պատիժ չի պահանջում, մինչդեռ նա ցուցմունք է տվել ու ասել, որ ինքն է Իոսիֆ Աղաջանովի կոկորդին հարված հասցրել, իսկ նա այժմ ազատության մեջ է:
-Ծիծաղելի է ուղղակի, երբ ասում են՝ չենք պահանջել Արամ Հարությունյանի համար պատիժ: Իհարկե, պահանջել ենք: Երբ դատարանում հորս խոսք տվեցին, նա պահանջեց մահապատիժ երկուսի համար, բայց դատարանի որոշումն այն էր, որ մեկին տվեցին 15 տարի, քանի որ մեր օրենքներով դա էր ամենաբարձր պատիժը, որից հետո մահապատիժն է: Բոլորս էլ հասկանում ենք՝ ըստ կատարած հանցանքի՝ դերը, ծանրությունը: Ինչքանով ես գիտեմ, իրավաբաններից մեկն էր գրել, նաև հաշվի է առնվել, որ Արամ Հարությունյանն ընդունել է իր մեղքը, դրա համար մահապատիժ չեն տվել: Տասնհինգ տարին անցել է, նա արդեն ազատվել է, մենք պետությունից էլ ի՞նչ պահանջենք: Մենք ասենք՝ չէ, բռնեք հե՞տ բերեք: Մեզ էլ կասեն, որ երկրորդ անգամ նույն բանի համար չեն դատում: Դրա համար սխալ է ասել, որ մենք չենք պահանջում: Մենք, իհարկե, ուզում էինք, որ երկուսն էլ վաղուց գնդակահարված լինեին: Երկրորդի մահապատիժը փոխել էին ցմահի, մենք պահանջում ենք, որ նա մինչև կյանքի վերջ իր պատիժը տանի: Այնպես չէ, որ մոռացել ենք: Երկուսն էլ մարդասպան են, երկուսն էլ էրեխուն սպանել են:
–Զարուհի Մեջլումյանը, խոսելով ներկայումս կատարվող գործընթացների մասին, այս ամենը բնորոշել է որպես «անտեր մեղադրյալ, էլիտար տուժող» և հավաստիացրել, որ տուժողներն ունեն բարձր կապեր եւ փորձում են ազդել որոշում ընդունողների վրա: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք այս կարծիքը:
-Դուք ո՞նց եք կարծում. էլիտար տուժող ի՞նչ է նշանակում: Եթե մենք այդքան էլիտար լինեինք, այս ողջ աղմուկը չէր լինի: Մենք հանգիստ որոշում ընդունողներին կասեինք, ու հարցերն այդպես կլուծվեին: Կամ որ ասում են՝ անմեղին 23 տարի բանտում եք պահում, զարմանում եմ, որ մարդիկ ընդունում են դա, ծիծաղելի է: Դուք եթե տեսնեիք դիակը… եթե անգամ դա լիներ ֆիզիկապես թույլ աղջիկ, որը պիտի կռիվ աներ երկու տղամարդկանց հետ, որոնք ուզում էին իրեն բռնաբարել, էլի ինչ-որ ձև կարող էր վնաս հասցնել այդ տղաներին. մի կապտուկ կլիներ: Բայց այդ երկուսն ընդհանրապես ոչ մի հարված չունեին. միայն Ենոքյանը ձեռքին կտրվածք ուներ: Իսկ իմ եղբոր ամբողջ մարդինը կտրտված էր՝ լինելով սպորտսմեն: Դա ուղղակի մաքուր սպանություն էր: Եվ հնարավոր բան չէ՝ դա մի հոգի աներ. երկու հոգու արած էր: Ենոքյանն ասում է՝ ինքը կողքին կանգնած էր, դուրս է եկել: Նման բան չկա: Ենոքյանն ինչ-որ ձևով եղբորս պիտի համոզած լիներ, որ տաներ այդ ընկերոջ տուն, որին նա չէր ճանաչում: Տանը մայրս սպասում էր նրան, գործով շտապ տեղ պետք է գնային: Եղբայրս գիտեր, որ գնալու են և նա մեծ պատասխանատվություն ուներ: Ուրեմն այնպես են համոզել, որ գնացել է, և այդ ամենը շատ արագ է կատարվել՝ կարծես 20 րոպեում: Այդ ընթացքում ոչ ոք չի հասցնի կռվել, այն էլ անունի պատճառով, ինչպես դա ներկայացվում է նամակում, այն էլ իմ եղբայրը, որն այնքան բարի ու հանգիստ էր, ու միշտ ասում էր՝ մարդ եթե բարի և ուժեղ է, նա երբևէ իր ուժը կռվի մեջ ցույց չպիտի տա, ամեն ինչի կարելի է հասնել խոսքով: Ու այդ մարդը սկսի կռվել ինչ-որ մի անկապ պատճառո՞վ: Աբսուրդ է, որ անգամ քննարկման ենթակա չէ:
–Մհեր Ենոքյանն իր նամակում նշել է, որ 1996-ի հուլիսի 12-ին Արամի և Իոսիֆի միջև վիճաբանության և Արամի կողմից Իոսիֆին սպանելու հիմնական պատճառը եղել է վերջինի քրիստոնյա լինելը: Ի՞նչ կասեք այս հանգամանքի մասին:
-Դա հիմարություն է: Դուք դա պատկերացնո՞ւմ եք: Ինքը մեկին բերել է հյուր, կանգնած լսում է, թե ոնց են նրանք ապուշություններ խոսում…անգամ եթե դա այդպես լիներ, դա կարող էր այդպես սպանությո՞ւն լիներ: Ի՞նչ եք խոսում: Դա ընդհանրապես աբսուրդ է:
-Իրականում Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կինը՝ Լյուդմիլա Տեր-Պետրոսյանը, դատավճռի հարցում դերակատարություն ունեցե՞լ է. նշվում է նաև, որ սպանության դեպքում դերակատարություն է ունեցել նաև Իոսիֆ Աղաջանովի հրեական անունը, քանի որ ինչպես Մհեր Ենոքյանն իր նամակում էր գրել, Արամը ատելությամբ էր լցված քրիստոնեության ու հրեաների նկատմամբ:
-Դա էլ այնքան աբսուրդ է, որ դրա մասին մենք չենք էլ խոսում: Մենք հրեա չենք, մաքուր հայ ենք: Անգամ ես ասում էի՝ այնքան կուզեի՝ ուրիշ մի արյուն էլ ունենայինք, քանի որ առողջական առումով լավ է: Ինչ վերաբերում է Լյուդմիլա Տեր-Պետրոսյանին, ապա եթե հեռուստացույցով էլ դեմքը ցույց տան, չեմ էլ հիշի: Ու որ ասում են՝ իմ մաման իր ընկերուհին է, կյանքում նման բան չի եղել: Ընդհանրապես, դա աբսուրդներից է: Ու Ձեզ թվում է՝ կհամաձայնեին անմեղ մարդուն մահապատիժ տա՞լ, ո՞նց եք կարծում: Հո այդքան բարդակ չէ՞ր: Զարուհի Մեջլումյանին որ լսես, առաջին վայրկյանից բոլորին փող ենք տվել: Հնարավո՞ր է այդքան մարդու, որ կարող են ընդգրկված լինել գործում՝ դատավորներ, բանտում աշխատողներ, քննիչներ, մենք բոլորին փո՞ղ տանք: Մենք ընդհանրապես ոչ մի ճնշում չենք գործադրել: Մենք ամեն ինչի մասին իմանում էինք հետագայում կամ թերթերից կամ որ նամակ էր գալիս դատարանից:
–Նաև այսպիսի հանգամանք է հիշատակվում, որ Արամի հայրն ու հորեղբայրը ցուցմունք են տվել, որ Իոսիֆ Աղաջանովը ինչ-որ դիպլոմատի հետ կապված է սպանվել, որի մեջ եղել է սպիտակ փոշի, որը հավանաբար թմրանյութ է եղել: Ի՞նչ կասեք այս մասին:
-Ես չգիտեմ նման ցուցմունք: Որտեղի՞ց կարող է այդ դիպլոմատը լինել: Էրեխեն քննությունից դուրս է եկել ու Ենոքյանի հետ գնացել: Եվ դա շատ մարդ է տեսել: Մենք այդ երեխային ման էինք գալիս, մյուս օրը ցերեկը նոր գտան: Գիշերը չեկավ տուն, առավոտ արդեն խառնվեցինք, քանի որ նման բան հնարավոր չէր՝ ինքը տուն չգա: Այն տարիներին այնպես չէր, ոնց հիմա. այն ժամանակ ոչ ակումբներ կային, ոչ սրճարաններ, և ինքը չզանգեր, չզգուշացներ, որ գիշերը չի գալու, նման բան չէր կարող լինել: Ինչ վերաբերում է սպիտակ փոշուն, ապա կարծում եմ՝ դա արդարացնելու, մի պատճառ գտնելու բան էր: Աբսուրդ է, և չգիտեմ՝ ոնց մեկնաբանեմ: Եթե դա նշանակություն ունենար, կհնչեր դատի ժամանակ: Ես նման բան չեմ հիշում, իսկ ցուցմունքն այդպես մնա՞ց, թե՞ փոխեցին: Չեմ հիշում նման բան, համենայն դեպս, դա սուտ է, աբսուրդ, ընդհանրապես ոչ մի նշանակություն չունեցող մի բան:
–Կատարվածը Զարուհի Մեջլումյանը համարում է հակահեղափոխական խրախճանք, ինչն ուղղորդում են նախկին համակարգի ներկայացուցիչներ: Նա վստահ է, որ Աղաջանովի ընտանիքը չէ տարածվող նամակների հեղինակը, քանի որ կիրթ մարդիկ են: Ի՞նչ կասեք:
-Այսինքն՝ մենք այնքան հիմար ենք, որ ուրիշը մեզ պիտի ասի, սենց բան արե՞ք, ձեր երեխայի անունը հիշատակը օգտագործենք հակահեղափոխական նպատակներո՞վ: Զարուհի Մեջլումյանը հասկանո՞ւմ է՝ ինչ է ասում: Դրա համար անպայման իրենից պիտի պատիվ պահանջենք: Այստեղ ընդհանրապես չկա ոչ մի քաղաքական բան, ու ես զայրանում եմ, որ ուզում են դրան քաղաքական աստառ տալ: Այստեղ միայն բարոյական իմաստ կարող է լինել: Ինձ լրիվ մեկ է՝ քաղաքականությունն այս վիճակի ժամանակ: Ի՞նչ կապ ունի: Բա որ հիմա ուզում են իրեն որպես ռեժիմի զոհ ներկայացնե՞լ հեղափոխությունից հետո՝ դա քաղաքականություն չէ՞: Թե՞ ուզում են օգտագործել այն, որ հիմա քաղաքացիները դրական ամեն ինչով լցված են դեպի կառավարություն: Ինչի՞ անպայման հին ռեժիմի ժամանակ ամեն ինչ սխա՞լ է եղել: Եկեք բոլոր մարդասպաններին հանենք, ասենք ամեն ինչ սխալ էր: Սերժ Սարգսյանը, Ռոբերտ Քոչարյանը, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը բոլորը սխալ էին, բոլորին հանե՞նք բանտից՝ Հունանյանին, մյուսներին, ասենք՝ այն ռեժիմի ժամանա՞կ էին նրանք նստել:
Այդ հակահեղափոխական բնորոշումն էլ է ծիծաղելի: Իհարկե, միշտ կգտնվեն մարդիկ, որոնք կուզենան օգտագործել ժողովրդի կարծիքը, ալիքները, բայց ես պաշտոնապես ասում եմ՝ ոչ մի քաղաքական աստառ պետք չէ ման գալ: Մենք ո′չ քաղաքական գործիչներ ենք, ո′չ կուսակցական, մենք բժիշկներ ենք և ծառայում ենք մեր պետությանը:
Ինչ վերաբերում է նամակ գրելուն, ապա նամակ գրելիս մեզ օգնել են մեր բարեկամները, քանի որ մեր կրթությունը խորը ռուսական է, իսկ նամակը պետք է ճիշտ ու գեղեցիկ հայերենով գրված լինի: Ունենք շատ լավ հայերեն իմացող բարեկամներ. նրանք գրել են:
Կամ որ ասում են Մհեր Ենոքյանն անմեղ է: Անմեղը ո՞րն է: Նա չի կարող անմեղ լինել. մարդ, որը 20 տարի նստած է, ու ինքն այդ տարիների ընթացքում իր գիծն է տանում: Իր իրավունքն է՝ ուզում է ազատվի, սովորի…բոլոր այդ գովասանքը, նրան հերոսացնելը, որ մամուլում տարվում էր, մենք ձայն չէինք հանում: Ասում էինք՝ դա իր իրավունքն է: Բայց դա բերեց նրան, որ հասարակությունը հիմա կարծում է՝ նա հերոս է, եկեք նրան բերենք, առանց նրա ազգը կկործանվի: Հաստատ համոզված եմ, որ հանկարծ եթե նման սխալ որոշում կայացվի պետության կողմից, և նա ազատ արձակվի, սպասեք, որ հերթով բոլոր մարդասպանները պիտի դուրս գան բանտից:
-Ի՞նչ կասեք այն պնդումների մասին, որ ձեր ընտանիքը դեմ է գործի վերաբացմանը:
-Մենք ասում ենք՝ մեզ համար դա մութ չէ, պարզ է, որ այդ երկուսը սպանել են, և կազմակերպել է Ենոքյանը: Ծիծաղելի է, երբ ասում են, թե մենք դեմ ենք գործի վերաբացմանը: Մե՞զ են հարցում: Համապատասխան մարմիններ կան: Նախ դա մեր որոշելով չէ: Եթե ես որոշող լինեի, մահապատիժը չէի հանի, կթողնեի՝ մեր երկրում մահապատիժ լինի…ոչ ոք թող չկարծի, թե այս ողջ աղմուկը, որ հիմա բարձրացել է, հնարավոր կարող էր լինել ճնշման կամ խնդրանքի շնորհիվ: Այն բոլոր բժիշկները, որ զանգում են ինձ, իմ ընկերները, թե ինչով օգնենք, երբևէ հնարավոր չէ անել՝ մարդուն ստիպելով: Հիմա այն ժամանակները չեն: Ինչքան էլ մարդ ուզենա ստիպել, հնարավոր չէ: Կարող է մեկին, երկուսին ստիպես, խնդրես, բայց հարյուրներին, հազարներին ստիպել չես կարող: Հատկապես հիմա այն ժամանակն է, որ բոլորը նաև դրանով են ոգևորված, որ ամեն մարդ կարող է իր կարծիքն արտահայտել: Այնպես որ, օրենքով է նախատեսված, որ ցմահ դատապարտյալը կարող է դիմել ներման, ինքը դիմում է, մեր իրավունքն է՝ որպես տուժած կողմ լինել դեմ:
Տաթև ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
